آیا جمع بین دو نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا بدعت نیست؟

شبهه:

آیا جمع بین دو نماز ظهر و عصر و نیز دو نماز مغرب و عشا در مذهب شیعه بدعت در دین نیست. شیعه چه پاسخی در این مورد دارد؟

پاسخ شبهه:

جمع بین این نمازها نه تنها بدعت نیست بلکه جمع بین دو نماز ظهر و عصر و نیز دو نماز مغرب و عشاء توسط پیامبر اسلام(ص) در کتابهای متعدد اهل سنت آمده است و ما به ذکر سند آن از دو کتاب معتبر اهل سنت  بسنده می کنیم:

در صحیح بخاری که از معتبرترین کتابهای حدیثی اهل سنت می باشد دو باب یکی در باره جمع نمازهای ظهر و عصر و دیگری در باره جمع نمازهای مغرب و عشاء باز شده است.

۱. «بَاب الْجَمْعِ بین الصَّلَاتَیْنِ بِعَرَفَهَ وکان بن عُمَرَ رضی الله عنهما إذا فَاتَتْهُ الصَّلَاهُ مع الْإِمَامِ جَمَعَ بَیْنَهُمَا: در زیل این باب یک حدیث انگونه نقل شده است:« و قال اللَّیْثُ حدثنی عُقَیْلٌ عن بن شِهَابٍ قال أخبرنی سَالِمٌ أَنَّ الْحَجَّاجَ بن یُوسُفَ عَامَ نَزَلَ بِابْنِ الزُّبَیْرِ رضی الله عنهما سَأَلَ عَبْدَ اللَّهِ رضی الله عنه کَیْفَ تَصْنَعُ فی الْمَوْقِفِ یوم عَرَفَهَ فقال سَالِمٌ إن کُنْتَ تُرِیدُ السُّنَّهَ فَهَجِّرْ بِالصَّلَاهِ یوم عَرَفَهَ فقال عبد اللَّهِ بن عُمَرَ صَدَقَ إِنَّهُمْ کَانُوا یَجْمَعُونَ بین الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ فی السُّنَّهِ فقلت لِسَالِمٍ أَفَعَلَ ذلک رسول اللَّهِ (ص) فقال سَالِمٌ وَهَلْ تَتَّبِعُونَ فی ذلک إلا سُنَّتَهُ»[۱]

این حدیث از عبدالله بن عمر نقل شده است. که در آخر آن می گوید پیامبر اسلام (ص) در عرفه بین نمازهای ظهر و عصر جمع می کردند. و لذا عبدالله عمر هنگامی که یکی از نمازها را در جماعت از دست می داد بین دو نماز جمع می کرد.

۲. بَاب الْجَمْعِ بین الصَّلَاتَیْنِ بِالْمُزْدَلِفَهِ: در ذیل این باب نیز یک حدیث ذکر شده است که پیامبر اسلام در مزدلفه بین نماز مغرب و عشاء جمع می کردند که متن آن اینست: «حدثنا عبد اللَّهِ بن یُوسُفَ أخبرنا مَالِکٌ عن مُوسَى بن عُقْبَهَ عن کُرَیْبٍ عن أُسَامَهَ بن زَیْدٍ رضی الله عنهما أَنَّهُ سَمِعَهُ یقول دَفَعَ رسول اللَّهِ e من عَرَفَهَ فَنَزَلَ الشِّعْبَ فَبَالَ ثُمَّ تَوَضَّأَ ولم یُسْبِغْ الْوُضُوءَ فقلت له الصَّلَاهُ فقال الصَّلَاهُ أَمَامَکَ فَجَاءَ الْمُزْدَلِفَهَ فَتَوَضَّأَ فَأَسْبَغَ ثُمَّ أُقِیمَتْ الصَّلَاهُ فَصَلَّى الْمَغْرِبَ ثُمَّ أَنَاخَ کُلُّ إِنْسَانٍ بَعِیرَهُ فی مَنْزِلِهِ ثُمَّ أُقِیمَتْ الصَّلَاهُ فَصَلَّى ولم یُصَلِّ بَیْنَهُمَا»[۲]

 در صحیح مسلم یکی دیگر از کتابهای معتبر حدیثی اهل سنت دو باب در باره جمع بین صلاتین وجود دارد که یکی در حال سفر و دیگری در حال حضر می باشد.

۱. بَاب جَوَازِ الْجَمْعِ بین الصَّلَاتَیْنِ فی السَّفَرِ: در ذیل این باب چندین حدیث به شماره های ۷۰۳ و ۷۰۴ و ۷۰۵درج شده که همگی با اتفاق می گویند که پیامبر خدا در حال سفر بین نمازهای مغرب و عشاء و نیز ظهر و عصر جمع می کردند. وما متن عربی بریخ از آنها را اینجا می آوریم:  «حدثنا یحیى بن یحیى قال قرأت على مَالِکٍ عن نَافِعٍ عن بن عُمَرَ قال کان رسول اللَّهِ(ص) إذا عَجِلَ بِهِ السَّیْرُ جَمَعَ بین الْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ»

«و حدثنی عَمْرٌو النَّاقِدُ حدثنا شَبَابَهُ بن سَوَّارٍ المدائنی حدثنا لَیْثُ بن سَعْدٍ عن عُقَیْلِ بن خَالِدٍ عن الزُّهْرِیِّ عن أَنَسٍ قال کان النبی (ص) إذا أَرَادَ أَنْ یَجْمَعَ بین الصَّلَاتَیْنِ فی السَّفَرِ أَخَّرَ الظُّهْرَ حتى یَدْخُلَ أَوَّلُ وَقْتِ الْعَصْرِ ثُمَّ یَجْمَعُ بَیْنَهُمَا»

   «و حدثنی أبو الطَّاهِرِ وَعَمْرُو بن سَوَّادٍ قالا أخبرنا بن وَهْبٍ حدثنی جَابِرُ بن إسماعیل عن عُقَیْلٍ عن بن شِهَابٍ عن أَنَسٍ عن النبی (ص)إذا عَجِلَ علیه السَّفَرُ یُؤَخِّرُ الظُّهْرَ إلى أَوَّلِ وَقْتِ الْعَصْرِ فَیَجْمَعُ بَیْنَهُمَا وَ یُؤَخِّرُ الْمَغْرِبَ حتى یَجْمَعَ بَیْنَهَا وَ بَیْنَ الْعِشَاءِ حین یَغِیبُ الشَّفَقُ»[۳]

۲. بَاب الْجَمْعِ بین الصَّلَاتَیْنِ فی الْحَضَرِ : این باب در باره جواز جمع بین نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء در غیر سفر می باشد که توسط رسول خدا(ص) انجام گرفته است. در ذیل این باب ۹حدیث با شماره های ۷۰۵ و ۷۰۶ذکر شده است[۴] که ما برای نمونه سه حدیث را نقل می کنیم:

  «حدثنا یحیى بن یحیى قال قرأت على مَالِکٍ عن أبی الزُّبَیْرِ عن سَعِیدِ بن جُبَیْرٍ عن بن عَبَّاسٍ قال صلى رسول اللَّهِ (ص) الظُّهْرَ و َالْعَصْرَ جمیعا و َالْمَغْرِبَ وَ الْعِشَاءَ جمیعا فی غَیْرِ خَوْفٍ و لا سَفَرٍ»

۳. «وحدثنا أَحْمَدُ بن یُونُسَ وَعَوْنُ بن سَلَّامٍ جمیعا عن زُهَیْرٍ قال بن یُونُسَ حدثنا زُهَیْرٌ حدثنا أبو الزُّبَیْرِ عن سَعِیدِ بن جُبَیْرٍ عن بن عَبَّاسٍ قال صلى رسول اللَّهِ (ص) الظُّهْرَ وَالْعَصْرَ جمیعا بِالْمَدِینَهِ فی غَیْرِ خَوْفٍ و لا سَفَرٍ قال أبو الزُّبَیْرِ فَسَأَلْتُ سَعِیدًا لِمَ فَعَلَ ذلک فقال سَأَلْتُ بن عَبَّاسٍ کما سَأَلْتَنِی فقال أَرَادَ أَنْ لَا یُحْرِجَ أَحَدًا من أُمَّتِهِ»

۴. «وحدثنا یحیى بن حَبِیبٍ الْحَارِثِیُّ حدثنا خَالِدٌ یَعْنِی بن الْحَارِثِ حدثنا قُرَّهُ حدثنا أبو الزُّبَیْرِ حدثنا سَعِیدُ بن جُبَیْرٍ حدثنا بن عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) جَمَعَ بین الصَّلَاهِ فی سَفْرَهٍ سَافَرَهَا فی غَزْوَهِ تَبُوکَ فَجَمَعَ بین الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ وَالْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ قال سَعِیدٌ فقلت لابن عَبَّاسٍ ما حَمَلَهُ على ذلک قال أَرَادَ أَنْ لَا یُحْرِجَ أُمَّتَهُ»

۲٫«وحدثنا أبو بَکْرِ بن أبی شَیْبَهَ وأبو کُرَیْبٍ قالا حدثنا أبو مُعَاوِیَهَ ح وحدثنا أبو کُرَیْبٍ وأبو سَعِیدٍ الْأَشَجُّ واللفظ لِأَبِی کُرَیْبٍ قالا حدثنا وَکِیعٌ کلاهما عن الْأَعْمَشِ عن حَبِیبِ بن أبی ثَابِتٍ عن سَعِیدِ بن جُبَیْرٍ عن بن عَبَّاسٍ قال جَمَعَ رسول اللَّهِ (ص) بین الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ وَالْمَغْرِبِ وَالْعِشَاءِ بِالْمَدِینَهِ فی غَیْرِ خَوْفٍ ولا مَطَرٍ فی حدیث وَکِیعٍ قال قلت لابن عَبَّاسٍ لِمَ فَعَلَ ذلک قال کَیْ لَا یُحْرِجَ أُمَّتَهُ وفی حدیث أبی مُعَاوِیَهَ قِیلَ لابن عَبَّاسٍ ما أَرَادَ إلى ذلک قال أَرَادَ أَنْ لَا یُحْرِجَ أُمَّتَهُ»

ملاحظه می شود که در این احادیث جمع بین نمازهای ظهر و عصر ، مغرب و عشاء در حضر و غیر سفر و بدون هیچ عذری از طرف رسول خدا برای امتش جایز شده و فلسفه آن هم به روشنی ذکر گردیده که رسول خدا جمع بین صلاتین رابرای اینکه امتش به حرج نیافتد جایز نموده است.

پی نوشت:

[۱] . محمد بن اسماعیل بخاری، صحیح بخاری، ج۲ص۵۹۸، حدیث ۱۵۷۹، بیروت، دار ابن کثیر، سوم، ۱۴۰۷ق.

[۲] . صحیح بخاری، ج۲ص۶۰۱،حدیث ۱۵۸۸.

[۳] . رک: مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح مسلم، ج۱ص ۴۸۸-۴۸۹، بیروت، دار احیاء التراث العربی.

[۴] . رک:صحیح مسلم،ج۱، ص۴۸۹-۴۹۱.

نویسنده: حمیدالله رفیعی