سند حدیث قدسى «لولاک لما خلقت الأفلاک»

حدیث قدسى «لولاک لما خلقت الأفلاک» در کدام یک از مصادر شیعه و سنى آ‌مده است؟

پاسخ:

این روایت با دو مضمون (البته نه دقیقا همین عبارات)  نقل شده است :

۱ – تنها در مورد رسول خدا ( صلى الله علیه وآله وسلم )

۲- در مورد اهل بیت علیهم السلام

مضمون اول(فقط در مورد رسول خدا صلى الله علیه وآله):

در مورد متن اول باید گفت که این مضمون ( عین عبارت یا شبیه آن )  به عنوان مضمون حدیث ( بدون سند ) در بسیارى از کتب شیعه و سنى آمده است . عده اى آن را به عنوان روایت ( با سند یا بدون سند ) نقل کرده و عده اى نیز به آن استشهاد کرده اند :

نقل به عنوان روایت :

حاکم نیشابورى :

وى مضمونى شبیه مضمون این روایت را در دو جا نقل نموده و حتى آن را تصحیح نیز کرده است :

الف) ماجراى توسل حضرت آدم به رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم :

حدثنا أبو سعید عمرو بن محمد بن منصور العدل حدثنا أبو الحسن محمد بن إسحاق بن إبراهیم الحنظلى حدثنا أبو الحارث عبد الله بن مسلم الفهرى حدثنا إسماعیل بن مسلمه أنبأ عبد الرحمن بن زید بن أسلم عن أبیه عن جده عن عمر بن الخطاب رضى الله عنه قال قال رسول الله  صلى الله علیه وسلم  لما اقترف آدم الخطیئه قال یا رب أسألک بحق محمد لما غفرت لى فقال الله یا آدم وکیف عرفت محمدا ولم أخلقه قال یا رب لأنک لما خلقتنى بیدک ونفخت فى من روحک رفعت رأسى فرأیت على قوائم العرش مکتوبا لا إله إلا الله محمد رسول الله فعلمت أنک لم تضف إلى اسمک إلا أحب الخلق إلیک فقال الله صدقت یا آدم إنه لأحب الخلق إلى ادعنى بحقه فقد غفرت لک ولولا محمد ما خلقتک .

هذا حدیث صحیح الإسناد

المستدرک على الصحیحین ج۲/ص۶۷۲ شماره ۴۲۲۸

از عمر بن خطاب نقل شده است که رسول خدا صلى الله علیه (وآله) وسلم فرمودند » وقتى که آدم گناه را مرتکب شد  گفت : خدایا تو را به حق محمد قسم مى دهم که من را ببخشى ؛ خداوند فرمود : چگونه محمد را شناختى با اینکه هنوز او را نیافریده ام ؟ پاسخ داد : زیرا وقتى مرا با دست خویش آفریدى و در من از روح خویش دمیدى ، سر خویش را بالا گرفتم ؛ پس در پایه هاى عرش دیدم که نوشته است ” لا اله الا الله محمد رسول الله ” ؛ پس دانستم که تو نام او را در کنار نام خویش آورده اى ، مگر به این علت که او محبوب ترین آفریدگان در نزد تو است ؛ خداوند فرمود : راست گفتى اى آدم ؛ او محبوب ترین آفریدگان نزد من است ؛ من را به حق او بخوان ؛ به تحقیق که تو را آمرزیدم ؛ و اگر محمد نبود تو را نمى آفریدم .

این روایت سندش صحیح است .

مرحوم علامه امینى در مورد تصحیح این روایت مى فرمایند :

وأقر صحته السبکى فى شفاء السقام ص ۱۲۰ ، والسمهودى فى وفاء الوفاء ص ۴۱۹ ، والقسطلانى فى المواهب اللدنیه ، والزرقانى فى شرحه ۱ ص ۴۴ ، والعزامى فى فرقان القرآن ص ۱۱۷ .

الغدیر :ج ۵ ص ۴۳۵:

صحیح بودن این روایت را سبکى در شفاء السقام ص ۱۲۰ و سمهودى در وفاء الوفاء ص ۴۱۹ و قسطلانى در مواهب و زرقانى در شرح خویش ج ۱ ص ۴۴ و عزامى در فرقان القرآن ص ۱۱۷ تایید کرده اند .

البته ما تنها به برخى از مصادر دسترسى داشتیم که آن ها را براى شما نقل خواهیم نمود .

ب) ماجراى توسل حضرت عیسى به رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم :

حدثنا على بن حمشاد العدل إملاء حدثنا هارون بن العباس الهاشمى حدثنا جندل بن والق حدثنا عمرو بن أوس الأنصارى حدثنا سعید بن أبى عروبه عن قتاده عن سعید بن المسیب عن بن عباس رضى الله عنهما قال أوحى الله إلى عیسى علیه السلام یا عیسى آمن بمحمد وأمر من أدرکه من أمتک أن یؤمنوا به فلولا محمد ما خلقت آدم ولولا محمد ما خلقت الجنه ولا النار ولقد خلقت العرش على الماء فاضطرب فکتبت علیه لا إله إلا الله محمد رسول الله فسکن

هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه و المستدرک على الصحیحین ج۲/ص۶۷۱ شماره ۴۲۲۷

خداوند به عیسى وحى کرد که اى عیسى ؛ به محمد ایمان بیاور و دستور بده که هر کس از امت تو در دوران او حضور یافت ،  به او ایمان آورد ؛ پس بدرستیکه اگر محمد نبود آدم را نمى آفریدم و اگر محمد نبود بهشت و دوزخ را نمى آفریدم و بدرستیکه عرش را بر روى آب آفریدم پس به لرزش افتاد ؛ پس بر روى آن نوشتم لا اله الا الله محمد رسول الله پس آرام گرفت .

این روایت سندش صحیح است ولى بخارى و مسلم آن را نیاورده اند .

۲- تقى الدین سبکى :

او نیز این دو روایت را نقل کرده و سند آن ها را صحیح مى داند .

شفاء السقام ص ۲۹۵ باب حدیث توسل آدم علیه السلام بالنبى صلى الله علیه وآله وسلم

۳- قندوزى :

وى نیز در ینابیع الموده این دو روایت را و تصحیح حاکم را نقل کرده و به آن ایرادى نمى گیرد .

ینابیع الموده ج ۲ص ۳۳۶ ش ۹۸۰ و ۹۸۱

۴- صالحى شامى :

وى نیز در کتاب خویش در ابتدا روایت حضرت عیسى را و نیز تصحیح حاکم و سبکى و نیز بلقینى را ( در کتاب فتاوى ) نقل مى کند و چند صفحه بعد روایت حضرت آدم را نقل مى نماید .

سبل الهدى والرشاد ج ۱ ص ۷۴ و ۸۵

۵- زینى دحلان :

وى نیز روایت حضرت آدم و تصحیح حاکم را نقل مى نماید .  الدرر السنیه فى الرد على الوهابیه ص ۹

۶- ثعلبى :

وى در تفسیر خویش روایت حضرت عیسى را نقل مى نماید .

تفسیر الثعلبى ج۷/ص۶۱

۷- أبو الشیخ الأنصارى :

مولف کتاب طبقات المحدثین باصبهان متوفاى ۳۶۹ نیز روایت حضرت عیسى را نقل مى نماید .

طبقات المحدثین بأصبهان ج۳/ص۲۸۷

۸- سیوطى:

او نیز در الخصائص در ابتدا روایت حضرت عیسى را با مصادر ان و نیز روایت حضرت آدم را همراه با نقل تصحیح حاکم را و اشکال ذهبى به جهالت وى به یکى از روات آن ( یعنى ظاهرا روایت صحیح است ، زیرا اشکال ذهبى این است که تنها یک راوى را نمى شناسد ، یعنى روایت اشکال دیگرى ندارد ؛ اما وقتى حاکم آن را تصحیح کرده است ، یعنى آن راوى را مى شناخته است ) نقل مى نماید . الخصائص الکبرى ج۱/ص۱۲ و ۱۴

۹- بیهقى:

او نیز در کتاب دلائل النبوه روایت حضرت آدم را نقل مى نماید . دلائل النبوه ج۵/ص۴۸۹

۱۰- حلبى :

على بن برهان الدین حلبى نیز در کتاب معروف خویش “السیره الحلبیه”

روایت حضرت آدم را نقل مى نماید .

السیره الحلبیه ج۱/ص۳۵۴

و سپس روایت دیگرى را نقل کرده مى گوید :

وذکر صاحب کتاب شفاء الصدور فى مختصره عن على بن أبى طالب رضى الله تعالى عنه عن النبی  صلى الله علیه وسلم  عن الله عز وجل أنه قال یا محمد وعزتى وجلالى لولاک ما خلقت أرضى ولا سمائى ولا رفعت هذه الخضراء لا بسطت هذه الغبراء وفى روایه عنه ولا خلقت سماء ولا أرضا ولا طولا ولا عرضا . السیره الحلبیه ج۱/ص۳۵۷

صاحب کتاب شفاء الصدور از على بن ابى طالب نقل کرده است که رسول خدا از خداوند نقل فرمودند که ایشان فرموده اند اى محمد قسم به عزت وشوکت خودم که اگر تو نبودى من نه زمینم را خلق مى کردم و نه آسمانم را و نه این سبزه را بر این تیرگى گسترش مى دادم . و در روایتى از ایشان است که نه آسمان را خلق مى کردم و نه زمین را و نه طول و عرضى را

۱۱- ابن کثیر :

وى نیز در کتاب معروف خویش “البدایه والنهایه”  در دو جا روایت حضرت آدم را نقل مى نماید :

البدایه والنهایه ج۱/ص۸۱ و ج۲/ص۳۲۲

۱۲- عجلونى :

عجلونى از علماى به نام اهل سنت در کتاب کشف الخفاء این روایت را با نقل از دیلمى از ابن عمر نقل مى کند :

۹۱ .أتانى جبریل فقال یا محمد لولاک ما خلقت الجنه ولولاک لما خلقت النار   رواه الدیلمى عن ابن عمر . کشف الخفاء ج۱/ص۴۶

جبریل به نزد من آمد و گفت اى محمد اگر تو نبودى بهشت را نمى آفریدم و اگر تو نبودى آتش را نمى آفریدم این روایت را دیلمى از ابن عمر نقل کرده است .

۱۳- لکنوى هندى:

لکنوى هندى مى گوید :

قال على القارى فى تذکره الموضوعات  حدیث لولاک لما خلقت الأفلاک قال العسقلانى موضوع کذا فى الخلاصه لکن معناه صحیح  فقد روى الدیلمى عن ابن عباس مرفوعا أتانى جبریل فقال قال الله یا محمد لولاک ما خلقت الجنه ولولاک ما خلقت النار انتهى

الآثار المرفوعه اللکنوى الهندى ص۴۴

ملا على قارى در کتاب الموضوعات گفته است که روایت لولاک لما خلقت الافلاک را عسقلانى مجعول مى داند . در کتاب خلاصه این مطلب آمده است ؛ اما معنى این روایت صحیح است . زیرا دیلمى از ابن عباس روایت کرده است که جبریل نزد من آمد پس گفت که خداوند فرموده اند اى محمد اگر تو نبودى من بهشت را نمى آفریدم و اگر تو نبودى من آتش را نمى آفریدم

۱۴- محدث قاوقچى :

شبیه همین مطلب که لکنوى هندى از ملا على قارى نقل مى کند در کتاب شرح إحقاق الحق آیت الله مرعشی  ج ۱ ص ۴۳۰ از اللؤلؤ المرصوع محدث قاوقچى از علماى اهل سنت ص ۶۶ چاپ مصر نقل شده است .

استشهاد به مضمون این روایت :

۱- ابى بکر دمیاطى در اعانه الطالبین:

بکرى دمیاطى ( ابى بکر بن السید محمد شطا ) از علماى معروف شافعى در کتاب خویش مى گوید :

بل هو أصل الایجاد لکل مخلوق ، کما قال ذو العزه والجلال : لولاک لولاک لما خلقت الأفلاک .

إعانه الطالبین ج ۱ – ص ۱۳

او ( رسول خدا ) اصل آفرینش هر مخلوقى است ؛ همانطور که خداوند فرموده اند : اگر تو نبودى من افلاک را نمى آفریدم .

۲- ابن شهر آشوب در مناقب :

ابن شهر آشوب نیز در کتاب مناقب آل أبى طالب مى گوید :

وقال للحبیب : لولاک لما خلقت الأفلاک ، وقیل للخلیل ” وفدیناه”

مناقب آل أبى طالب – ابن شهر آشوب – ج ۱ – ص ۱۸۶

خداوند به رسول خدا فرمود : اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و به ابراهیم خلیل گفته شده است که ” ما براى او قربانى دادیم”

۳- علامه مجلسى در بحار :

همین مطلب را مرحوم علامه مجلسى در بحار الانوار نقل مى نمایند :

وقیل للحبیب علیه السلام : ” لولاک لما خلقت الأفلاک ” وقیل للخلیل علیه السلام .

بحار الأنوار – العلامه المجلسى – ج ۱۶ – ص ۴۰۶

۴- آلوسى در تفسیر خویش :

آلوسى نیز در تفسیر خویش اشاره اى به این روایت دارد و مى گوید :

* ( رب السموات والأرض وما بینهما ) * بدل من لفظ ربک وفى إبداله تعظیم لا یخفى وإیماء على ما قیل إلى ما روى فى کتب الصوفیه من الحدیث القدسى لولاک لما خلقت الأفلاک . تفسیر الآلوسى – الآلوسى – ج ۳۰ – ص ۱۹

در این آیه فرموده است پروردگار آسمان و زمین  و آنچه میان آن دو است ؛ به جاى پروردگار تو . و در این جایگزینى تعظیمى است ( براى رسول خدا) که مخفى نمانده است ؛ و اشاره است – طبق نظر برخى – بر جمله اى که در کتابهاى صوفیه روایت شده است که حدیث قدسى لولاک لما خلقت الافلاک است .

۵- قندوزى در ینابیع الموده:

وى نیز در کتاب معروف خویش مى گوید :

وقال فى حدیثه القدسى : ” لولاک لما خلقت الأفلاک ” .

ینابیع الموده لذوى القربى – القندوزى – ج ۱ – ص ۲۴

و خداوند در حدیث قدسى خویش فرموده است : اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم .

۶- مرحوم علامه طباطبایى در تفسیر گرانسنگ المیزان :

وبذلک یستصح ما ورد فى الحدیث القدسى من خطابه تعالى لنبیه صلى الله علیه وآله وسلم : ( لولاک لما خلقت الأفلاک ) فإنه صلى الله علیه وآله وسلم أفضل الخلق . تفسیر المیزان  ج ۱۰ص ۱۵۲

و با همین بیان مضمون روایت قدسى خطاب به پیامبر ( صلى الله علیه وآله وسلم ) درست مى شود که ” اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم ” پس بدرستیکه ایشان برترین آفریده است .

۷- سید بدر الدین حسینى عاملی  در حاشیه اصول کافى

وى مى گوید :

کما هو صریح ” لولاک لما خلقت الأفلاک ”

الحاشیه على أصول الکافى – السید بدر الدین بن أحمد الحسینى العاملى – ص ۵۸

همانطور که این مطلب صریح روایت لولاک لما خلقت الافلاک است .

۸- مولى محمد صالح مازندرانى در شرح اصول کافى :

ایشان مى فرمایند :

کما فى الحدیث القدسى « لولاک لما خلقت الأفلاک »

شرح أصول الکافى – مولى محمد صالح المازندرانى – ج ۹ – ص ۶۱

همانطور که در حدیث قدسى آمده است که ” لولاک لما خلقت الافلاک”

مضمون دوم ( همراه با ذکر اهل بیت ) :

اما مضمون دوم در کتب شیعه آمده است . این مضمون در کتاب هاى مختلف به چند کتاب آدرس داده شده است :

۱- کشف الیقین :

این روایت را مرحوم علامه مجلسى در بحار از این کتاب نقل مى نمایند .

۳۶ – کشف الیقین : عن أبى جعفر بن بابویه برجال المخالفین رویناه من کتابه کتاب أخبار الزهراء ، عن محمد بن الحسن بن سعید ، عن فرات بن إبراهیم ، عن محمد بن على الهمدانى ، عن أبى الحسن بن خلف بن موسى ، عن عبد الاعلى الصنعانى عن عبد الرزاق ، عن معمر ، عن أبى یحیى ، عن مجاهد ، عن ابن عباس قال : … یا محمد وعزتى وجلالى لولاک لما خلقت آدم ، ولولا على ما خلقت الجنه ، لأنى بکم أجزى العباد یوم المعاد بالثواب والعقاب

بحار الأنوار – العلامه المجلسى – ج ۴۰ – ص ۱۸ – ۲۱

از کشف الیقین از ابو جعفر بن بابویه با سند اهل سنت : ما این روایت را در کتاب اخبار الزهراء از محمد بن الحسن بن سعید از فرات بن ابراهیم از محمد بن على الهمدانى از ابى الحسن بن خلف بن موسى از عبد الاعلى الصنعانى ار عبد الرزاق از معمر از ابى یحیى از مجاهد از ابن عباس : … اى محمد قسم به عزت و جلال خودم اگر تو نبودى آدم را نمى آفریدم و اگر على نبود بهشت را نمى آفریدم ؛ زیرا من به خاطر شما بندگان را در روز بازگشت پاداش و عقاب خواهم کرد .

که البته نقل شدن این روایت توسط اهل سنت دلالت بر صحت آن دارد ؛ زیرا ایشان انگیزه اى براى جعل فضائل براى اهل بیت علیهم السلام خصوصا امیر مومنان على علیه السلام ندارند  .

۱-   معانى الاخبار :

روایت اول :

این روایت را مرحوم صدوق در این کتاب شریف در باب “معنى حمل النبى صلى الله علیه وآله لعلى علیه السلام” با سند ذیل نقل مى نمایند :

حدثنا أحمد بن عیسى المکتب ، قال : حدثنا أحمد بن محمد الوراق ، قال : حدثنى بشر بن سعید بن قیلویه المعدل بالمرافقه قال : حدثنا عبد الجبار بن کثیر التمیمى الیمانى قال : سمعت محمد بن حرب الهلالى أمیر المدینه یقول : سألت جعفر بن محمد علیهما السلام …

فأوحى الله عز وجل إلیهم : هذا نور من نورى أصله نبوه وفرعه إمامه ، أما النبوه فلمحمد عبدى ورسولى ، وأما الإمامه فلعلى حجتى وولیى ولولاهما ما خلقت خلقى . معانى الاخبار ص ۳۵۰ روایت شماره ۱

خداوند عزوجل به ایشان وحى نمود که :این نور از نور من است ؛ ریشه آن نبوت است و شاخه آن امامت ؛ اما نبوت پس براى بنده من و فرستاده من محمد است و اما امامت پس براى حجت من ولى من است و اگر آن دو نبودند آفرینش را نمى آفریدم .

روایت دوم :

این روایت را مرحوم صدوق در این کتاب شریف در باب ” باب معنى الشجره التى أکل منها آدم وحواء ”  با سند ذیل نقل مى نمایند :

حدثنا عبد الواحد بن محمد بن عبدوس النیسابورى العطار – رحمه الله – قال : حدثنا على بن محمد بن قتیبه ، عن حمدان بن سلیمان ، عن عبد السلام بن صالح الهروى ، قال : قلت للرضا علیه السلام …

و متن آن چنین است :

فقال آدم : یا رب من هؤلاء ؟ فقال ، عز وجل : یا آدم هؤلاء ذریتک وهم خیر منک ومن جمیع خلقى ولولاهم ما خلقتک ولا خلقت الجنه والنار ولا السماء و الأرض

پس آدم گفت : پروردگار من ، ایشان چه کسانى هستند؟ پس خداوند عز وجل فرمود : اى آدم ایشان ذریه تو هستند و ایشان برتر از تواند و نیز از همه آفرینش ؛ و اگر ایشان نبودند من تو را و نیز بهشت را و جهنم را و نه آسمان و زمین را نمى آفریدم .

روایت سوم :

این روایت را مرحوم صدوق در این کتاب شریف در باب ” باب معنى الأمانه التى عرضت على السماوات والأرض والجبال فأبین أن یحملنها وأشفقن منها وحملها الانسان ”  با سند ذیل نقل مى نمایند :

حدثنا أحمد بن محمد بن الهیثم العجلى – رضى الله عنه – قال ، حدثنا أبو العباس أحمد ین یحیى بن زکریا القطان ، قال : حدثنا أبو محمد بکر بن عبد الله بن حبیب ، قال : حدثنا تمیم بن بهلول ، عن أبیه ، عن محمد بن سنان ، عن المفضل بن عمر ، قال : قال أبو عبد الله علیه السلام…

و متن آن چنین است :

فقال الله جل جلاله : لولا هم ما خلقتکما ، هؤلاء خزنه علمى ، وأمنائى على سرى

پس خداوند جل جلاله فرمود : اگر ایشان ( اهل بیت علیهم السلام )نبودند شما دوتن (آدم و حوا) را نمى آفریدم

۲- علل الشرایع :

روایت اول :

همین روایت را با همین سند مرحوم صدوق در کتاب علل الشرائع باب” ۱۳۹ – العله التى من أجلها لم یطق أمیر المؤمنین ” ع ” حمل رسول الله صلى الله علیه وآله لما أراد حط الأصنام من سطح الکعبه ” آورده اند

علل الشرائع ج ۱ ص ۱۷۳روایت اول

روایت دوم :

همچنین روایت دیگرى را در باب “باب ۷ – العله التى من أجلها صارت الأنبیاء والرسل والحجج صلوات الله علیهم أفضل من الملائکه ” می  آورند که سند آن به شرح ذیل است :

حدثنا الحسن بن محمد سعید الهاشمى قال : حدثنا فرات بن إبراهیم ابن فرات الکوفى قال : حدثنا محمد بن أحمد بن على الهمدانى قال : حدثنى أبو الفضل العباس بن عبد الله البخارى قال : حدثنا محمد بن القاسم بن إبراهیم بن محمد بن عبد الله بن القاسم بن محمد بن أبى بکر قال : حدثنا عبد السلام بن صالح الهروى عن على بن موسى الرضا عن أبیه موسى بن جعفر عن أبیه جعفر بن محمد عن أبیه محمد بن على عن أبیه على بن الحسین عن أبیه الحسین بن على عن أبیه على ابن أبى طالب علیهم السلام قال : قال رسول الله صلى الله علیه وآله

ومتن آن چنین است که :

یا على لولا نحن ما خلق الله آدم ولا حواء ولا الجنه ولا النار ، ولا السماء ولا الأرض

علل الشرایع ج ۱ ص ۵ شماره ۱

اى على اگر ما نبودیم خداوند آدم و حواء و بهشت و جهنم و آسمان و زمین را نمى آفرید

۴- عیون الاخبار :

روایت اول :

مرحوم شیخ صدوق روایت دوم کتاب علل الشرائع را در کتاب شریف عیون ذکر مى فرمایند :

عیون أخبار الرضا ( علیه السلام ) ج ۲ ص ۲۳۷ ش ۲۲

روایت دوم :

ایشان در این کتاب روایت دوم کتاب معانى الاخبار را نیز نقل مى فرمایند :

عیون أخبار الرضا ج ۲ ص ۲۷۴ ش ۶۷

۳-           کمال الدین :

مرحوم شیخ صدوق روایت دوم کتاب علل الشرائع را در کتاب شریف کمال الدین نیز  ذکر مى فرمایند : کمال الدین ص ۲۵۴ ش ۴

۵- ینابیع الموده قندوزى :

جالب اینجاست که این عالم حنفى روایت دوم کتاب علل الشرائع را در کتاب خویش ینابیع ذکر مى نماید :

ینابیع الموده ج ۳ ص ۳۷۸

۶- تفسیر منسوب به امام حسن عسکرى :

فقال لها رسول الله صلى الله علیه وآله : دعوتک لتشهدى لى بالنبوه بعد شهادتک لله بالتوحید ثم تشهدى [ بعد شهادتک لى ] لعلى علیه السلام هذا بالإمامه ، وأنه سندى وظهرى وعضدى وفخرى [ وعزى ] ، ولولاه ما خلق الله عز وجل شیئا مما خلق .

تفسیر منسوب به امام حسن عسکرى ص ۱۶۹

رسول خدا (به درخت ) فرمودند: من تو را خواندم تا بعد از شهادت دادنت به یکتایى خدا براى من شهادت به نبوت دهى و سپس بعد از این شهادت براى این على نیز شهادت به امامت دهى و اینکه او یاور من و پشتیبان من و بازوى من و افتخار من و عزت من است و اینکه اگر او نبود خداوند عز وجل چیزى را از آفرینش نمى آفرید .

۷- شرح الأخبار قاضى نعمان المغربى :

روایت اول :

ایشان در کتاب خویش روایت ذیل را با سند منقطع تا ابوهریره نقل مى نمایند :

قال : هؤلاء خمسه من ولدک لولاهم ما خلقتک ولا خلقت الجنه ولا النار ولا العرش ولا الکرسى ولا السماء ولا الأرض ولا الملائکه ولا الانس ولا الجن .  شرح الأخبار ج ۲ ص ۵۰۰ ش ۸۸۴

خداوند فرمود : ایشام پنج نفر از نسل تو هستند که اگر ایشان نبودند تو را نمى آفریدم و بهشت را نیز نمى آفریدم و نه دوزخ را و نه عرش را و نه کرسى را و نه آسمان را و نه زمین را و نه مردمان را و نه جنیان را

روایت دوم :

روایت ذیل نیز در این کتاب شریف نقل شده است که :

قال : یا آدم صفوتى من خلقى لولاهم ما خلقت الجنه ولا النار ، خلقت الجنه لهم ولمن والاهم ، والنار لمن عاداهم .

شرح الأخبار ج ۳ص ۶ ش ۹۲۳

اى آدم ایشان بر گزیدگان ِ آفریدگان هستند ؛ اگر ایشان نبودند بهشت را و آتش را نمى آفریدم ؛ بهشت را براى ایشان و کسانى که ایشان را دوست بدارند آفریدم و آتش را براى کسى که ایشان را دشمن بدارد .

۸- قصص الأنبیاء

مرحوم قطب راوندى در کتاب خویش روایت اول شرح الأخبار را با سند کامل از مرحوم شیخ صدوق نقل مى نمایند :

وعن ابن بابویه أخبرنا إبراهیم بن هارون الهیتى ، أخبرنا أبو بکر أحمد بن محمد بن عیسى ، أخبرنا محمد بن یزید القاضى ، أخبرنا قتیبه بن سعید ، أخبرنا اللیث بن سعد وإسماعیل  بن جعفر عن أبیه ، عن أبى هریره

قصص الأنبیاء  ص ۵۷ شماره ۱۰

۹- فرائد السمطین :

روایت اول شرح الأخبار را عالم سنى ، حموینى نیز در کتاب خویش نقل نموده است :

فرائد السمطین ص ۵ مخطوط  و ج ۱ ص ۳۶ مطبوع  رجوع شود به شرح احقاق الحق ج ۹ ص ۲۵۴ و نیز نفحات الازهار ج ۴ ص۲۱۳

۱۰- أرجح المطالب :

علامه سنی  الآمرتسرى در کتاب خویش ارجح المطالب روایت اول شرح الأخبار را از ابى هریره نقل مى کند :

أرجح المطالب ص ۴۶۱چاپ  لاهور رجوع شود به شرح احقاق الحق ج ۹ ص ۲۰۳

۱۱- بحر المعارف :

وروى فى بحر المعارف : لولاک لما خلقت الأفلاک ، ولولا على لما خلقتک . وفى ضیاء العالمین للشیخ أبى الحسن الجد الأمى للشیخ محمد حسن صاحب الجواهر بزیاده فقره : ولولا فاطمه لما خلقتکما . ونحوه من کتاب المرندى

مستدرک سفینه البحار – الشیخ على النمازى الشاهرودى – ج ۳ – ص ۱۶۹

و در بحر المعارف روایت کرده است که اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و اگر على نبود تو را خلق نمى کردم و در ضیاء العالمین شیخ ابى الحسن پدر بزرگ مادرى محم حسن صاحب جواهر اضافه قطعه : “واگر فاطمه نبود شما دو تن را نمى آفریدم ”  است ؛ وشبیه همین در کتاب مرندى آمده است .

۱۲- مجمع النورین فاضل هرندى :

الف) مستدرک سفینه البحار از مجمع النورین

کتاب مجمع النورین للفاضل المرندى قال : وفى الحدیث القدسى : لولاک لما خلقت الأفلاک ، ولولا على لما خلقتک ، کما ذکره الوحید البهبهانى .

وروى فى بحر المعارف : لولاک لما خلقت الأفلاک ، ولولا على لما خلقتک . وفى ضیاء العالمین للشیخ أبى الحسن الجد الأمى للشیخ محمد حسن صاحب الجواهر بزیاده فقره : ولولا فاطمه لما خلقتکما . ونحوه من کتاب المرندى . مستدرک سفینه البحار – الشیخ على النمازى الشاهرودى – ج ۳ – ص ۱۶۸

در کتاب مجمع النورین فاضل هرندى آمده است که گفت : و در حدیث قدسى است : اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و اگر على نبود تو را خلق نمى کردم . همانطور که وحید بهبانى نقل کرده است . و در بحر المعارف روایت کرده است که اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و اگر على نبود تو را خلق نمى کردم و در ضیاء العالمین شیخ ابى الحسن پدر بزرگ مادرى محم حسن صاحب جواهر اضافه قطعه : “واگر فاطمه نبود شما دو تن را نمى آفریدم ”  است ؛ وشبیه همین در کتاب مرندى آمده است .

ب) پاورقى شفاء الصدور فى شرح زیاره العاشور :

دقیقا همین متن را از کتاب مجمع النورین نقل مى نماید :

پاورقى شفاء الصدور فى شرح زیاره العاشور للحاج میرزا أبى الفضل الطهرانی  ج ۲ ص ۸۳

ج ) الأسرار الفاطمیه شیخ محمد فاضل مسعودى :

فاطمه الزهراء علیها السلام العله الغائیه

( یا أحمد لولاک لما خلقت الأفلاک ، ولولا على لما خلقتک ، ولولا فاطمه لما خلقتکما ) (الجنه العاصمه : ۱۴۸ ، مستدرک سفینه البحار : ۳ / ۳۳۴ عن مجمع النورین : ۱۴ ، عن العوالم : ۴۴ .  )  هذا الحدیث من الأحادیث المأثوره التى رواها جابر بن عبد الله الأنصارى عن رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم عن الله تبارک وتعالى .الأسرار الفاطمیه – الشیخ محمد فاضل المسعودى – ص ۲۳۱

فاطمه زهرا علیها السلام هدف نهایى :

اى احمد اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و اگر على نبود تو را نمى آفریدم و اگر فاطمه نبود شما دو تن را خلق نمى کردم .

(الجنه العاصمه ص ۱۴۸؛ مستدرک سفینه البحار از مجمع النورین از عوالم )  این روایت از روایاتى است که از جابر بن عبد الله الانصارى آن را از رسول خدا از خداوند نقل کرده است .

۱۳- جنه العاصمه میر جهانى از کشف اللئالى :

نقل از این کتاب در مصادر ذیل صورت گرفته است :

الف) شفاء الصدور فى شرح زیاره العاشور

کفى فى سمو شأن الزهراء سلام الله علیها کلام خالقها لولا فاطمه لما خلقتکما : روى عن الشیخ ابراهیم بن الحسن الذراق ، عن الشیخ على بن هلال الجزائرى ، عن الشیخ احمد بن فهد الحلى ، عن الشیخ زین الدین على بن الحسن الخازن الحائرى ، عن الشیخ أبى عبد الله محمد بن مکى الشهید بطرقه المتصله الى أبى جعفر محمد بن على بن موسى بن بابویه القمى بطریقه الى جابر بن یزید الجعفى ، عن جابر بن عبد الله الانصارى عن رسول الله صلى الله علیه وآله عن الله تبارک وتعالى انه قال : یا احمد لولاک لما خلقت الافلاک ، ولولا على لما خلقتک ، ولولا فاطمه لما خلقتکما . ثم قال جابر هذا من الاسرار أمرنا رسول الله صلى الله علیه وآله بکتمانه الا من أهله . کشف اللئالى لصالح بن عبد الوهاب بن العرندس – جنه العاصمه لمیر جهانى ۱۴۹ .

مؤلف کتاب کشف اللئالى من علماء القرن التاسع من علماء الشیعه کان عالما ناسکا زاهدا ورعا أدیبا شاعرا توفى سنه ۸۴۰ ودفن فى حله هیفاء ومدفنه مزار یتبرک به ورجال الحدیث من کبار الشیعه – راجع جنه العاصمه ۱۴۹

شفاء الصدور فى شرح زیاره العاشور ج ۱  ص ۲۲۵ پاورقى شماره یک

در مقام والاى حضرت زهرا همین بس که آفریننده او در مورد او گفته است که اگر فاطمه نبود شما ( رسول خدا و امیر مومنان ) را نمى آفریدم .

از شیخ ابراهیم بن الحسن الذراق روایت شده است که او از شیخ على بن هلال جزایرى روایت کرده است از شیخ احمد بن فهد حلى از شیخ زین الدین على بن الحسن خازن حائرى از شیخ ابى عبد الله محمد بن مکى شهید با سند متصل خود او تا ابو جعفر محمد بن على بن موسى بن بابویه قمى به سند ایشان تا جابر بن یزید جعفى از جابر بن عبد الله انصارى از رسول خدا که فرمودند : اى احمد اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و اگر على نبود تو را خلق نمى کردم و اگر فاطمه زهرا نبود شما دو تن را نمى آفریدم ؛ سپس جابر گفت : این از اسرار است که رسول خدا ما را امر به پوشاندن آن داشته است مگر از اهل آن ؛

کشف اللئالى نوشته صالح بن عبد الوهاب بن عرندس – جنه العاصمه میرجهانى ص ۱۴۹

مولف کتاب کشف اللئالى از علماى قرن نهم و از علماى شیعه است که دانشمند و دیندار و پرهیزکار و با تقوا و خوش بیان و شاعر بود و در سال ۸۴۰ از دنیا رفته و در حله هیفا دفن گردید و مدفن او محل زیارت شده و مردم به آن تبرک مى نمایند ؛ و او از بزرگان علماى حدیث شیعه است  در این زمینه به کتاب جنه العاصه ص ۱۴۹ مراجعه نمایید .

ب) الأسرار الفاطمیه شیخ محمد فاضل مسعودى :

متن کلمات ایشان در ذیل بحث ” نقل از مجمع النورین فاضل هرندى قسمت ج” گذشت

الأسرار الفاطمیه – الشیخ محمد فاضل المسعودى – ص ۲۳۱

۱۴- مصباح الانوار تالیف ابو الحسن البکرى استاد شهید اول :

مصادرى که این روایت را از این کتاب نقل کرده است عبارتند از  :

الف) مستدرک سفینه البحار

در کتاب شریف مستدرک سفینه البحار این مطلب را نقل کرده مى گوید :

أما الحدیث القدسى : ” لولاک لما خلقت الأفلاک ” فقد روى أبو الحسن البکرى أستاذ الشهید الثانى فى کتاب الأنوار عن أمیر المؤمنین ( علیه السلام ) : أنه قال : کان الله ولا شئ معه ، فأول ما خلق نور حبیبه محمد ( صلى الله علیه وآله ) قبل خلق الماء والعرش والکرسى والسماوات والأرض واللوح والقلم – إلى أن قال : – والحق تبارک وتعالى ینظر إلیه ویقول : یا عبدى أنت المراد والمرید ، وأنت خیرتى من خلقى وعزتى وجلالى لولاک لما خلقت الأفلاک . من أحبک أحببته . ومن أبغضک أبغضته – الخبر .

مستدرک سفینه البحار – الشیخ على النمازى الشاهرودى – ج ۳ – ص ۱۶۶

اما حدیث قدسى ” اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم ” بدرستیکه ابو حسن بکرى استاد شهید ثانى در کتاب “الانوار” از امیر مومنان روایت مى کند که فرمودند : خداوند بود و چیزى همراه او نبود ؛ پس اولین چیزى که آفرید نور حبیب او محمد بود قبل از آفرینش آب و عرش و کرسى و آسمان و زمین و لوح وقلم … و خداوند تبارک و تعالى نگاهى به او فرموده و گفت : اى بنده من تو مقصودى و تو اى که مى خواهى و تو بهترین آفریده من هستى ؛ قسم به بزرگى و عظمت خودم که اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم ، هرکس تو را دوست بدارد او را دوست مى دارم و هرکس تو را دشمن بدارد او را دشمن مى دارم …

ب) شفاء الصدور فى شرح زیاره العاشور:

حدیث لولاک لما خلقت الافلاک ولولا على لما خلقتک وحدیث لولا رسول الله وعلى لما خلقت العالم وحدیث لولا اهل البیت لما خلقت العالم وحدیث لولا فاطمه لما خلقتکما ) : روى ابن الحسن البکرى استاد شهید الثانى ( ره ) فى کتاب ( الانوار ) عن امیر المؤمنین ( ع ) انه قال کان الله ولا شئ معه ، فاول ما خلق نور حبیبه محمد قبل خلق الماء والعرش والکرسى والسموات والارض واللوح والقلم . . . والحق تبارک وتعالى ینظر الیه ویقول : یا عبدى انت المراد والمرید وانت خیرتى من خلقى وعزتى وجلالى لولاک لما خلقت الافلاک من احبک احببته ، ومن ابغضک ابغضته … شفاء الصدور فى شرح زیاره العاشور ج ۲ ص ۸۳ پاورقى شماره ۲

روایت ” اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و اگر على نبود تو را خلق نمى کردم ” و نیز روایت ” اگر رسول خدا  وعلى نبودند جهان را خلق نمیکردم” و روایت ” اگر اهل بیت نبودند عالم را نمى آفریدم ” و روایت ” اگر فاطمه نبود شما دو تن را نمى آفریدم ” : ابن الحسن بکرى استاد شهید ثانى در کتاب ” الانوار” از امیر مومنان روایت مى کند که فرمود : خداوند بود و چیزى همراه او نبود ؛ پس اولین چیزى که آفرید نور حبیب او محمد بود قبل از آفرینش آب و عرش و کرسى و آسمان و زمین و لوح وقلم … و خداوند تبارک و تعالى نگاهى به او فرموده و گفت : اى بنده من تو مقصودى و تو اى که مى خواهى و تو بهترین آفریده من هستى ؛ قسم به بزرگى و عظمت خودم که اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم ، هرکس تو را دوست بدارد او را دوست مى دارم و هرکس تو را دشمن بدارد او را دشمن مى دارم …

ج )  الذریعه آقا بزرگ تهرانى :

( مصباح الأنوار ) للشیخ أبى الحسن البکرى ، أستاذ الشهید ، کما ینقل عنه السید محمد القطب فى تصانیفه ، منها فى ( فصل الخطاب ) نقل عنه حدیث أول ما خلق الله نور حبیبه وقال له لولاک لما خلقت الأفلاک . الذریعه  آقا بزرگ تهرانی  ج ۲۱  ص ۱۰۲

کتاب مصباح الانوار شیخ ابو الحسن بکرى استاد شهید ؛ طبق آنچه سید محمد قطب در کتاب هاى خود آورده است ؛ یکى از آنها کتاب فصل الخطاب است که در آن از ایشان این روایت را نقل مى کند که : ” اولین چیزى که خداوند آفرید نور حبیبش بود و به او گفت : اگر تو نبودى افلاک رانمى آفریدم ”

۱۵- ضیاء العالمین:

وفى ضیاء العالمین للشیخ أبى الحسن الجد الأمى للشیخ محمد حسن صاحب الجواهر بزیاده فقره : ولولا فاطمه لما خلقتکما . ونحوه من کتاب المرندى

مستدرک سفینه البحار – الشیخ على النمازى الشاهرودى – ج ۳ – ص ۱۶۹

و در بحر المعارف روایت کرده است که اگر تو نبودى افلاک را نمى آفریدم و اگر على نبود تو را خلق نمى کردم و در ضیاء العالمین شیخ ابى الحسن پدر بزرگ مادرى محم حسن صاحب جواهر اضافه قطعه : “واگر فاطمه نبود شما دو تن را نمى آفریدم ”  است ؛ وشبیه همین در کتاب مرندى آمده است .

۱۶- کفایه الأثر :

مرحوم خزاز قمى از علماى قرن پنجم هجرى در کتاب خویش دو روایت در این زمینه ذکر مى فرمایند :

روایت اول :

سند روایت اول چنین است :

قال هارون : وحدثنا حیدر بن محمد بن نعیم السمرقندى ، قال حدثنى أبو النصر محمد بن مسعود العیاشى ، عن یوسف بن المشحت البصرى ، قال حدثنا إسحاق بن الحارث ، قال حدثنا محمد بن البشار ، عن محمد بن جعفر ، قال حدثنا شعبه ، عن هشام بن یزید ، عن أنس بن مالک قال : کنت أنا وأبو ذر وسلمان وزید بن ثابت وزید بن أرقم عند النبى صلى الله علیه وآله وسلم

و متن آن چنین است که :

فأوحى الله إلى : یا محمد إنى اطلعت إلى الأرض اطلاعه فاخترتک منها فجعلتک نبیا ، ثم اطلعت ثانیا فاخترت منها علیا فجعلته وصیک ووارث علمک والإمام بعدک ، وأخرج من أصلابکما الذریه الطاهره والأئمه المعصومین خزان علمى ، فلولاکم ما خلقت الدنیا ولا الآخره ولا الجنه ولا النار . کفایه الأثر ص ۷۰ باب ما جاء عن أنس بن مالک من النصوص

پس خداوند بر من وحى نمود که اى محمد ؛ من به زمین نظر نمودم پس تو را از آن برگزیدم و سپس تو را پیامبر قرار دادم ؛ سپس دوباره بر آن نظر نمودم پس على را از آن برگزیدم و سپس او را جانشین تو و وارث علم تو و امام بعد از تو قرار دادم ؛ و از نسل شما دو تن خاندانى پاک و امامانى معصومین را به عنوان خزانه علم خود بیرون آوردم ؛ پس اگر شما نبودید دنیا را و آخرت را و بهشت را و دوزخ را نمى آفریدم .

روایت دوم :

ثم قال لى : یا على أنت الإمام والخلیفه من بعدى ، حربک حربى وسلمک سلمى ، وأنت أبو سبطى وزوج ابنتى ، من ذریتک الأئمه المطهرون ، فأنا سید الأنبیاء [ وأنت سید الأوصیاء ، وأنا وأنت من شجره واحده ] ، ولولانا لم یخلق الجنه والنار ولا الأنبیاء ولا الملائکه . کفایه الأثر ص ۱۵۷ باب ما روى عن امیر المومنین من النصوص

سپس (رسول خدا) به من فرمودند : اى على تو امام و خلیفه بعد از من هستى ؛ دشمن تو دشمن من و دوست تو ، دوست من است ؛ و تو پدر نوه من و همسر دختر من هستى ؛ امامان پاک از نسل تو هستند ؛ پس من سرور انبیا هستم و تو سرور جانشینان ؛ و من و تو از یک درخت هستیم ؛ و اگر ما نبودیم بهشت و دوزخ و انبیا و ملائکه آفریده نمى شدند .

این بود مقدارى از روایات شیعه و سنى در مورد روایت لولاک لما خلقت الافلاک و روایات شبیه به آن و اقرار به صحیح بودن آن حتى از برخى علماى اهل سنت .

مؤسسه تحقیقاتى حضرت ولى عصر (عج)