چهل حدیث گهربار منتخب از امام محمد باقر علیه السلام

 ۱ – قال الا مام ابوجعفر محمد بن علی باقر العلوم صلوات الله و سلامه علیه:

إ ذا اردت ان تعلم ان فیک خیراً، فانظر إلی قلبک فإن کان یحب اهل طاعه الله و یبغض اهل معصیته ففیک خیرٌ؛ والله یحبک، و إذا کان یبغض اهل طاعه الله و یحب اهل معصیته فلیس فیک خیرٌ؛ و الله یبغضک، و المرء مع من احب. [۱].
ترجمه:
فرمود: اگر خواستی بدانی که در وجودت خیر و خوشبختی هست یا نه، به درون خود دقت کن اگر اهل عبادت و طاعت را دوست داری و از اهل معصیت و گناه ناخوشایندی، پس در وجودت خیر و سعادت وجود دارد؛ و خداوند تو را دوست می دارد.
ولی چنانچه از اهل طاعت و عبادت ناخوشایند باشی و به اهل معصیت عشق و علاقه ورزیدی، پس خیر و خوبی در تو نباشد؛ و خداوند تو را دشمن دارد.
و هر انسانی با هر کسی که به او عشق و علاقه دارد، با همان محشور می گردد.
۲ – قال علیه السلام: من کف عن اعراض الناس اقاله الله نفسه یوم القیامه، ومن کف غضبه عن الناس کف الله عنه غضبه یوم القیامه. [۲].
ترجمه:
فرمود: هرکس دنبال هتک حرمت – ناموس و آبروی – دیگران نباشد، خداوند متعال او را در قیامت مورد عفو و بخشش قرار می دهد؛ و هرکس غضب و خشم خود را از دیگران باز دارد، خداوند نیز خشم و غضب خود را در قیامت از او بر طرف می سازد.
۳ – قال علیه السلام: من ثبت علی ولایتنا فی غیبه قائمنا، اعطاه الله عزوجل اجر الف شهیدٍ من شهداء بدرٍ و حنینٍ. [۳].
ترجمه:
فرمود: کسی که در زمان غیبت امام زمان (عجل الله فرجه الشریف) بر ایمان و ولایت ما اهل بیت عصمت و طهارت پا برجا و ثابت بماند، خداوند متعال پاداش و ثواب هزار شهید از شهدای جنگ بدر و حنین به او عطا می فرماید.
۴ – قال علیه السلام: لو أن الا مام رفع من الارض ساعهً، لماجت باهلها کما یموج البحر باهله. [۴].
ترجمه:
فرمود: اگر امام و حجت خدا لحظه ای از روی زمین و از بین افراد جامعه برداشته شود، زمین اهل خود را در خود می بلعد و فرو می برد همان طوری که دریا چیزهای خود را در خود متلاطم و آشفته می سازد.
۵ – قال علیه السلام: إن جمیع دواب الارض لتصلی علی طالب العلم حتی الحیتان فی البحر. [۵].
ترجمه:
فرمود: به درستی که تمام موجودات و جانوران زمین و بلکه ماهیان دریا برای تحصیل کنندگان علوم – اسلامی و معارف الهی – تحیت و درود می فرستند.
۶ – قال علیه السلام: لو اوتیت بشابٍ من شباب الشیعه لا یتفقه فی الدین، لاوجعته. [۶].
ترجمه:
فرمود: اگر جوانی از جوانان شیعه را نزد من بیاورند که به مسائل دین – و زندگی – آشنا نباشد، او را تنبیه و تأدیب خواهم کرد (تا به دنبال تحصیل مسائل دین برود).
۷ – قال علیه السلام: مَنْ أَفْتَی النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًی، لَعَنَتْهُ مَلَائِکَهُ الرَّحْمَهِ وَ مَلَائِکَهُ الْعَذَابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیَاه. [۷].
ترجمه:
فرمود: هرکس درباره مسائل دین فتوا و نظریه ای دهد که بدون علم و اطلاع باشد، ملائکه رحمت و ملائکه عذاب او را لعن و نفرین می کنند و گناه عمل کننده – اگر خلاف باشد – بر عهده گوینده است.
۸ – قال علیه السلام: الصلاه عمودالدین، مثلها کَمَثَلِ عَمُودِ الْفُسْطَاط، إذا ثبت العمود ثبت الاوتاد و الاطناب، و إذا مال العمود وانکسر لم یثبت و تدٌ ولاطنبٌ. [۸۰].
ترجمه:
فرمود: نماز ستون دین است و مثالش همانند تیرک و ستون خیمه می باشد که چنانچه محکم و استوار باشد میخ ها و طناب های اطراف آن پا بر جا خواهد بود ولی اگر ستون سست یا کج باشد میخ ها و طنابهای اطراف آن نمی تواند پا برجا باشد.
۹ – قال علیه السلام: لا تتهاون بصلاتک، فإن النبی صلی الله علیه و آله و سلم قال عند موته:
لَیْسَ مِنِّی مَنِ اسْتَخَفَّ بِالصَّلَاهِ لَیْسَ مِنِّی مَنْ شَرِبَ مُسْکِراً لَا یَرِدُ عَلَیَّ الْحَوْضَ لَا وَ اللَّه. [۸۱].
ترجمه:
فرمود: نسبت به نماز بی اعتنا مباش و آن را سبک و ناچیز مشمار، همانا که پیامبر خدا هنگام وفات خود فرمود:
هرکس نماز را سبک شمارد و یا مسکرات بنوشد از – امت – من نیست و بر حوض کوثر وارد نخواهد شد.
۱۰ – قال علیه السلام: بنی الاسلام علی خمسه اشیاءٍ: علی الصلاه، و الزکاه، و الحج، و الصوم، و الولایه، و لم یناد بشیی مثل ما نودی للولایه. [۸۲].
ترجمه:
فرمود: دین مبین اسلام بر پنج پایه و اساس استوار است: نماز، زکات، خمس، حج، روزه، ولایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام.
سپس افزود: آن مقداری که نسبت به ولایت سفارش شده است نسبت به هیچ کدام تاکید نگردیده است و ولایت اساس و محور تمام اعمال می باشد.
۱۱ – قال علیه السلام: من دعا الله بنا افلح، و من دعاه بغیرنا هلک و استهلک. [۸۳].
ترجمه:
فرمود: هر که خداوند را به وسیله ما بخواند و ما را واسطه قرار دهد رستگار و موفق خواهد شد.
و کسی که غیر از ما اهل بیت – عصمت و طهارت – را وسیله گرداند ناامید و هلاک خواهد گشت.
۱۲ – قال علیه السلام: الاعمال تضاعف یوم الجمعه، فأکثروا فیها من الصلاه و الصدقه و الدعاء. [۸۴].
ترجمه:
فرمود: پاداش اعمال – بد یا خوب – در روز جمعه دو برابر دیگر روزها است، پس سعی نمائید در این روز نماز و صدقه و دعا بسیار انجام دهید.
۱۳ – قال علیه السلام: من طلب الدنیا استعفافا عن الناس، و سعیا علی اهله، و تعطفا علی جاره، لقی الله عز و جل یوم القیامه و وجهه مثل القمر لیله البدر. [۸۵].
ترجمه:
فرمود: هرکس دنیا را به جهت یکی از این سه حالت طلب کند: بی نیازی از مردم، آسایش و رفاه خانواده و عائله اش، کمک و رسیدگی به همسایه اش.
روز قیامت در حالتی محشور می گردد و به ملاقات خداوند متعال نایل می شود که صورتش همچون ماه شب چهارده، نورانی است.
۱۴ – قال علیه السلام: ثلاثٌ لم یجعل الله لاحدٍ فیهن رخضهً: اداء الامانه إلی البر و الفاجر، و الوفاء بالعهد للبر و الفاجر، و بر الوالدین برین کانا او فاجرین. [۸۶].
ترجمه:
فرمود: خداوند سبحان در سه چیز رخصت قرار نداده است:
امانت را سالم تحویل صاحبش دادن، خواه آن که صاحبش آدم خوبی باشد یا فاجر.
وفای به عهد نسبت به هر شخصی خوب باشد یا بد.
نیکی و احسان به پدر و مادر خوب باشند یا بد.
۱۵ – قال علیه السلام: إن الجنه و الحور لتشتاق إلی من یکسح المسجد، او یاخذ منه القذی. [۸۷].
ترجمه:
فرمود: همانا بهشت و حورالعین در انتظار افرادی است که در نظافت و تمیز کردن مسجد سعی و تلاش نمایند.
۱۶ – قال علیه السلام: إنما یبتلی المؤمن فی الدنیا علی قدر دینه. [۸۸].
ترجمه:
فرمود: همانا مؤمن در این دنیا هر مقداری که دین و ایمان داشته باشد به همان اندازه مورد امتحان و آزمایش قرار می گیرد.
۱۷ – قال علیه السلام: لا یکون العبد عابد الله حق عبادته حتی ینقطع عن الخلق کلهم، فحینئذٍ یقول: هذا خالصٌ لی، فیقبله بکرمه. [۸۹].
ترجمه:
فرمود: کسی به بندگی و ستایش گر حقیقی در برابر خداوند نمی رسد مگر آن که از تمام افراد قطع امید کند و تنها امیدش خدای یکتا باشد.
در یک چنین حالتی خداوند گوید: این عمل خالصانه برای من است و آن را مورد قبول و عنایت خود قرار می دهد.
۱۸ – قال علیه السلام: اقسم بالله و هو حق، ما فتح رجلٌ علی نفسه باب المسأله إلا فتح الله علیه باب فقرٍ. [۹۰].
ترجمه:
فرمود: سوگند به خدائی که بر حق است، چنانچه شخصی در موردی، تقاضای خود را به یکی از هم نوعان خود بگوید و بدون توجه به خداوند متعال درخواست کمک نماید، خداوند دری از درهای فقر و تنگ دستی را بر او بگشاید.
۱۹ – قال علیه السلام: من قضی مسلماً حاجته، قال الله عزوجل: ثوابک علی ولا ارضی لک ثواباً دون الجنه. [۹۱].
ترجمه:
فرمود: هرکس حاجتی را برای مسلمانی برآورده کند و گره از مشکلش بگشاید، خداوند متعال به او خطاب کند:
ثواب و پاداش تو بر عهده من خواهد بود و غیر از بهشت چیز دیگری لایق تو نخواهد بود.
۲۰ – قال علیه السلام: إن الله عز و جل اوحی إلی شعیبٍ النبی صلی الله علیه و آله: إنی معذبٌ من قومک مائه الفٍ، اربعین الفا من شرارهم و ستین الفا من خیارهم.
فقال: یارب هؤلاء الا شرار فما بال الا خیار؟ فاوحی الله إلیه: إنهم داهنوا اهل المعاصی و لم یغضبوا لغضبی. [۹۲].
ترجمه:
فرمود: همانا خداوند متعال، برای حضرت شعیب علیه السلام وحی فرستاد: من از قوم تو یکصد هزار نفر را عذاب و هلاک می نمایم که شصت هزار نفر ایشان، اشرار و چهل هزار نفر دیگرشان از خوبان و عبادت کنندگان خواهند بود.
حضرت شعیب علیه السلام سؤال نمود: اشرار که مستحق عذاب هستند ولی خوبان را چرا عذاب می نمائی؟
خداوند وحی نمود: به جهت آن که این افراد، نسبت به گناهکاران بی تفاوت بوده و با ایشان سازش می کردند.
۲۱ – قال علیه السلام: من اطعم مؤمناً، اطعمه الله من ثمار الجنه. [۹۳].
ترجمه:
فرمود: هرکس مؤمنی را طعام دهد، خداوند از میوه های بهشتی روزی او گرداند.
۲۲ – قال علیه السلام: من حمل اخاه علی رحله بعثه الله یوم القیامه إ لی الموقف علی ناقه من نوق الجنه یباهی به الملائکه. [۹۴].
ترجمه:
فرمود: کسی که برادرش را (و هرکس که در مسیر راه بدون وسیله است) سوار وسیله نقلیه خود کند – و حتی الامکان او را به مقصد برساند – خداوند متعال او را در قیامت سوار شتری از شترهای بهشتی می گرداند – که سریع او را به مقصد برساند و از شدائد و سختی های محشر در امان گردد -، و به ملائکه مباهات و افتخار می کنند.
۲۳ – قال علیه السلام: إذا دخل احدکم علی اخیه فی بیته، فلیقعد حیث یامره صاحب الرحل، فإن صاحب البیت اعرف بعوره بیته من الداخل علیه. [۹۵].
ترجمه:
فرمود: هنگامی به منزل یکی از برادران و دوستانتان وارد شدید، هر کجا به شما گفت بنشینید، بپذیرید و همانجا بنشینید، چون که صاحب منزل بیش از دیگران به اسرار منزل خود آشنا و آگاه است.
۲۴ – قال علیه السلام: الجنه محرمهٌ علی الفتانین المشائین بالنمیمه. [۹۶].
ترجمه:
فرمود: بهشت – و نعمت های حیات بخش آن – برای اشخاص فتنه گر و سخن چین آشوب طلب، حرام است.
۲۵ – قال علیه السلام: إنا نامر صبیاننا بالصلاه إذا کانوا بنی خمس سنین، فمروا صبیانکم إذا کانوا بنی سبع سنین. [۹۷].
ترجمه:
فرمود: ما – اهل بیت عصمت و طهارت – کودکان خود را از دوران پنج سالگی به انجام نماز دستور می دهیم، ولی شما – دوستان و پیروان ما – فرزندان خود را از سنین هفت سالگی وادار به نماز نمائید.
۲۶ – قال علیه السلام: من حمل جنازهً من اربع جوانبها، غفر الله له اربعین کبیرهً. [۹۸].
ترجمه:
فرمود: هرکس جنازه ای را تشییع نماید و چهار جانب تابوت را بر شانه خود حمل کند، خداوند چهل گناه از گناهانش را می آمرزد.
۲۷ – قال علیه السلام: خف الله تعالی لقدرته علیک، و استح منه لقربه منک. [۹۹].
ترجمه:
فرمود: بترس از قدرت بی منتهای خداوند متعال که از – جهات مختلف – بر تو دارد، و از خداوند شرم و حیا کن – در انجام گناهان – به جهت آن که از هر چیزی به تو نزدیک تر است.
۲۸ – قال علیه السلام: الحکمه ضاله المؤمن، فحیث ماوجد احدکم ضالته فلیاءخذها. [۱۰۰].
ترجمه:
فرمود: دانش و حکمت، گمشده – ارزشمندی است برای – مؤمن که هر کجا و نزد هرکس یافت شود باید آن را دریافت نماید.
۲۹ – قال علیه السلام: فی الملح شفاءٌ من سبعین داء، ثم قال: لو یعلم الناس ما فی الملح ما تداووا إلا به. [۱۰۱].
ترجمه:
فرمود: نمک شفابخش و درمان کننده هفتاد نوع مرض و درد خواهد بود و افزود چنانچه مردم خواص نمک می شناختند به چیزی غیر از نمک مداوا و درمان نمی کردند.
۳۰ – قال علیه السلام: إن المؤمن إذا صافح المؤمن تفرقا من غیر ذنبٍ. [۱۰۲].
ترجمه:
فرمود: همانا مؤمنی که با برادر مؤمنش دیدار و مصافحه نماید، گناهانشان ریخته می شود و بدون گناه از یکدیگر جدا خواهند شد.
۳۱ – قال علیه السلام: مثل الحریص علی الدنیا مثل ذروهالقز، کلما ازدادت علی نفسها لفا کان ابعد من الخروج حتی تموت غما. [۱۰۳].
ترجمه:
فرمود: تمثیل افراد حریص به مال و زیورآلات دنیا همانند کرم ابریشمی است که هر چه اطراف خود بچرخد و بیشتر فعالیت کند و تارهای ابریشم را به دور خود بپیچد، خارج شدنش از بین آن تارها سخت تر گردد و چه بسا غیر ممکن می شود تا جائی که چاره ای جز مرگ نداشته باشد.
۳۲ – قال علیه السلام: إن المؤمن اخ المؤمن لا یشتمه، و لا یحرمه، و لا یسیی به الظن. [۱۰۴].
ترجمه:
فرمود: مؤمن برادر مؤمن است، باید او را دشنام ندهد، سرزنش و بدگوئی نکند، و او را از خوبیها محروم نگرداند، و به او بدگمان نباشد.
۳۳ – قال علیه السلام: الکمال کل الکمال، التفقه فی الدین، و الصبر علی النائبه، و تقدیر المعیشه. [۱۰۵].
ترجمه:
فرمود: تمام کمالات – معنوی و مادی انسان – در فقاهت و شناخت دقیق و صحیح مسائل دین و معارف الهی است؛ و صبر و شکیبائی در مقابل ناملایمات، و نیز زندگی را با تدبر و مدیریت برنامه ریزی کردن می باشد.
۳۴ – قال علیه السلام: صله الارحام تزکی الاعمال، و تنمی الاموال، و تدفع البلوی، و تیسر الحساب، و تنسی ء فی الاجل. [۱۰۶].
ترجمه:
صله رحم نمودن (پنج فایده دارد: ) موجب تزکیه اعمال و عبادات می شود، سبب رشد و برکت در اموال می گردد، بلاها و گرفتاری ها را دفع و بر طرف می نماید، حساب (قبر و قیامت) را آسان می گرداند و مرگ و اجل (معلق) را تاخیر می اندازد.
۳۵ – قال علیه السلام: فضل صلاه الجماعه علی صلاه الرجل فرداً خمساً و عشرین درجهً فی الجنه. [۱۰۷].
ترجمه:
فرمود: فضیلت و برتری نماز جماعت بر نماز فرادا و تنها، بیست و پنج درجه از مقامات بهشتی است.
۳۶ – قال علیه السلام: و اما المنجیات: فخوف الله فی السر و العلانیه، و القصد فی الغنی و الفقر، و کلمه العدل فی الرضا و السخط. [۱۰۸].
ترجمه:
فرمود: از اسباب نجات، ترس از خدا در خفاء و آشکارا است، رعایت اقتصاد و صرفه جوئی در تمام حالات بی نیازی و نیازمندی، نیز رعایت انصاف و گفتن سخن حق و عدالت در همه حالت های خوشی و ناراحتی.
۳۷ – قال علیه السلام: لا تنال ولایتنا إلا بالعمل و الورع. [۱۰۹].
ترجمه:
فرمود: ولایت و شفاعت ما شامل نمی شود مگر افرادی را که دارای عمل – صالح – و نیز پرهیز از گناه داشته باشند.
۳۸ – قال علیه السلام: إن اعمال العباد تعرض علی نبیکم کل عشیه خمیسٍ، فلیستح احدکم ان یعرض علی نبیه العمل القبیح. [۱۱۰].
ترجمه:
فرمود: همانا تمام کارها و حرکات بندگان در هر شب جمعه بر پیغمبر اسلام عرضه می گردد، پس حیاء کنید از این که عمل زشت شما را نزد پیغمبرتان ارائه دهند.
۳۹ – قال علیه السلام: من علم باب هدیً فله مثل اجر من عمل به، و لا ینقص اولئک من اجورهم. [۱۱۱].
ترجمه:
فرمود: هرکس راه هدایت و سعادتی را بگشاید و یا به دیگران تعلیم دهد، اجر و پاداش او همانند کسی است که به آن کار خیر عمل کرده باشد بدون آن که از پاداش عمل کنندگان کسر شود.
۴۰ – قال علیه السلام: اربعٌ من کنوز البر: کتمان الحاجه، و کتمان الصدقه، و کتمان الوجع، و کتمان المصیبه. [۱۱۲].
ترجمه:
فرمود: چهار حالت از کنزهای نیک و پسندیده است: پوشاندن نیاز و حاجت خود را از دیگران، دادن صدقه و کمک به افراد به طور مخفیانه و محرمانه، دردها و مشکلات و ناراحتی ها را تحمل کردن و هنگام مصیبت و حوادث، جزع و داد و فریاد نکردن.

پی نوشت ها:

[۱] اصول کافی: ج ۲، ص ۱۰۳، ح ۱۱، وسائل الشیعه: ج ۱۶، ص ۱۸۳، ح ۱.
[۲] کتاب الزهد: ص ۱، ح ۹.
[۳] إثبات الهداه: ج ۳، ص ۴۶۷.
[۴] اصول کافی: ج ۱، ص ۱۷۹، ح ۱۲.
[۵] بحار الانوار: ج ۱، ص ۱۳۷، ح ۳۱.
[۶] محاسن برقی: ج ۱، ص ۲۲۸.
[۷] اصول کافی: ج ۱، ص ۴۲، ح ۳، و مستدرک الوسائل: ج ۱۷، ص ۲۴۴.
[۸۰] وسائل الشیعه: ج ۴، ص ۲۷، ح ۴۴۲۴.
[۸۱] وسائل الشیعه: ج ۴، ص ۲۳، ح ۴۴۱۳.
[۸۲] وسائل الشیعه: ج ۱، ص ۱۸، ح ۱۰.
[۸۳] امالی شیخ طوسی: ج ۱، ص ۱۷۵.
[۸۴] مستدرک الوسائل: ج ۶، ص ۶۴، ح ۱۵.
[۸۵] وسائل الشیعه: ج ۱۷، ص ۲۱، ح ۵.
[۸۶] وسائل الشیعه: ج ۲۱، ص ۴۹۰، ح ۳.
[۸۷] مستدرک الوسائل: ج ۳، ص ۳۸۵.
[۸۸] تنبیه الخواطر، معروف به مجموعه ورام: ص ۵۲۳، بحار الانوار: ج ۶۷، ص ۲۱۰، ح ۱۲، به نقل از کافی.
[۸۹] تنبیه الخواطر، معروف به مجموعه ورام: ص ۴۲۷، بحار الانوار: ج ۷۰، ص ۱۱۱، ح ۱۴.
[۹۰] عده الداعی: ص ۹۹، س ۱۵.
[۹۱] مستدرک الوسائل: ج ۱۲، ص ۴۰۲، ح ۶.
[۹۲] الجواهر السنیه: ص ۲۸، بحار الانوار: ج ۱۲، ص ۳۸۶، ح ۱۲، به نقل از کافی.
[۹۳] محاسن برقی: ص ۳۹۳، ح ۴.
[۹۴] بحارالانوار: ج ۷، ص ۳۰۳، ح ۶۱.
[۹۵] وسائل الشیعه: ج ۵، ص ۳۲۲.
[۹۶] تنبیه الخواطر، معروف به مجموعه ورام: ص ۵۲۸.
[۹۷] وسائل الشیعه: ج ۴، ص ۳۱، ح ۴۴۳۴.
[۹۸] وسائل الشیعه: ج ۳، ص ۳، ح ۱۵۳.
[۹۹] بحار الانوار: ج ۶۸ ص ۳۳۶، ح ۲۲.
[۱۰۰] تنبیه الخواطر، معروف به مجموعه ورام: ص ۴۶۸.
[۱۰۱] تنبیه الخواطر، معروف به مجموعه ورام: ص ۴۶۸.
[۱۰۲] خصال صدوق: ج ۱، ص ۱۳.
[۱۰۳] وسائل الشیعه: ج ۱۱، ص ۳۱۸.
[۱۰۴] تحف العقول: ص ۲۲۱، بحار الانوار: ج ۷۸، ص ۱۷۶، ح ۵.
[۱۰۵] تحف العقول: ص ۲۱۳، بحار الانوار: ج ۷۸، ص ۱۷۲، ح ۵.
[۱۰۶] تحف العقول: ص ۲۱۸، بحارالانوار: ج ۷۴، ص ۱۱۱، ح ۷۱.
[۱۰۷] وسائل الشیعه: ج ۱۷، ص ۳۷.
[۱۰۸] وسائل الشیعه: ج ۱۱، ص ۱۷۴، ح ۱۲.
[۱۰۹] وسائل الشیعه: ج ۱۱، ص ۱۹۶.
[۱۱۰] وسائل الشیعه: ج ۱۱، ص ۳۹۱.
[۱۱۱] وسائل الشیعه: ج ۱، ص ۴۳۶.
[۱۱۲] تحف العقول: ص ۲۱۵.