مدارس دینی استان اصفهان

از آغاز دوران تاریخ اسلامى ایران، اصفهان پیوسته از مراکز علمى و فرهنگى ایران به شمار مى‏ رفته است.

وجود چهره ‏هاى درخشان علمى، تاریخى و ادبى مانند ابوالفرج اصفهانى، حافظ ابونعیم اصفهانى، راغب اصفهانى، صاحب بن عباد، علامه مجلسى و دیگر بزرگان، و نیز وجود مساجد کهن و مراکز متعدد علمى، نام این شهر را از همان سده ‏هاى نخستین در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامى به عنوان «دارالعلم شرق» شهرت داده است.

این شهر در قرن چهارم هجرى مرکز حکومت شیعى مذهب آل زیار و آل بویه بوده است و از پرتو وجود وزراى دانشمندى چون صاحب بن عباد و ابوعلى سینا که سالیانى چند کرسى وزارت و تدریس داشته ‏اند، مجمع فضلاء و دانشمندان بزرگ اسلامى گردید.

با ظهور ترکان سلجوقى در اصفهان، این شهر به صورت یکى از مراکز مهم تبادل افکار و عقاید گوناگون و پایگاه عظیم علوم و معارف اسلامى قرار گرفت، به طورى که دانش پژوهان از دورترین نقاط کشورهاى اسلامى براى کسب دانش به این شهر روى مى‏ آوردند.

سلجوقیان به همراه وزیر دانشمند خود، خواجه نظام الملک، نظامیه اصفهان و مراکز متعدد علمى دیگرى مانند مدرسه ملک شاهى و مسجد جامع کنونى اصفهان را ایجاد کردند.

با ظهور دولت شیعى مذهب صفویه، مردم ایران به تشیع گرویدند و شهر اصفهان در بین سالهاى ۱۰۰۰ تا ۱۰۰۶ ه .ق به عنوان پایتخت ایران قرار گرفت.

در این دوره مجددا شهر اصفهان به عنوان بزرگترین و معروفترین کانون علمى و فرهنگى ایران قرار گرفت و رکود علمى دوره ایلخانان و مغول جبران گردید.

در دوره صفویه مدارس علمى متعددى مانند مدرسه چهارباغ (امام صادق علیه‏السلام)، مسجد امام (شاه سابق) و … ساخته شد و علماء و دانشمندان بزرگى مانند شیخ بهایى، میرداماد، ملاصدرا، علامه مجلسى، ملا محسن فیض و دیگران در این دوره پا به عرصه ظهور گذاشتند.

نخستین حوزه علمیه شیعى را در اصفهان محددوم از اصحاب ائمه علیه ‏السلام تشکیل داده ‏اند که به منظور نشر احادیث ائمه اطهار علیه ‏السلام شاگردانى را به دور خود گردآورده بودند.

از نخستین محدثان شیعى مى‏توان از عبدالسلام اصفهانى از اصحاب امام باقر علیه ‏السلام و عثمان اصفهانى، عمر اصفهانى و محمد بن سلیمان اصفهانى از اصحاب امام صادق علیه‏ السلام یاد نمود.

نخستین کرسى رسمى تدریس علوم اسلامى در اصفهان در زمان حکومت آل‏بویه به همت وزیر دانشمند آن صاحب بن عباد (متوفى ۳۸۵ ه .ق) تشکیل یافته است. صاحب بن عباد خود در مسجد جامع اصفهان داراى کرسى تدریس بود که به صفه صاحب معروف بوده است.

با سقوط دولت آل بویه و آل زیار حوزه نوپاى شیعه از حرکت باز نایستاد و مدارس مختلفى مانند مدرسه اوزن حسن، مدرسه جعفریه، دارالسیاده، مدرسه سلطان بخت آغا و مدرسه شهشهان در دوره ‏هاى تاریخى مختلف نشان از حیات علمى حوزه‏هاى شیعه در اصفهان در میان جمعیت اکثریت اهل تسنن مى‏باشد.

حوزه علمیه اصفهان در دوره صفویه

حوزه علمیه اصفهان پس از انتقال پایتخت صفوى از قزوین به اصفهان، حیات دیگرى یافت و اصفهان به «دارالعلم شرق» لقب یافت. در دوره صفویه مدارس متعددى تأسیس و یا بازسازى شد و عالمان و فقیهان بزرگ شیعه به پایتخت صفویه (اصفهان) دعوت شدند. از عالمان بزرگى که در دوره صفویه در برپایى و حفظ حوزه علمیه اصفهان نقش قابل توجه‏اى ایفاء کردند مى‏توان از: محقق کرکى مشهور به محقق دوم، شیخ بهایى، آقا جمال خوانسارى، ملا عبدالله تسترى، محقق خوانسارى، مجلسى اول، مجلسى دوم، میرفندرسکى و محقق سبزوارى یاد کرد.

از ویژگى ‏هاى دوره صفویه تدریس مواد درسى مختلف، چون فقه، اصول، فلسفه، هیئت ریاضیات، حدیث، رجال و غیره مى ‏باشد. فقهاء و بزرگانى که از حوزه ‏هاى این دوره برخاسته ‏اند، آثار ارزشمند و متقنى از خود برجاى گذاشته ‏اند که در دوره ‏هاى پیشین و پسین کمتر مى ‏توان نظیر آن را دید. از جمله آثار مهم این دوره مى ‏توان از بحار الانوار (علامه مجلسى)، قبسات (میرداماد)، کشف اللثام (فاضل هندى) و … نام برد.

مدارس دینى در دوره صفویه

در دوره صفویه اهتمام زیادى به ساخت مدارس علمیه صورت پذیرفت به طورى که تنها در شهر اصفهان بالغ بر ۹۶ مدرسه بنا گردید که ۲۴ مدرسه از آنها هنوز پابرجاست.

برخى از مدارس باقى مانده از دوره صفویه عبارت است از:

نام مدرسه بانى ، سال بنا (ه .ق)نشانى امام صادق علیه‏السلامسلطان حسین ۱۱۱۸ خیابان چهارباغ جلال یه جلال‏الدین محمد، پزشک۱۱۱۴خیابان احمدآباد شاه حسین صفوى جده بزرگجَده شاه‏عباس‏ دوم ۱۰۵۰ بازار بزرگ اصفهان ذوالفقارــ۹۵۰بازار بزرگ اصفهان، محله نیم‏آور شفیعیه۱۰۶۷محله دردشت، خیابان ابن سینا عربان(آیت‏الله ‏خادمى)ــــنزدیک بازارچه حسن‏آباد کاسه‏گرانمیرمحمدمهدى حسنى۱۱۰۴نزدیک میدان قیام معروف به حکیم الملک مسجد حکیممحمدداود ملقب به تقرب‏خان،۱۰۷۳ــ طبیب شاه عباس دوم ملا عبداللهشاه‏عباس‏اولحدود ۱۰۳۰نزدیک میدان امام میرزا حسینعزت‏نساءخانم۱۰۹۹بازارچه بید آباد، جنب مدرسه سید ناصریهــحدود ۱۰۲۰جنب مسجد امام نوریهمیرزا نورالدین‏محمد جابرى‏انصارى۱۰۶۴بازار بزرگ اصفهان نیم‏آورد (آور)زینب بیگم (زن حکیم الملک)حدود ۱۱۱۷ــ هارونیهدورمنش خان۹۱۸جنب امام‏زاده هارون ولایت ساروتقىساروتقى وزیر شاه صفى۱۰۵۳ــ و شاه عباس دوم

از دیگر مدارس به جاى مانده از این دوره مى ‏توان از مدارس سلیمانیه، على ‏قلى آقا، میرزا تقى، خالصیه، حکیمیه، حوابیگم، حاج شیخ محمدعلى، جده کوچک، امامزاده اسماعیل و میرزا شاه حسین نام برد.

مدارس حوزه علمیه اصفهان پس از دوره صفویه

حوزه علمیه اصفهان پس از دوران درخشش خود در قرن یازدهم هجرى قمرى، با هجوم افغانها و سقوط حکومت صفوى دچار مشکلات و نابسامانى‏ هاى فراوان گردید و با رکود مواجه شد. به طورى که در دوره ۱۵۰ ساله حکومت صفویه ۹۶ مدرسه بنا گردیده و در دوره هاى بعد تنها یازده مدرسه بنا گردیده است.

از آن جمله، در دوره افشاریه تنها مدرسه «میرزا مهدى» به وسیله میرزا مهدى خان اشتهاردى از مستوفیان عهد نادرى بنا گردید و در دوره زندیه، فعالیت در امر مدرسه‏ سازى به چشم نمى‏ خورد، اما در دوره قاجاریه حوزه علمیه اصفهان از این رکود تا حد بسیار زیادى خارج شد و مدارس متعددى مانند مدرسه صدر، مدرسه پا قلعه، مدرسه رکن الملک، مدرسه مسجد رحیم خان احداث گردید.

در این دوره بزرگترین مرکز علمى اصفهان مدرسه صدر بود که توسط محمدحسین خان صدر اصفهانى (صدر اعظم فتحعلى شاه) در نیمه دوم قرن سیزدهم بنا گردید و شخصیت‏هاى نام آورى مانند: آیت الله شیخ عبدالحسین محلاتى (متوفى ۱۳۲۳ ه .ق)، حکیم نامدار جهانگیر خان قشقایى (متوفى ۱۳۲۸ ه .ق)، حکیم و زاهد نامدار آخوند ملا محمد کاشى (متوفى ۱۳۳۳ ه .ق)، فقیه بزرگ ملا محمد حسین فشارکى (متوفى ۱۳۵۳ ه .ق)، سید محمد نجف آبادى، سید میر على نجف آبادى، آیت الله شیخ محمدرضا مسجد شاهى و دیگر بزرگان در آن به تدریس و تحصیل پرداختند.

در دوره حکومت رضاشاه فشارهاى متعددى بر حوزه‏ هاى علمیه کشور از جمله حوزه علمیه اصفهان وارد گردید. بسیارى از طلاب حوزه مجبور به ترک تحصیل شدند و دروس حوزه علمیه اصفهان به صورت نیمه تعطیل درآمد. برخى از مدارس مانند مدرسه چهارباغ، پس از تعطیلى، در دست حکومت قرار گرفت. در مدرسه‏ هاى دینى طلاب قادر به استفاده از لباس روحانیت نبودند.

در این استان که عالمان بسیارى زندگى مى‏ کردند طلاب معمم به ۷۰۰ نفر تقلیل پیدا کرد و از میان روحانیون اعم از مجتهدین، مدرسین، محدثین و ائمه جماعات در سطح استان تنها به ۳۴۴ نفر جواز استفاده از لباس روحانیت داده شد.

با فرا رسیدن شهریور ۱۳۲۰ ه .ش و سقوط رضاشاه، فشار بر حوزه‏ها کاهش پیدا کرد و مدارس علمیه اصفهان رونقى نسبى یافت و مدرسین بزرگى مانند: حکیم نامدار آقا شیخ محمود مفید (متوفاى ۱۳۸۲ ه .ق)، مجتهد بزرگوار آقا سید على‏ اصغر مدرس (متوفاى ۱۳۹۵ ه .ق)، حاج شیخ على مشکوه (متوفاى ۱۴۱۰ ه .ق)، آیت الله حاج شیخ حسن صافى (متوفاى ۱۴۱۶ ه .ق)، آیت الله حاج سید احمد فقیه امامى (۱۴۱۴ ه .ق) و دیگران به تدریس دروس مختلف پرداخته‏اند.

حوزه علمیه اصفهان پس از انقلاب اسلامى

پس از انقلاب اسلامى تحولى چشمگیر در حوزه‏ هاى علمیه کشور و حوزه علمیه اصفهان به وجود آمد و جوانان بى‏شمارى به این حوزه روى آوردند. این استقبال فراوان موجب گردید تا زعماى حوزه علمیه اصفهان به برنامه ریزى جدیدى با توجه به نیازهاى فراوان جامعه بپردازند.

هم اکنون بالغ بر ۲۳ مدرسه علمیه در حوزه علمیه اصفهان به تربیت علوم دینى اشتغال دارند. مرکز این مدارس، «مدرسه صدر» واقع در بازار مى‏ باشد و ۳۵۰۰ طلبه در این حوزه با مدیریت حضرت آیت الله مظاهرى به فعالیت درسى اشتغال دارند.

برخى از مدارس، تحت برنامه حوزه علمیه اصفهان و برخى دیگر مستقل مى ‏باشند.

مدارس تحت برنامه عبارتند از:

مدرسه ذوالفقار، مدرسه دارالحکمه، مدرسه امام صادق علیه‏السلام، مدرسه جد بزرگ، مدرسه امام هادى علیه‏السلام (الهادى).

حوزه علمیه اصفهان علاوه بر تحت پوشش قرار دادن مدارس شهرستان اصفهان، مدارس دینى برخى از شهرستان‏هاى استان از قبیل: شاهین شهر، فلاورجان، خمینى شهر، فولاد شهر و درچه را نیز تحت پوشش برنامه درسى خود قرار داده است.

سایر مدارس استان تحت پوشش حوزه علمیه قم مى ‏باشند که تعداد آنها به ۱۴ مدرسه مى‏ رسد.

این مدارس عبارتند از:

امیرالمؤمنین (آران و بیدگل)، مشکوه (خمینى شهر)، آیت الله علوى (خوانسار)، امام صادق علیه‏السلام (خوراسگان)، کل مدارس (شهرضا)، ولى عصر(عج) (قمصر)، آیت الله یثربى (کاشان)، آیت الله مدنى (کاشان)، دارالعلم (کاشان)، مصطفویه (کاشان)، امام خمینى(ره) (کاشان)، امام محمدتقى علیه‏السلام (مبارکه)، جعفرى (نائین)، جامعه الامام المنتظر(عج) (نجف آباد). علاوه بر این، در اصفهان مدارسى نیز به صورت مستقل اداره مى‏ شوند.

این مدارس عبارتند از:

ـ صدر خواجو، ـ باقریه، ـ محمودیه، ـ الغدیر، ـ نیم‏آور، ـ آیت الله خادمى، ـ ملا عبدالله، ـ جد کوچک، ـ کاسه‏ گران، ـ میرزا حسینى، ـ شفیعیه، ـ خالصیه.

مدارس تأسیس شده پس از انقلاب اسلامى

۱ـ مدرسه امیرالمؤمنین علیه‏السلام در سال ۱۴۰۰ ه .ق به همت حجت الاسلام و المسلمین آقاى حاج سید نورالدین جعفریان بنا گردید. مدرسه فوق در دو طبقه و داراى ۸۰ حجره مى ‏باشد.

۲ـ مدرسه الغدیر در سال ۱۴۰۵ ه .ق به صورت مدرسه در آمده است و در اختیار حوزه علمیه قرار گرفته است. مساحت این مدرسه ۲۴۰۰ متر مى ‏باشد.

 ۳ـ مدرسه باقر العلوم علیه ‏السلام در سال ۱۴۰۵ ه .ق به همت آیت الله سید کمال فقیه ایمانى تأسیس گردیده است. این مدرسه در دو طبقه و داراى ۲۵ حجره مى‏باشد.

۴ـ مدرسه محمودیه در سال ۱۴۱۵ ه .ق به همت آقاى حاج محمود صفاکار (از نیکوکاران اصفهان) و زیر نظر آیت الله حاج سید حسن فقیه امامى در سه طبقه بنا شده است.

۵ـ مدرسه جوادیه مدرسه جوادیه، مدرسه ‏اى است متصل به مدرسه محمودیه که در اصل منزل مسکونى بوده و با تغییراتى به صورت مدرسه درآمده است. این مدرسه وابسته به مدرسه ذوالفقار مى‏باشد.

حوزه علمیه خواهران اصفهان به ‏خاطرجایگاه علمى‏ اش،ازدیربازموردتوجه دانش‏ پژوهان‏ ازتمامى ‏نقاط ایران بوده است و مردان و زنان بسیارى به دانش اندوزى در این خطه پرداخته ‏اند.

وجود زنان محدثه و فاضله در میان زنان این منطقه مانند: بنت‏ المن شار، ام‏شمس اصفهانى، ام‏هانى (عفیفه اصفهانى)، آمنه‏ بیگم (دختر مجلسى)، بانو امین (مجتهده اصفهانى) و زنان دیگر نشان از توجه بانوان اصفهان به علوم اسلامى است.

سیستم فراگیرى علوم اسلامى در گذشته بدین گونه بوده است که این بانوان در نزد محارم خود و یا عالمان و فقیهان دیگر با سختى ‏هاى فراوان به تحصیل مى‏ پرداختند.

اما در سال هاى اخیر (۱۳۴۴ ه .ش)، به همت حاجیه خانم امین (بانو، مجتهده ایرانى) اولین مرکز تحصیل و تربیت علوم اسلامى براى بانوان تأسیس گردید و آیات و مدرسین بزرگى مانند حاج سید حسین فقیه امامى و حاج شیخ محمود شریعت ریزى با تدریس خود در این مدارس به این حرکت تداوم و پشتوانه بخشیدند.

برنامه درسى حوزه ‏هاى علمیه خواهران

در حوزه ‏هاى علمیه خواهران پایه ‏هاى درسى متعددى تدریس مى‏ شود. در کنار تدریس علوم مرسوم حوزوى، دروس دیگرى نیز مانند تفسیر، عقاید، اخلاق، تاریخ اسلام و … تدریس مى ‏شود. تدریس علوم حوزوى در حوزه علمیه خواهران از سطح مقدمات تا دوره سطح عالى (کفایه) برقرار مى ‏باشد. برخى از بانوان نیز به درس خارج فقه و اصول اشتغال دارند.

درس هاى فلسفه از قبیل بدایه الحکمه و نهایه الحکمه به صورت عمومى و سایر کتب فلسفى مانند منظومه و اسفار نیز به صورت خصوصى تدریس مى‏ شود.

مدارس ویژه خواهران

۱ـ مکتب فاطمه علیه السلام مکتب فاطمه در سال ۱۳۴۴ ه .ش با همت حاجیه خانم امین (بانو، مجتهده ایرانى) و به سرپرستى خانم همایونى از زنان فاضله تأسیس گردیده است. این مکتب اولین مدرسه‏اى است که براى تعلیم و تربیت دینى بانوان در اصفهان بنا گردیده است. در این مدرسه مدرسان بزرگى مانند آیت الله امامى و شریعت ریزى تدریس مى ‏کرده‏ اند و حاجیه خانم امین نیز خود به تدریس اخلاق و تفسیر در این مدرسه اشتغال داشت.

این مدرسه در سال هاى خفقان و ستم شاهى که سعى بر اشاعه فرهنگ مبتذل در جامعه داشت، نقش قابل توجهى در حفظ فرهنگ اسلامى در میان بانوان داشته است.

در این مدرسه پایه‏ هاى مختلف درسى از مقدمات تا کفایه الاصول، تدریس مى‏شده است و بانوان فاضله و پرهیزکارى که از تربیت شدگان مکتب حاجیه خانم امین بوده ‏اند، برخاسته‏ اند. مکتب حضرت فاطمه علیه السلام در مجاورت مسجد سید قرار دارد.

 ۲ـ مکتب حضرت زینب علیه السلام مکتب حضرت زینب در سال ۱۳۵۴ ه .ش زیر نظر آیت الله حاج شیخ محمود شریعت ریزى تأسیس گردید. سرپرستى مدرسه با خانم زهره مدرس (از خاندان علمى مدرس) مى‏ باشد.

در این مدرسه سطوح مختلف از مقدمات تا عالى نظیر رسایل، مکاسب، کفایه و شرح منظومه تدریس مى ‏شود. در حال حاضر نزدیک به صد نفر در این مدرسه به تحصیل اشتغال دارند. مدرسه در دروازه دولت مقابل درمانگاه قاندى قرار دارد.

۳ـ مدرسه الزهراء علیه السلام مدرسه الزهراء علیه السلام در سال ۱۳۵۸ ه .ش به همت حجت الاسلام و المسلمین سید مرتضى هاشمى تأسیس گردیده است و خانم میرشفیعى مدیریت مدرسه را بر عهده دارند.

در این مدرسه دروس مختلف از مقدمات تا سطوح عالیه تدریس مى ‏شود و تعداد طالبان دانش در این مدرسه بیش از صد نفر است. این مدرسه در کنار مسجد امام جعفر صادق علیه ‏السلام در خیابان صائب قرار دارد.

۴ـ مدرسه النفیسه مدرسه نفیسه به وسیله مؤسسین موسسه دینى احمدیه تأسیس گردیده است. در این مدرسه دروس سطح تدریس مى‏ شود. کتابخانه مدرسه داراى پانزده هزار جلد کتاب مى‏ باشد و حدود هفتاد نفر در این مدرسه به تحصیل علوم دینى اشتغال دارند.

این مدرسه در کوى شیخ ابو مسعود نزدیک بیت مرحوم آیت الله خادمى قرار دارد.

۵ـ مدرسه کتابخانه امیرالمؤمنین علیه ‏السلام در کتابخانه امیرالمؤمنین علیه ‏السلام واقع در خیابان احمدآباد، دروس علوم حوزوى براى بانوان در سطح‏هاى مختلف تدریس مى‏شود و به این ترتیب، در این مکان، مدرسه‏اى براى بانوان شکل گرفته است.

برنامه ‏هاى درسى حوزه برادران

پیرامون سطح تحصیلات حوزوى و سطح آموزش در مدارس این شهرستان مى‏ توان گفت برنامه آموزشى این مدارس مطابق با دستورالعملى است که از سوى شوراى برنامه‏ ریزى حوزه علمیه اصفهان و زیر نظر نماینده ولى فقیه، حضرت آیت الله مظاهرى تدوین و ابلاغ مى ‏شود.

در اغلب مدارس تحت برنامه، خدمات گوناگون رفاهى و بهداشتى مانند غذا، خوابگاه، سرویس‏هاى بهداشتى، نوشت‏ افزار و شهریه ارائه مى ‏شود.

راجع به برنامه ‏هاى درسى مى‏توان گفت از ابتدا که فرد با مدرک سوم راهنمایى یا دیپلم پذیرفته مى‏ شود دروسى مانند ادبیات فارسى، سیوطى، مغنى، هدایه و عوامل، منطق و عقاید و دروس حوزوى مرحله سطح و درس خارج فقه و اصول نیز در برنامه ‏هاى درسى قرار دارند. علاوه بر آن برنامه هاى درسى به شکلى است که روزانه درس‏ هایى در رشته‏ هاى فقه و اصول، تفسیر، عقاید، حدیث، نهج‏ البلاغه، تعلیم و تجوید و حفظ قرآن، نحو، صرف، معانى، بیان، بدیع، منطق، فلسفه، بررسى جامعه و تاریخ تشکیل مى ‏شود و درکل برنامه‏ هاى درسى مفیدى ارائه مى ‏شود.

برنامه‏ هاى درسى حوزه علمیه خواهران در مدارس دینى خواهران حداکثر رتبه درسى تا شرح لمعه و اصول فقه و منظومه مى‏ باشد و تعداد نفرات تحصیل کننده در نوسان مى ‏باشند. علاوه بر آن، جلسات درسى حوزه ویژه خواهران در حسینیه‏ ها و منازل افراد خیّر نیز تشکیل مى ‏شود که جزء مراکز درسى به حساب نمى ‏آیند و کسانى هستند که بدین صورت مراحل تحصیلى را گذرانده ‏اند و حتى برخى رسائل، مکاسب، کفایه‏ الاصول و کتب درسى فلسفه را نیز خوانده‏اند و از مفاخر شهر اصفهان به شمار مى ‏روند.

عده‏اى از همسران و یا دختران علما به شکل خصوصى، مراحل تحصیلى را در محضر آنان مى‏ گذرانند که خود گامى مؤثر در این زمینه خواهد بود.

مدرسین حوزه علمیه اصفهان در دوره معاصر

درس خارج فقه و اصول

ـ آیت الله حسن صافى اصفهانى ـ آیت الله سید جلال الدین طاهرى ـ آیت الله سید محمد على صادقى ـ آیت الله سید حسن فقیه ایمانى ـ آیت الله محمد کلباسى ـ آیت الله محمد ناصرى ـ آیت الله حیدر على محقق ـ آیت الله سید حسن مدرس ـ آیت الله عباسعلى روحانى ـ آیت الله خادمى ـ آیت الله مظاهرى ـ آیت الله رحیمیان ـ آیت الله احمد زاهد پور نجفى ـ آیت الله ابوالقاسم انصارى ـ آیت الله سید مصطفى شریعتى درچه‏اى ـ آیت الله محمد تقى مجلسى ـ آیت الله سید مجتبى میر صادقى ـ حجت الاسلام رضا یزدى ـ حجت الاسلام سید حجت موحد ابطحى

دروس سطح

ـ حجت الاسلام محمود شریعت ریزى ـ حجت الاسلام محمد حکیم‏الهى ـ حجت الاسلام سید کمال الدین فقیه ایمانى ـ حجت الاسلام على اکبر فقیه ـ حجت الاسلام مهدى مظاهرى ـ حجت الاسلام رمضانعلى جان نثارى ـ حجت الاسلام مهدى اجلوئیان ـ حجت الاسلام مهدى فقیه ایمانى ـ حجت الاسلام محمد على ابراهیمى ـ حجت الاسلام محمد مخروئیه ـ حجت الاسلام رمضانعلى املائى ـ حجت الاسلام محمد على اژه‏اى ـ حجت الاسلام رئوف حق پرست ـ حجت الاسلام علیرضا منتظر القائم ـ حجت الاسلام مختار ظهیرى ـ حجت الاسلام سید مرتضى موحد ابطحى ـ حجت الاسلام محمد رضا نظرى ـ حجت الاسلام على میر حیدرى ـ حجت الاسلام ضیاء فقیه ـ حجت الاسلام سید محمد صادقى ـ حجت الاسلام سید محمد فقیه ایمانى ـ حجت الاسلام سید محمد على هاشم‏زاده ـ حجت الاسلام محمد محقق دولت آبادى ـ حجت الاسلام محمود صادقى ـ حجت الاسلام محمد روضاتى ـ حجت الاسلام سید رضا کلاهدوزان ـ حجت الاسلام سید مجتبى میر صادقى ـ حجت الاسلام حسن منصورزاده ـ حجت الاسلام مهدى على‏نیا ـ حجت الاسلام سید باقر علوى ـ حجت الاسلام سید محمد على بهشتى نژاد ـ حجت الاسلام محمد باقر نبوى ـ حجت الاسلام جعفر آزاد منش ـ حجت الاسلام اکبر زارعان ـ حجت الاسلام محمود فقهى ـ حجت الاسلام سید حسن حسینى ـ حجت الاسلام سید على جزائرى ـ حجت الاسلام محمد رضا نظرى ـ حجت الاسلام مصطفى بهره‏مند ـ حجت الاسلام سید على موسوى ـ حجت الاسلام باقر امامى ـ حجت الاسلام عبد الرحمان سخاوتى ـ حجت الاسلام براتعلى سعیدى ـ حجت الاسلام سید حسن مهاجر ـ حجت الاسلام على محمد گلپایگانى ـ حجت الاسلام سید ابوالحسن مهدوى ـ حجت الاسلام على عبودیت ـ حجت الاسلام محمد تقى سنائى ـ حجت الاسلام حسین نصر ـ حجت الاسلام سید جواد روحانى ـ حجت الاسلام عباسعلى انصارى ـ حجت الاسلام حسینى ـ حجت الاسلام حبیب الله فضائلى ـ حجت الاسلام معمار منتظریین و …

مدارس علمیه توابع اصفهان

در بسیارى از شهرهاى استان اصفهان از دیرباز مدارس علمیه ‏اى وجود داشته که هر کدام داراى آثار و برکات علمى و دینى قابل توجه بوده‏اند و بسیارى از شخصیت‏ هاى علمى ـ مذهبى شیعه از این حوزه‏ها برخاسته‏ اند.

ـ اردستان در شهرستان اردستان سه مدرسه قدیمى و یک مدرسه جدید التأسیس به شرح زیر وجود دارد:

۱ـ مدرسه حاج سید نورالدین مدرسه حاج سید نورالدین در شمال غربى مسجد جامع اردستان واقع است و به همت مرحوم حاج حسین نورالدین اردستانى در سال ۱۰۶۹ ه .ش تأسیس شده است. در زمان مرجعیت آیت الله بروجردى و آیت الله گلپایگانى مدرسه‏اى بسیار فعال بود و فعالیتهاى زیادى در مبارزه با فرقه‏ هاى گمراه و نیز احیاء دین انجام داده است ولى در حال حاضر فعالیت حوزوى در آن انجام نمى‏ شود.

۲ـ مدرسه طاهریه مدرسه طاهریه یکى دیگر از مدارس قدیمى شهرستان بوده که به دست میرزا محمدطاهر اردستانى ساخته شده و در دوره حکومت پهلوى دوم تخریب، و تبدیل به مدرسه دولتى گردید.

۳ـ مدرسه علمیه جدید مدرسه‏اى در سال ۱۳۶۵ ه .ش به همت سازمان اوقاف و امور خیریه و امام جمعه اردستان تأسیس شده است. این مدرسه دو طبقه و داراى بیست حجره و دو مدرس است.

۴ـ مدرسه حاج میرزا على مدرسه‏اى نیز در روستاى کچومثقال از توابع اردستان، توسط مرحوم حاج میرزا على طبائى تأسیس شده است. این مدرسه در کنار حسینیه و مسجد محل مى ‏باشد. در دوره خفقان حکومت پهلوى که اکثر حوزه ‏ها به تعطیلى کشیده شده بود، این حوزه به علت دور افتادگى تعطیل نگردید و به فعالیت حوزوى خود ادامه داد، اما در حال حاضر فعالیت درسى ندارد.

ـ خمینى شهر ۱ـ مدرسه آیت الله مشکوه مدرسه علمیه مشکوه اولین مدرسه علمى خمینى شهر است که توسط آیت الله حاج شیخ على مشکوه در زمان مرجعیت آیت الله العظمى آقا سید ابوالحسن اصفهانى تأسیس گردید و در زمان آیت‏ الله ‏العظمى بروجردى توسعه یافته است.

۲ـ مدرسه علمیه امامیه مدرسه علمیه امامیه خمینى شهر که در محله [بار] فروشان این شهر واقع است در حدود سال ۱۳۵۰ ه .ش تأسیس گردید و داراى ۱۳ حجره مى‏باشد.

۳ـ مدرسه علمیه حضرت حجت(عج) مدرسه حضرت حجت(عج) در محله اندوان خمینى شهر واقع است و داراى ده حجره مى باشد. این مدرسه در سال ۱۳۵۲ توسط آیت الله حاج آقا حسین خادمى و همکارى عده‏اى دیگر ساخته شده است.

۴ـ مدرسه علمیه باقر العلوم علیه ‏السلام مدرسه باقر العلوم علیه‏ السلام در محله آدِرْیان خمینى شهر، در سال ۱۳۹۲ ه .ق ساخته شده است. این مدرسه در یک طبقه و داراى ده حجره مى ‏باشد.

ـ خوانسار ۱ـ مدرسه علمیه مریم بیگم مدرسه علمیه مریم بیگم، در قرن یازدهم در دوره حکومت شاه سلیمان صفوى در شهر خوانسار بنا شده است. این مدرسه محل تحصیل بسیارى از آیات عظام و علما و فضلا بوده است. چهره ‏هاى برجسته ‏اى چون آیت الله العظمى حاج سید محمدتقى خوانسارى، آیت الله العظمى حاج سید احمد خوانسارى، آیت الله العظمى حاج سید محمدرضا گلپایگانى و آیت الله حاج شیخ ابوالفضل خوانسارى در این مدرسه مراحلى از تحصیل خود را گذرانده ‏اند.

۲ـ مدرسه علمیه میرباقرى مدرسه علمیه میرباقرى به عنوان یکى از مدارس قدیمى خوانسار، داراى قدمت دویست ساله است. مدرسه در سال ۱۲۳۲ ه .ق توسط شخصى به نام حاج میر باقر ساخته شده است. در حال حاضر نیز مشغول فعالیت حوزوى است. این مدرسه در محله دو راه در شهر خوانسار قرار دارد.

۳ـ مدرسه علمیه ولى‏ عصر(عج) مدرسه علمیه ولى عصر(عج) خوانسار به وسیله حجت الاسلام و المسلمین حاج سید مهدى ابن الرضا تأسیس گردید و از سال ۱۳۵۷ ه .ش فعالیت درسى خود را آغاز کرد. این مدرسه که به نام حوزه علمیه ولى عصر شهرت دارد، در خیابان شهداء خوانسار واقع است و از بخش ‏هایى چون بخش ادارى، مدرس‏ها، خوابگاه و محل سکونت مدرسین، خوابگاه و محل سکونت طلاب، خوابگاه متأهلین، کتابخانه و سالن غذاخورى تشکیل شده است. در این مدرسه طلاب در رتبه ‏هاى درسى مقدمات، سطح متوسطه و عالى و دوره خارج تحصیل علم مى‏کنند.

ـ خورسگان ۱ـ مدرسه علمیه امام صادق علیه ‏السلام مدرسه علمیه امام صادق علیه‏ السلام، یکى از مدارس شهر خوراسگان است که توسط آیت الله آقاى حاج شیخ مرتضى مقتدائى، در سال ۱۳۶۱ این مدرسه ساخته شد. این مدرسه داراى ۵۵ حجره، سه مدرس، سه سالن بزرگ و نیز کتابخانه مى‏ باشد. این مدرسه داراى دو طبقه و در خیابان اباذر این شهر واقع است.

۲ـ مدرسه علمیه خواهران در شهر خوراسگان در جوار امام‏زاده ابوالعباس، یک حوزه علمیه قرار دارد که جمع زیادى از خواهران در آن به تحصیل علوم دینیه اشتغال دارند.

ـ فریدن مدرسه علمیه منتظریه مدرسه علمیه منتظریه در شهر داران، مرکز شهرستان فریدن، واقع است. این مدرسه در سال ۱۳۶۵، توسط حجت الاسلام و المسلمین سید امین الله معین الدینى در دو طبقه ساخته شده است و طلاب آن در سطح مقدمات و متوسطه مشغول تحصیل مى‏باشند.

ـ گرگویه مدرسه علمیه دستجرد مدرسه علمیه دستجرد (یکى از روستاهاى بخش گرکویه اصفهان)، در کنار امام‏زاده سلطان سعید علیه‏السلام ساخته شده و داراى دو طبقه با دوازده حجره و یک مدرس مى ‏باشد.

ـ زرین شهر مدرسه علمیه زرین شهر مدرسه علمیه زرین شهر در سال ۱۳۲۵ ه .ش توسط حجت الاسلام و المسلمین آیت الله حاج شیخ محمود شریعت ریزى تأسیس شده است. طلاب این مدرسه در سطح مقدمات و سطح مشغول تحصیل مى باشند. ـ زواره مدرسه علمیه زواره مدرسه علمیه زواره در حدود ۱۶۰ سال قبل به وسیله حاج لطفعلى خان ترشیزى (کاشمرى) تأسیس شد. این مدرسه سال ها محل فعالیت علمى طلاب بوده است. در سال ۱۳۰۰ ه .ش، در زمان حکومت پهلوى اول غصب گردید و به صورت دبستان دولتى درآمد، اما در سال ۱۳۶۴ مجددا به حوزه علمیه بازگردانده شد. این مدرسه داراى هشت حجره مى‏باشد و در جوار امام‏زاده یحیى، در محله سرباز واقع است.

ـ سمیرم مدرسه علمیه امام جعفر صادق علیه ‏السلام مدرسه علمیه امام جعفر صادق علیه ‏السلام در سال ۱۳۵۸ ه .ش در سمیرم ساخته شده است. این مدرسه داراى دو طبقه است و طلاب تا مقدمات و سطح در آن تحصیل مى‏ کنند.

ـ شهرضا (قمشه) ۱ـ مدرسه علمیه حسینیه سادات مدرسه حسینیه ‏سادات شهرضا، در سال ۱۳۳۰ ه .ش تأسیس گردید و سرپرستى آن به عهده آیت‏الله حاج سیدمهدى حجازى بوده است. آیت‏الله حجازى در این مدرسه تدریس درس خارج فقه دارند و محل آن در خیابان ابوذر است.

۲ـ مدرسه علمیه صاحب الزمان(عج) مدرسه علمیه صاحب الزمان(عج) در سال ۱۳۵۰ ه .ش به همت حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ غدیر ممیز تأسیس شده است. در این مدرسه طلاب در رتبه ‏هاى مقدمات، سطح متوسط و سطح عالى مشغول به تحصیل مى‏باشند. این مدرسه در خیابان صاحب الزمان(عج) واقع است.

۳ـ مدرسه علمیه اقدمیه مدرسه اقدمیه در سال ۱۳۳۵ ه .ش زیر نظر حجت الاسلام حاج شیخ نصرالله زارعان در محله فضل آباد شهرضا، در خیابان صاحب الزمان(عج) تأسیس گردید. طلاب این مدرسه در رتبه‏ هاى مقدمات، سطح متوسط و عالى تحصیل مى ‏نمایند.

۴ـ مدرسه علمیه امام حسین علیه ‏السلام مدرسه علمیه امام حسین علیه‏ السلام در سال ۱۳۵۴ ه .ش به همت حجت الاسلام حاج سید على‏ اکبر قرشى در خیابان دکتر بهشتى شهرضا تأسیس شده است. این مدرسه دو طبقه است و داراى پانزده حجره، دو سالن و یک مدرس مى‏ باشد.

۵ـ مدرسه علمیه امام صادق علیه‏ السلام (ویژه خواهران) مدرسه علمیه امام صادق علیه ‏السلام در سال ۱۳۵۵ ه .ش به همت حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ نعمت الله جعفرى تأسیس شده و محل تحصیل خواهران مشتاق علوم دینى است. این مدرسه در خیابان حکیم صهبا، کوى شفیع شهرضا واقع است.

۶ـ مدرسه علمیه صاحب الزمان(عج) مدرسه علمیه دار العلم صاحب الزمان(عج) شهرضا زیر نظر حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ غدیر على ممیز تأسیس شده است. تعداد ۲۵۰ حجره و سیصد واحد مسکونى در طرح آن وجود دارد که پنج واحد آن به بهره‏بردارى رسیده است.

۷ـ مدرسه حسینیه دهاقان مدرسه علمیه حسینیه در شهر دهاقان، ۱۸ کیلومترى غرب شهرضا، واقع است. این مدرسه در سال ۱۳۸۴ ه .ق به همت آقاى شیخ نعمت الله اسماعیلى تأسیس گردیده است. این مدرسه در انتهاى بازار دهاقان، خیابان شهید موسوى قرار دارد و داراى دو طبقه و پانزده حجره مى‏باشد.

ـ فلاورجان مدرسه علمیه فلاورجان مدرسه علمیه فلاورجان در مرکز شهر قرار گرفته است و در سال ۱۳۶۱ ه .ش تأسیس شده است. این مدرسه به دو قسمت مجزا تقسیم شده است. یک قسمت آن به مردان و قسمت دیگر آن به زنان اختصاص دارد. این مدرسه داراى دو طبقه و داراى هجده حجره و یک مدرس مى‏باشد.

ـ کاشان ۱ـ مدرسه علمیه سلطانى (امام) مدرسه علمیه سلطانى (امام) در سال ۱۲۲۹ ه .ق، در دوره حکومت فتح على شاه قاجار تأسیس شده است. این مدرسه داراى ۵۲ حجره، مدرس و کتابخانه بوده است. طلاب علوم دینیه در این مدرسه دوره مقدمات، سطح متوسط، عالى و خارج را تحصیل مى‏نمایند.

۲ـ مدرسه آقا بزرگ مدرسه آقا بزرگ توسط حاج محمد تقى خانبان در دوره قاجاریه، قرن سیزدهم هجرى، ساخته شده است. این مدرسه یکى از میراث‏ هاى فرهنگى کاشان است و طلاب هم اکنون نیز در آن به فعالیت‏ هاى درسى اشتغال دارند.

۳ـ مدرسه علمیه میان چال مدرسه میان چال در بازار بزرگ کاشان واقع است و عده‏اى از طلاب در آن مشغول تحصیل مى‏ باشند. این بنا احتمالاً از دوره صفویه باقى مانده است. آیت ‏الله حاج آقا رضا مدنى کاشانى یکى از مدرسین این مدرسه بوده است.

۴ـ مدرسه مصطفویه مدرسه مصطفویه یا درب یلان در سال ۱۲۳۶ هجرى به همت حاج میر محمدعلى کاشانى تأسیس گردیده است. این مدرسه داراى دوازده حجره است و آیت الله حاج سید محمدباقر مصطفوى کاشانى در سال ۱۳۶۶ ه .ش سرپرستى آن را بر عهده داشته اند.

۵ـ مدرسه رزاقیه مدرسه رزاقیه پس از سال ۱۱۹۲ ه .ق توسط عبدالرزاق خان در کاشان احداث گردیده است.

۶ـ مدرسه اعتمادى مدرسه اعتمادى توسط آیت الله سید عباس اعتمادى، یکى از مدرسین و علماء کاشان، تأسیس شده و جمعى از طلاب حوزه علمیه در آن اشتغال به تحصیل دارند.

۷ـ مدرسه حاج محمد حسین تبریزى مدرسه حاج محمد حسین تبریزى یکى از بناهاى رفیع و بلند کاشان به شمار مى ‏رود و در نزدیکى مدرسه میان چال قرار دارد.

۸ـ مدرسه علمیه آیت الله یثربى مدرسه علمیه آیت الله یثربى در سال ۱۳۸۸ ه .ق توسط آیت الله حاج سید مهدى یثربى تأسیس گردیده است. در این مدرسه دوره‏ هاى درسى از مقدمات تا سطح و خارج تدریس مى‏شود. مدرسه داراى ۸۰ حجره مى ‏باشد و در خیابان امام خمینى کاشان واقع است. مدرسه ولى عصر قمصر کاشان وابسته به این مدرسه است.

۹ـ مکتب کوثر (خواهران) مکتب کوثر مدرسه‏اى است وابسته به مدرسه آیت الله یثربى و در نزدیکى آن قرار گرفته و به خواهران اختصاص دارد. این مدرسه داراى هشت مدرس و شش حجره (خوابگاه) مى‏ باشد.

۱۰ـ مدرسه علمیه ولى‏ عصر(عج) مدرسه علمیه ولى‏ عصر(عج) در قمصر کاشان در چهار طبقه با پنجاه و پنج حجره و ده مدرس و یک کتابخانه تأسیس شده است. طلاب دوره مقدمات و سطح متوسط را در این مدرسه تحصیل مى‏ نمایند.

ـ گلپایگان مدرسه آیت الله گلپایگانى مدرسه آیت الله گلپایگانى در سال ۱۳۶۲ ه .ش توسط آیت الله گلپایگانى ساخته شد. این مدرسه سه طبقه است و داراى شصت حجره و ده مدرس بزرگ مى ‏باشد. این مدرسه بسیار مجلل یکى از مراکز دیدنى شهر گلپایگان نیز به حساب مى‏آید. مدرسه آیت الله گلپایگانى در خیابان شهید مطهرى (گوگد) قرار دارد.

ـ نایین ۱ـ مدرسه امام‏زاده مدرسه امام‏زاده در جوار امام‏زاده سید على بن ابراهیم بن موسى بن جعفر واقع است. این مدرسه دو طبقه و داراى بیست حجره مى‏ باشد. بانى آن را آیت الله نایینى مى‏ دانند و تأسیس آن به حدود یک‏صد سال قبل مى ‏رسد.

۲ـ مدرسه علمیه جعفرى مدرسه علمیه جعفرى یکى دیگر از مدارس نایین است که در سال ۱۳۹۰ ه .ق توسط آیت الله جمال الدین نجفى نایینى تأسیس گشته و در خیابان امام واقع مى ‏باشد. این مدرسه داراى ده حجره است.

ـ نجف آباد ۱ـ مدرسه علمیه الحجه(عج) مدرسه الحجه (حجتیه) یکى از مدارس علمیه شهر نجف آباد است که توسط آقاى شیخ ابراهیم ریاضى و آیت الله حاج شیخ احمد حججى تأسیس گردیده است. این مدرسه دو طبقه است و داراى سى حجره و مدرس و کتابخانه است و رتبه ‏هاى درسى مقدمات، سطح و عالى در آن تدریس مى‏ شود. این مدرسه در خیابان امام این شهر واقع است.

۲ـ مدرسه جامعه الامام المنتظر(عج) مدرسه جامعه الامام المنتظر(عج) در خیابان منتظرى شمالى شهر نجف آباد واقع است. این مدرسه داراى سه طبقه است و در مجموع ۱۸۰ حجره و چهار مدرس دارد. ساخت این مدرسه در سال ۱۳۵۸ شروع شده است و بناى آن هنوز به اتمام نرسیده است.

۳ـ مدرسه علمیه زهرائیه (خواهران) مدرسه علمیه زهرائیه در خیابان فردوسى شمالى نجف آباد واقع است و عده‏اى از خواهران در آن به تحصیل علوم حوزوى اشتغال دارند.

۴ـ مدرسه علمیه فاطمیه (خواهران) مدرسه علمیه فاطمیه نجف آباد در خیابان امام، جنب مسجد جامع واقع است. در این مدرسه عده‏اى از خواهران به تحصیل علوم دینى اشتغال دارند.

ـ نطنز ۱ـ مدرسه علمیه شهید صدوقى مدرسه علمیه شهید صدوقى نطنز، در نزدیکى مسجد جامع قدیم قرار دارد. این مدرسه در زمان پهلوى اشغال شده و با تغییر ساختمان آن، به دبیرستان دخترانه تبدیل شده است. پس از پیروزى انقلاب این مدرسه به حوزه علمیه بازگردانده شده است.

منبع: اطلس فرهنگی ایران