قطب الدین راوندی

تاریخ دقیق ولادت وی مشخص نیست اما محل ولادت او در راوند شهری در نزدیکی کاشان بوده است.[۱] افندی اصفهانی می‌گوید: نام وی بیشتر با انتساب به جدش یعنی «‌سعید بن هبه الله‌» شناخته می‌شود.[۲] کنیه قطب راوندی، ابوالحسن و ابوالحسین گزارش شده است.[۳]

وی تحصیلات ابتدایی را در راوند نزد پدر و پدربزرگ خویش گذراند و سپس راهی قم گردید. طبق گفته افندی اصفهانی وی روایاتی را از بزرگان حدیث در اصفهان، خراسان و همدان شنیده و نقل کرده است.[۴]

فرزندان

سید محسن امین نام فرزندانِ عالم و فاضلِ قطب راوندی را این گونه نقل می‌کند:

۱. شیخ علی بن سعید

۲. شیخ محمد بن سعید صاحب کتاب عجاله المعرفه

۳. شیخ حسین بن سعید.[۵]

از نگاه بزرگان و عالمان

۱. علامه امینی: راوندی یکی از پیشوایان علمای شیعه، برگزیده این طایفه و یکی از اساتید فقه و حدیث و از نوابغ و رجال علم و ادب است. هیچگونه عیبی در آثار فراوانش و هیچ غباری در فضایل و تلاش‌ها و خدمات دینی و اعمال نیکو و کتب ارزنده‌اش وجود ندارد.[۶]

۲. صاحب روضات الجنات: فقیه، فردی شاخص و موثق که دارای تصنیفات متعدد است.[۷]

۳. میرزا عبدالله افندی اصفهانی: شیخ، امام فقیه، قطب الدین راوندی، شخصی فاضل، عالم، متبحر، فقیه، محدث، متکلم، آشنای به اخبار و احادیث و شاعر بوده است.[۸]

۴. شیخ عباس قمی: وی عالم، متبحر، فقیه، محدث، مفسر، محقق… و از بزرگ‌ترین محدثان شیعه است.[۹]

۵. ابن حجر عسقلانی از بزرگان اهل سنت: او بر مذهب شیعه و در جمیع علوم فاضل است و در همه انواع، صاحب تصنیف است.[۱۰]

مشایخ و اساتید

۱. فضل بن حسن طبرسی صاحب مجمع البیان

۲. عمادالدین طبری صاحب بشاره المصطفی

۳. صفی الدین مرتضی بن داعی رازی صاحب تبصره العوام

۴. شیخ ابوجعفر محمد بن علی حلبی

۵. محمد بن حسن، پدر خواجه نصیرالدین طوسی

۶. محمد بن اسماعیل مشهدی

۷. ابوالحسن محمد بن علی تمیمی نیشابوری

۸. عبدالرحیم بن احمد شیبانی

۹. ابو نصر الغازی

۱۰. ابو صمصام ذوالفقار بن محمد بن معبد حسینی

۱۱. ابوجعفر بن کمیح

۱۲. ابو صمصام احمد بن محمد علی مرشکی

۱۳. ابوالسعید حسن بن علی لارآبادی

۱۴. ابوالقاسم حسن بن محمد حدیقی.[۱۱]

شاگردان

۱. نصیر الدین حسین بن سعید راوندی، فرزندش

۲. ظهیر الدین محمد بن سعید راوندی، دیگر فرزند او

۳. قاضی احمد بن علی بن عبد الجبار طوسی

۴. قاضی جمال الدین علی بن عبد الجبار طوسی

۵. فقیه علی بن محمد مدائنی

۶. فقیه عزالدین محمد بن حسن علوی بغدادی

۷. زین الدین ابو جعفر محمد بن عبد الحمید بن محمود دعویدار

۸. رشید الدین محمد بن علی معروف به ابن شهر آشوب مازندرانی مشهورترین و برجسته‌ترین شاگرد قطب راوندی.

۹. شیخ منتجب الدین رازی.[۱۲]

آثار و تألیفات

 آثار قطب راوندی نزدیک به ۶۰کتاب و رساله گزارش شده است. برخی از تألیفات وی در علوم گوناگون عبارتند از:

 علم تفسیر

۱. «‌ام القرآن ».

۲. «‌تفسیر القرآن‌» در ۲جلد.

۳. «‌خلاصه التفاسیر‌» در ۱۰ جلد.

۴. «‌شرح آیات المشکله فی التنزیه ».

۵. «‌اللباب فی فضل آیه الکرسی ».

۶. «‌الناسخ و المنسوخ من القرآن ».

نهج البلاغه

۷. منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه (راوندی)

ابن ابی الحدید می‌گوید:

کسی قبل از من تا آن اندازه که اطلاع دارم به تفسیر نهج البلاغه نپرداخته است بجز یک نفر و آن سعید بن هبه الله بن حسین معروف به قطب راوندی است.[۱۳]

کلام و فلسفه

۸. «‌الخرائج و الجرائح ». این کتاب معروف‌ترین اثر قطب راوندی است که پیرامون مسأله معجزه و شیوه زندگی رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) است. این اثر دو بار به فارسی ترجمه شده است.

۹. «‌ام المعجزات ».

۱۰. «‌الاختلافات ». این کتاب در برگیرنده اختلافهای کلامی بین شیخ مفید و سید مرتضی بوده و ۹۵ مسأله اختلافی در آن بررسی شده است.

۱۱. «‌تهافت الفلاسفه ». این کتاب در موضوع حکمت و فلسفه نگارش شده و به تناقض گویی فلاسفه پرداخته است.

۱۲. «‌جواهر الکلام فی شرح مقدمه الکلام ». شرحی بر کتاب «‌مقدمه الکلام‌» شیخ طوسی در علم کلام است.

فقه

۱۳. «‌آیات الاحکام ».

۱۴. «‌احکام الاحکام ».

۱۵. «‌الانجاز ». شرحی است بر کتاب «‌الایجاز فی الفرائض‌» شیخ طوسی.

۱۶. «‌حل المعقود فی الجمل و العقود ».

۱۷. «‌الشافیه فی الغسله الثانیه ».

۱۸. «‌الخمس ».

۱۹. «‌من حضره الاداء و علیه القضاء ».

۲۰. «‌رساله الفقهاء ».

۲۱. «‌مشکلات النهایه ».

۲۲. «‌المنتهی فی شرح النهایه». این کتاب به شرح نهایه شیخ طوسی پرداخته و در ۱۰جلد به چاپ رسیده است.

۲۳. «‌الرائع فی الشرایع ».

۲۴. «‌النیات فی جمیع العبادات ».

۲۵. «‌نهیه النهایه ».

۲۶. «‌فقه القرآن ».

حدیث

۲۷. «‌تحفه العلیل ». در موضوع دعا و آداب آن و احادیث مربوط به امراض و بلاها.

۲۸. «‌رساله فی صحه احادیث اصحابنا ». موضوع آن بیان صحت احادیثی است که علمای شیعه نقل کرده‌اند.

۲۹. «‌شرح الکلمات المائه ». شامل شرح صد کلمه از سخنان حضرت علی(ع).

۳۰. «‌ضیاء الشهاب ». شرحی بر کتاب شهاب الاخبار قاضی قضاعی. افندی اصفهانی از این کتاب این گونه برداشت کرده است که قطب راوندی به تصوف تمایل داشته، زیرا کلام صوفیه را نقل کرده است.[۱۴] این سخن افندی قابل تأیید نیست زیرا قطب درصدد بیان احادیث نبوی است؛ علاوه بر اینکه، درباره قاضی قضاعی احتمال تشیع داده‌اند.[۱۵]

۳۱. «‌لباب الاخبار ».

۳۲. «‌لب اللباب ». اخبار و احادیثی در موضوع اخلاق.

۳۳. «‌مزار ». کتابی بزرگ در موضوع زیارت نامه ها.

۳۴. «‌المجالس فی الحدیث ».

۳۵. «‌الدعوات ».

تاریخ   

۳۶. «‌جنی الجنتین ». در تاریخ اولاد امام هادی(ع) و امام عسکری(ع).

۳۷. «‌قصص الانبیاء».

اصول فقه

۳۸. «‌المستقصی ». این کتاب در علم اصول فقه و شرحی بر «‌الذریعه‌» سید مرتضی در علم اصول می‌باشد.

شعر و ادب

۳۹. «‌التغریب فی التعریب ».

۴۰. «الإغراب فی الإعراب ».

۴۱. «‌شرح العوامل المأئه ». شامل صد عامل در علم نحو.

۴۲. «‌غریب النهایه ». در شرح لغت‌های مشکل فقهی کتاب نهایه شیخ طوسی.

۴۳. «‌نفثه المصدور‌» دیوان اشعار قطب راوندی.[۱۶]

وفات و مدفن

وی در سال ۵۷۳ هجری قمری درگذشت.[۱۷] پیکرش در حرم حضرت معصومه (س) خاک سپرده شد. به سفارش آیت الله مرعشی نجفی سنگ قبری بزرگی بر مزار او نصب شد. مزار او در صحن اتابکی (امام رضا) هنگام ورود و خروج زائران در معرض دید است.

آیت الله اراکی با واسطه آخوند محمد حسن جلالی از استادش (شیخ محمدحسین) نقل کرده که در نزدیکی زمان مشروطیت در اثر تعمیر صحن، روزنه‌ای به قبر قطب راوندی باز شد و من از نزدیک سر دو زانوی راوندی را سالم دیدم. آیت الله اراکی گفته است

من قبلاً این داستان را شنیده بودم و این مطلب هم بین مردم قم متواتر بود که جنازه قطب راوندی تازه است.[۱۸]

پی نوشت:

1. امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۹.
2. افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۱۹.
3. امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۳۹.
4. افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۲۵.
5. امین، اعیان الشیعه، ج۷، ص۲۴۰.
6. امینی، الغدیر، ج۵، ص۳۷۹.
7. خوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۶ و ۷.
8. افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۱۹.
9. قمی، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۷۲.
10. عسقلانی، لسان المیزان، ج۳، ص۴۸.
11. خوانساری، روضات الجنات، ج۴، ص۷.
12. به نقل از ریاض العلماء، روضات الجنات، اعیان الشیعه و…
13. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۵.
14. ریاض العلماء، ج۲، ص۴۲۱.
15. مصطفی صادقی، دیدگاه تاریخی راوندیان.
16. برگرفته از الذریعه، ریاض العلماء، روضات الجنات، اعیان الشیعه و…
17. مجلسی، بحارالانوار، ج۱۰۵، ص۱۳۵.
18. خبرگزاری فارس.

منابع

1. افندی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، مطبعه الخیام، بی‌تا.
2. امین، محسن، اعیان الشیعه، بیروت، دارالتعارف، بی‌تا.
3. امینی، عبدالحسین، الغدیر، بیروت، دار الکتاب العربی، بی‌تا.
4. عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت، الاعلمی، ۱۳۹۰ ق.
5. خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
6. قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، مکتبه الصدر، بی‌تا.
7. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۳ ق.

منبع: ویکی شیعه