عناصر هنر شیعی

اکثر پژوهش هایی که تاکنون در حوزه هنرهای اسلامی صورت گرفته ، به دست محققان غیر مسلمان انجام شده اند. متأسفانه این آثار اغلب با نگاهی صرفا زیبایی شناسانه، فنی یا تاریخی نوشته شده اند و در جریان تدوین و نگارش آنها، مفاهیم معنوی، مبانی فکری، نگرش ها و باورهای مسلمانان به دست فراموشی سپرده شده اند. مطالعه و مقایسه تعداد اندک آثار محققان مسلمان نظیر مارتین لینگز، تیتوس بوکهارت و نجم الدین بمات با آثار پژوهشگران غیر مسلمان، تفاوت محسوسی را در نگاه این دو گروه به هنرهای اسلامی بر ما آشکار می سازد.

خوشبختانه در سالهای اخیر، در کشور ما نیز نسل تازه ای از پژوهشگران هنرهای اسلامی همچون محمد مددپور، حسن بلخاری، محمد خزائی و سایر عزیزانی ظهور کرده اند که با گذر از وادی ترجمه و ورود به وادی تألیف، در تلاشند تا جنبه های تازه ای از هنرهای اسلامی را بر ما مکشوف سازند. هنر شیعی، تألیف دکتر مهناز شایسته فر، که در زمره این آثار به شمار می آید. شایسته فر که عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و مدیر مؤسسه مطالعات هنر اسلامی است و تاکنون آثار متعددی را در زمینه هنر های اسلامی ترجمه و منتشر ساخته است، این بار حاصل پژوهش های چند ساله خود را در این کتاب، با عنوان کامل هنر شیعی – عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان، گردآوردی نموده است.

این کتاب در پنج فصل تدوین یافته است.

▪ در فصل اول، پس از مقدمه ای کلی، منابع مورد استفاده در نگارش این اثر شامل نسحه های خطی و آثار معماری، معرفی شده و شرح کوتاهی پیرامون هر یک ارائه شده است.

▪ عنوان فصل دوم کتاب، حضور شیعه در دوره های تیموری و اواخر صفوی است و در سه بخش شیعه اثنی عشری قبل از عصر تیموری در ایران، دوره تیموری و اوائل حکومت صفویان تا اواخر شاه عباس تنظیم شده است. این فصل به موقعیت علمای شیعه و نوع خدماتشان به رشد و گسترش عقاید این مذهب می پردازد. همچنین شیعه گرایی و ارتباط آن با مسأله رشد عقاید صوفیان را بررسی می کند و نقش و جایگاه حامیان و مشوقان هنری را در توسعه هنر شیعی طی دوران مورد نظر که بخشی از تاریخ اسلام است، مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

▪ نگارگری و کتیبه نگاری در دوران تیموریان عنوان سومین فصل از این کتاب است که در آن نمونه هایی از تصویر سازی های کتب شیعی و نیز کتیبه نگاری ها در دوران تیموری گردآوری شده است. بررسی بازنمایی پیامبر همراه با خاندانش، تصویر سازی معراج پیامبر و نیز تمثال دوازده امام از جمله آثاری هستند که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته اند. به منظور آشنایی بهتر مخاطبان، نگاره هایی از نسخه های خطی آثار الباقیه، کلیله و دمنه، حیرت الابرار، معراج نامه، خمسه نظامی، کلیات تاریخ حافظ ابرو ،خاوران نامه و نیز تصاویری از کتیبه های موجود در مسجد نائین، مسجد کبود تبریز و مساجد جامع نجف آباد،کرمان، یزد و اصفهان ، همچنین مدارس امامیه اصفهان، غیاثیه خرگرد ، پیر بکران و مرقد خواجه عبدالله انصاری، انتخاب و لا به لای مطالب این فصل گنجانده شده اند.

▪ عنوان فصل چهارم کتاب، تداوم و گسترش عناصر هنری شیعه از عصر تیموری تا اوائل دوره صفوی است. مؤلف در ابتدای این فصل، به بررسی وضعیت جامعه هنری و معرفی حامیان و پدیدآورندگان آثار در مقطع زمانی مشخص شده می پردازد و در ادامه، نمونه هایی از هنرهای کتاب آرایی و کتیبه نگاری این دوره را بررسی می نماید. نگاره های این فصل، از کتب خطی مخزن الاسرار، بهارستان، معراج نامه، سیر النبی، شاهنامه هوتن، سلسلهٔ الذهب، روضهٔ الاصفا، روضهٔ الشهدا، حدیقهٔ الشهدا، فال نامه و تصاویر کتیبه های آن از مساجد جامع ، امام، شیخ لطف الله، حکیم و آقانور در اصفهان، مدارس نیم آورد و چهار باغ اصفهان، مقبره شیخ قطب الدین در تربت حیدریه، امامزاده محروق نیشابور، صحن عباسی و گنبد حرم امام رضا در مشهد انتخاب شده اند.

▪فصل پنجم کتاب به نتیجه گیری اختصاص یافته است و مؤلف در این بخش انگیزه های حاکمان را در به کارگیری عناصر شیعی در نسخه های خطی و کتیبه نگاری ها بیان می کند.

▪ در پایان کتاب، فهرستی از تصاویر همراه با منابع آنها و نیز فهرست منابع و مآخذ ارائه شده است.

این کتاب در ۲۱۶ صفحه با ۶۱ تصویر رنگی و ۴۲ تصویر سیاه و سفید، در شمارگان ۳۰۰۰ نسخه وارد بازار کتاب شده است.

منبع : سایت ویستا