با پرخاشگری کودکم چه کنم

خشم، حالتی عاطفی و یکی از هیجانات طبیعی بدن است که از تحریک ملایم تا عصبانیت شدید، تغییر می‌کند. همه ما انسان‌ها، این احساس را بارها تجربه کرده‌ایم. هر وضعیتی که ما را ناکام کند، می‌تواند باعث ایجاد احساس خشم شود.

این احساس مانند سایر عواطف، با تغییرات فیزیولوژیک همراه است؛ بدین‌ گونه که وقتی انسان، عصبانی می‌شود، ضربان قلب و فشارخون او بالا می‌رود و سطح هورمون‌هایی مثل آدرنالین افزایش می‌یابد. این احساس در عین طبیعی‌بودن، زمانی‌ که از کنترل خارج شود، چهره‌ای مخرب به خود می‌گیرد و برای انسان، دردسرساز می‌شود. به بیانی دیگر، هنگامی‌ که خشم با پرخاشگری همراه شود، مشکلاتی را در پی خواهد داشت که هم برای خود فرد و هم برای اطرافیان، زیان‌آور است.

پرخاشگری و خشونت، نه‌ تنها در بزرگسال‌ها، بلکه در کودکان هم، تبدیل به معضلی شده است که باید مورد بررسی قرار گیرد. کمتر مادری را پیدا می‌کنیم که این موضوع، مسئله فرزندش نباشد. این امر نشان می‌دهد که پرخاشگری در کودکان، در حال افزایش است.

ورودی‌های اطلاعات همچون اینترنت، بازی‌های کامپیوتری، فیلم‌ها یا موزیک‌هایی با مضامین خشن و… مواردی هستند که زندگی ما را فرا گرفته‌اند و به کودکان ما آسیب می‌رسانند. فرزندان ما در معرض این منابع، به طور ناخودآگاه یاد می‌گیرند که خشونت و پرخاشگری، تنها شیوه‌ای است که به واسطه آن، می‌توانند مشکلاتشان را حل کنند.

از این‌ رو لازم است مهارت‌هایی را برای کنترل این هیجان آموخت و از طریق به‌ کاربردن شیوه‌هایی ساده و عملی، تمرین کرد تا به واسطه آن‌ها به کودکان‌مان بیاموزیم که راه‌های مثبت و مناسب‌تری برای ابراز احساساتشان وجود دارد که با به‌ کار بستن آن‌ها می‌توان زندگی سالم‌تر و آرام‌تری داشت.

البته همه می‌دانیم که ما به‌ عنوان بزرگسال‌هایی در نقش پدر یا مادر، نخست باید خود، مهارت‌های کنترل خشم را بیاموزیم و اجرا کنیم و سپس به کودکانمان یاد دهیم. موثرترین و عملی‌ترین راه برای این‌ که به کودک یاد دهیم چگونه با احساس عصبانیت خود رفتار کند، رفتار ما والدین است که بهترین الگو در مقابل دیدگانش هستیم. همان‌ طور که می‌دانیم، بچه‌ها با دیدن می‌آموزند نه با شنیدن.

بیایید از مثال‌های روزمره زندگی استفاده کنیم. فرض کنید پدری در کنار فرزندش، مشغول انجام کارهایش است. ناگهان تلفن او زنگ می‌خورد و خبری ناخوشایند به او می‌دهند که او را خشمگین می‌کند. کودک، در حال نگاه‌ کردن است و حالات و رفتار پدرش را زیر نظر دارد. پدر اگر هوشیار باشد به این‌ که فرزندش، نظاره‌گر اوست و تمام رفتارهایش را ضبط می‌کند، از این فرصت استفاده می‌کند تا بهترین عملکرد را داشته باشد؛ بدین‌ صورت که به فرزندش با لحنی آرام بگوید در حال حاضر، من به دلیل مشکلی که در کارم پیش‌ آمده، عصبانی هستم و به همین سبب، برای این‌ که آرام شوم تا بتوانم راه‌ حل مناسبی پیدا کنم، نیاز دارم تا کمی پیاده‌روی کنم و بر احساس عصبانیتم مسلط شوم.

نحوه عکس‌العمل ما در چنین موقعیت‌های روزمره زندگی، بهترین راه برای آموزش کنترل خشم به کودکان است؛ چرا که کودکان، لحظه‌ به‌ لحظه در حال کپی‌برداری از رفتار والدین هستند.

یکی دیگر از راهبردهای کنترل خشم در کودکان، در زمان‌هایی کاربرد دارد که کودک نسبت به والدین، خشمگین شده و پرخاشگری او، در ارتباط با والدین است. این لحظات، از سخت‌ترین زمان‌های تربیت و پرورش کودک است. در این موقعیت‌ها ما باید بسیار هوشیار باشیم؛ چرا که اگر دقت نکنیم، پرخاشگری کودک به هیجانات ما دامن می‌زند و بدون این‌ که متوجه شویم، خشم او به ما هم سرایت می‌کند.

حواسمان باشد، داد و فریاد کردن و پرخاشگری، مسری است و اگر به این موضوع واقف نباشیم، ما هم ادامه‌دهنده رفتار او می‌شویم. در چنین حالت‌هایی بهترین راه‌ حل، پیشگیری است؛ یعنی می‌توان با وضع قوانینی اندک، از بروز این اوضاع تا حدی جلوگیری کرد.

به‌ عنوان مثال، در اوقاتی که کودک آرام است، می‌توانیم در مورد وضع قرارهایی در خانه با هم صحبت کنیم و به توافق برسیم؛ قرارهایی که هم پدر و مادر و هم فرزندان به آن پایبند باشند. مثلاً می‌توانیم با هم قرار بگذاریم هنگام عصبانیت در مورد مشکل‌مان صحبت نکنیم. بگذاریم کمی آرام شویم و احساس خشم در ما فروکش کند، سپس بنشینیم در مورد موضوعی که ما را عصبانی کرده است، صحبت کنیم. اگر در مواردی کودک به این قرارها توجهی نکرد، بعد از یادآوری قوانین، او را تنها می‌گذاریم و به سروصدای او واکنشی نشان نمی‌دهیم تا زمانی‌ که آرام شود و بعد با او صحبت می‌کنیم. به‌ مرور، کودک یاد می‌گیرد برای حل مشکلش باید به‌ جای داد کشیدن و فریاد زدن، صحبت کند.

گاهی کودکان ما به سبب این‌ که یاد نگرفته‌اند چگونه خشم خود را ابراز کنند، پرخاشگری می‌کنند. ممکن است فرزند ما برای ابراز احساسات خود، واژه‌ها را نشناسد. بنابراین می‌توانیم به شناخت و دریافت کودک در این زمینه کمک رسانیم؛ مثلاً می‌توانیم به او بگوییم بیا با هم بنشینیم و در مورد واژه‌هایی که می‌توان برای بیان احساس استفاده کرد، فکر کنیم. سپس با هم، آن‌ها را فهرست کنیم و به دیواری بچسبانیم؛ مثلاً واژه‌هایی همچون عصبانیت، ناراحتی، خستگی، ناامیدی، آشفتگی، ترس…

بنابراین هنگامی‌ که کودک، پرخاشگری می‌کند، می‌توانیم با کاربرد این واژه‌ها، او را در شناخت احساساتش یاری کنیم. مثلاً به او بگوییم: به نظر می‌رسد تو خسته‌ای، یا فکر می‌کنم ناراحتی، یا چه چیزی تو را کلافه کرده، و…. کم‌کم کودک هم به احساسات خود شناخت پیدا می‌کند و هم کاربرد واژه‌ها را یاد می‌گیرد و می‌تواند حس خود را به درستی در قالب کلمات بر زبان بیاورد.

بعد از این‌ که کودک، به این درک و فهم رسید، می‌توان راه‌های عملی کنترل خشم را به او آموزش داد و به او یاد داد هنگام عصبانیت، به‌ جای پرخاش و فریاد زدن، می‌توان کارهایی انجام داد تا به نحو شایسته‌ای، عصبانیت را تخلیه کرد و تحت کنترل درآورد. کارهایی مثل توپ شوت‌کردن، نقاشی‌کشیدن روی کاغذ، آواز خواندن، موسیقی گوش‌ کردن و انواع کارهایی که می‌توان برای کنترل خشم کشف کرد و به کار برد. هر وقت کودک هر یک از این کارها را انجام داد، او را تشویق و تحسین کنیم.

آموزش «خود کنترلی»، باید از کودکی شروع شود و در نوجوانی هم ادامه یابد. بسیاری از آدم ها به دلیل این که نمی توانند هیجاناتشان را کنترل کنند، در زندگی شان لطمه می خورند و باید به فرزندانمان کمک کنیم تا در این مورد، مصون بمانند.

منبع: میگنا