- زمان مطالعه : 8 دقیقه
- توسط : حمید الله رفیعی
- 0 نظر
اشاره:
تاریخ تولّد ایشان در حدود سال ۱۳۱۰ ق. مى باشد. زادگاه ایشان، روستاى خرمنج، که اخیراً به پاس احترام معظّم له به فضل آباد تغییر نام داده شده، یکى از روستاهاى حومه پسکوه شهرستان قائن در جنوب استان خراسان است. پدرشان، مرحوم آقا شیخ عبدالکریم بنى اسدى، از معمّرین آن دیار بوده و از علم و فضل بهرهاى داشته است. وى همواره فرزند خویش را به فراگیرى علوم و معارف حیات بخش اسلام ترغیب و راهنمایى مى کرد.
نیاکان
اجداد مرحوم آیت اللّه فاضل، از طایفه بنى اسد مى باشند. آنان بعد از دفن اجساد مطهر شهداى کربلا، از ترس تعقیب مأمورین ابن زیاد به ایران آمده و در اطراف شهرستان قائن ساکن شدند و به جهت دفن شهداى کربلا، مورد تکریم و محبت سلاطین صفویه قرار گرفتند. در اولین سال هاى سلطنت شاه اسماعیل، او فرمان معافیّت این طایفه از مالیات را صادر کرد که سلاطین بعدى نیز از او تبعیّت نمودند. این اسناد در میان این طائفه حفظ و تا به امروز نگهدارى شده است. (تصویر دو فرمان از فرمان هاى فوق ضمیمه این مقاله مى باشد.)
تحصیلات
وى پس از طى دوران کودکى و تربیت درمحیط صمیمى خانواده و پرورش در دامان پاک مادرى مهربان و پدرى فاضل، براى فراگیرى خواندن و نوشتن به روستاى مجاور (نوغاب پسکوه)، ره سپار شد و در محضر یکى از علماى عارف آن محل، به نام مرحوم ملاّ عبدالجواد، حاضرشد و شب و روز از فضل و دانش وى بهره مند گردید؛ به طورى که مرتّب سؤالات درسى خویش را از استاد مى پرسید و از پاسخ هاى وى استفاده مى نمود.
یکى از اهالى زادگاه وى مى گوید:
در دوران نوجوانى، مرحوم فاضل (ره) خواب دیده بود که عمّامه بر سر مى بندد و هر چه از آن عمّامه را به سر مى پیچد به انتها نمى رسد. تعبیر این خواب را، از استادش ملا عبدالجواد مى پرسد. ایشان در پاسخ مى گوید: از چنان مقام علمى بالایى برخوردار خواهى شد که به علمى بى پایان متصل است.
وى پس از به پایان رساندن دروس مقدماتى، به شهرستان قاین که بزرگانى نیز در آن اقامت داشتند، رفته و در مدرسه علمیه جعفریه مشغول تحصیل شد. پس از مدتى، دروس سطح را از استادان بزرگ آن دیار فرا گرفت و در اثناى این دوران به فضل معروف گردید و در همان حوزه نیز به تدریس اشتغال ورزید.
هجرت به نجف
تقدیر الهى سبب شد تا پس از مراجعت ایشان از بیرجند ومدتى توقّف در شهرهاى میان راه، از قبیل سبزوار و تهران، سرانجام این سفر به عراق و نجف اشرف بیانجامد. معظّم له جوار مولا امیرالمؤمنین (ع) را براى اقامت دائم برگزید و در مدرسه بزرگ مرحوم آخوند خراسانى . که در محله حویش قرار داشت. . به تحصیل خود ادامه داد. عاقبت پس از سالها تلاش و تحقیق و تدبّر در علوم و معارف اسلامى به مقام اجتهاد نایل گردید. ایشان تا کنون، بیش از چهارده کتاب و رساله تألیف، تحقیق و منتشر نموده است؛ از آن جمله کتابهاى: معجم مؤلّفى الشیعه که به وسیله وزارت ارشاد منتشر شده؛ علم الاصول تاریخاً و تطوّراً که دفتر تبلیغات اسلام حوزه علمیه قم دو مرتبه آن را تجدید چاپ کرده است؛ تحقیق کتاب حدود و قصص علاّمه مجلسى (ره) ؛ تحقیق رساله ارث مرحوم گنجوى با حاشیه حضرت امام خمینى (ره) که تا به حال سه مرتبه طبع شده است؛ تحقیق کتاب اللؤلؤه الغرویّه که شامل یک دوره علم اصول از مرحوم آیت اللّه محمد فاضل قاینى است. این کتاب نیز در سه جلد حروفچینى شده است که به زودى به چاپ خواهد رسید؛ هم چنین تحقیق کتاب بیع و خیارات از مرحوم آیت اللّه محمد فاضل قاینى است. این کتاب نیز در دو مجلد حروفچینى شده و آماده چاپ است. ایشان چندین کتاب و رساله دیگر تألیف نموده، که هنوز به طبع نرسیده است.
.۴ شیخ محمود، که در ضمن تحصیل و تبلیغ، دو اثر چاپ شده به نام هاى: گلستان صالحین و طب از دیدگاه معصومین (ع) از خود باقى گذاشته است. وى در روز ۵ محرّم سال ۱۴۱۶ ق در سفر تبلیغى به خنداب اراک، بعد از منبر، بر اثر سکته قلبى دارفانى را وداع گفت و مهمان سیّدالشهداء (ع) شد. پیکر آن مرحوم به شهرستان مقدّس قم انتقال یافت و پس از تشییع در مقبره علما در قبرستان باغ بهشت، دفن گردید. دامادهاى مرحوم آیت اللّه محمد فاضل قاینى نیز که جملگى از علما و داراى موقعیت والاى علمى و اجتماعى مى باشند، عبارتند از حضرات آیات و حجج اسلام: حاج شیخ محمد رحمتى سیرجانى، مؤلف کتاب القصاص، الحدود و الدیات، که هر کدام در دو جلد به طبع رسیده اند؛ حاج شیخ محمد ابراهیم ربانى بیرجندى؛ شیخ على آزاد قزوینى و حاج شیخ خلیل نائینى. هم چنین آقاى عبداللّه جوادى (ابوسلام)، فرزند میرزا جمیل طبیب نجفى، که به کسب اشتغال دارند.
اساتید فاضل قاینى در نجف اشرف
چنان که گذشت، آیت اللّه فاضل قاینى سالها در حوزه نجف اشرف به تحصیل پرداخته و از محضر بزرگان و اساتید آن جا کسب فیض کرده است؛ که به نام بعضى از این بزرگواران اشاره مى شود:
۱. آیت اللّه میرزا حسین نائینى (ره) ، (۱۲۷۷ . ۱۳۵۵ ق.).
۲. آیت اللّه سید ابوالحسن اصفهانى (ره) .
۳. آیت اللّه سید ابراهیم میرزا آقا اصطهباناتى (ره) ، (۱۲۹۷ . ۱۳۷۸ ق.).
۴. آیت اللّه سید ابوتراب خوانسارى، (۱۲۹۱ . ۱۳۴۶ ق.) در حدیث و رجال.
وى مدتى طولانى در درس آیت اللّه نائینى و درس سید ابوالحسن اصفهانى، که مرجع تقلید شیعیان در آن زمان بود، شرکت کرد. سطوح عالى را هم نزد آیت اللّه سیدابراهیم میرزا آقا اصطهباناتى گذراند و از محضر ایشان خارج فقه و اصول را فرا گرفت. رابطه ایشان با مرحوم اصطهباناتى از حدّ ارتباط بین استاد و شاگرد، فراتر و صمیمى تر بود و علاقه اى طرفینى بین آنان برقرار بود. بعد از رحلت آیت اللّه سید ابوالحسن اصفهانى، عدهاى از اهالى نجف و اهل علم از آیت اللّه فاضل درباره تقلید پس از مرحوم اصفهانى (ره) سؤال مى کردند و ایشان آنها را به مرحوم اصطهباناتى معرفى و ارجاع مى نمودند و ضمناً به اعلمیت ایشان هم شهادت مى دادند. این عمل آیت اللّه فاضل قاینى، در رجوع مردم واهل علم به تقلید از آیت اللّه اصطهباناتى، تأثیر زیادى داشت. مورد فوق، نشان دهنده و گواه بر موقعیت علمى و شخصیتى آیت اللّه فاضل قاینى در مجامع علمى، مذهبى آن روزگار، در نجف اشرف مى باشد.
گواهى اجتهاد
در حوزه نجف مرسوم بود که اگر شخصى در فقه واصول به درجه اجتهاد مى رسید، استادان حوزه اجتهاد او را گواهى مى کردند. گواهى بر اجتهاد آیت اللّه فاضل قاینى را نیز مرحوم آیت اللّه سید ابوالحسن اصفهانى و مرحوم آیت اللّه اصطهباناتى تأیید و تقریر کرده و اجازه اجتهاد به ایشان صادر نموده اند. آیت اللّه اصفهانى (ره) در قسمتى از اجازه خود آورده است:
به درستى جناب عالم عامل، ستون علماى عاملین و گواهى شده فقهاى بزرگ جامع معقول و منقول در فروع و اصول، رکن و ستون اسلام، مورد اعتماد و شخص جلیل و صاحب مقام و مرتبه عالى و والا، آقاى شیخ محمد قاینى معروف به فاضل (دامت برکاته)، عمر شریف خویش را در حوزه نجف اشرف، در تحصیل علوم شرعى صرف نموده و نزد اساتید بزرگ آن حاضر و کوشش و رنج زیاد به خود داده و به خواسته خویش رسیده که رسیدن به درجه اجتهاد و استنباط احکام شرعى و الهى مى باشد.
مشابه همین متن را، مرحوم آیت اللّه اصطهباناتى (ره) در گواهى اجتهاد ایشان آورده و اضافه کردهاند که ایشان (آیت اللّه فاضل) از معدود مجتهدین مى باشد.
علاوه بر اجازه اجتهاد از مراجع فوق، وى از استاد حدیث و رجال حوزه، مرحوم سید ابوتراب خوانسارى (ره) (۱۲۱۷ . ۱۳۴۶ ق.) نیز، اجازه نقل احادیث و روایات دریافت کرده است.
شاگردان
یکى از ویژگى هاى ایشان در حوزه و مجامع علمى، روش تدریس و بیان شیواى آن استاد فرزانه بود. تسلّط ایشان بر مسائل و مطالب علمى، ویژگى دیگرى بود که سبب جذب طلاّب به مجلس درس ایشان مى شد.
این دو عامل باعث شد که بیشتر وقت ایشان صرف تدریس شود و در این مدت شاگردان بسیارى از محضر ایشان استفاده کنند، که بسیارى از آنها از علماى بلاد و عدهاى نیز از مدرّسین حوزه هاى علمى در شهرهاى نجف، قم، مشهد و… هستند. برخى از این علما عبارتند از حضرات آیات:
۱. شهید شیخ مرتضى بروجردى (ره) نویسنده کتاب المستند شرح عروه الوثقى، از شاگردان کتاب کفایه ایشان مى باشد.
۲. حاج سیّد محمود ده سرخى، نویسنده کتاب دائره المعارف مفتاح الکتب الاربعه و تألیفات سودمند دیگر.
۳ . حاج شیخ محمّد غروى، مؤلف کتاب الامثال النبویّه؛ وى کتاب شرح تجرید را نزد ایشان خوانده است.
۴. حاج شیخ على آزاد قزوینى، از مدرّسین درس خارج فقه درحوزه علمیه قم و مؤلّف کتاب غایه القصوى فى شرح العروه الوثقى (ایشان داماد مرحوم آیت اللّه فاضل نیز مى باشند.).
۵. حاج سید محمد تقى اراکى سجادى.
۶. حاج سید ابراهیم خراسانى کاظمینى.
۷. حاج شیخ حسن اصفهانى قهدری جانى.
۸. شیخ موسى، فرزند آیت اللّه شیخ هادى زین العابدین نجفى.
۹. حاج شیخ على مردان (ظهیرالاسلام) از مدرّسین حوزه علمیه قم.
۱۰. حاج میرزا محمد جواد غروى على علیارى تبریزى، ساکن تهران.
۱۱. حاج سیّد على شاهرودى، فرزند مرجع فقید شیعه آیت اللّه حاج سیّد محمود شاهرودى (ره) ، که از شاگردان کتاب مکاسب ایشان مى باشد.
۱۲. حاج سید مهدى خلخالى، که از شاگردان کتاب کفایه ایشان مى باشد.
۱۳. حاج شیخ کاظم شمشاد هندى استاد (منتدى النشر).
۱۴. حاج سید مصطفى علم الهدى جزائرى.
۱۵ حاج سیّد محمدرضا واعظى قاینى.
۱۶. حاج سیّد مرتضى نقوى، که از علماى بزرگ هند بودند.
تألیفات
آیت اللّه فاضل قاینى از دانشمندانى به شمار مى آید که در بارور کردن فرهنگ غنى اسلام سهم به سزایى داشته اند. وى در علوم مختلف، مانند: فقه، اصول و کلام، آثار فراوانى از خود به جاى گذاشت که به طور خلاصه به معرفى آنها مى پردازیم:
الف . آثار خطى
.۱آثار ایشان در فقه عبارت است از: الدرر النجفیه، که مشتمل بر مباحث مختلف فقهى است؛ رسالهاى در رضاع؛ رسال هاى نیز در ارث؛ شرح استدلالى مختصر بر عروهالوثقى از آیت اللّه سید کاظم یزدى (ره) ؛ شرح استدلالى مختصر بر تبصره علامه حلى (ره) .
۲٫آثار ایشان در علم اصول: یک دوره علم اصول به نام الؤلؤه الغرویّه، که در سه جلد آماده چاپ مى باشد.
۳ .و اما تألیف ایشان در علم کلام، عبارت است از: کتابى بزرگ، که مشتمل است بر: اثبات توحید و صفات جمال و جلال، اثبات نبوّت خاتم الانبیا، حضرت محمد (ص) ، اثبات معاد جسمانى، اثبات امامت دوازده امام (ع) ، اثبات عدالت حضرت بارى تعالى، اثبات اختیار و نفى جبر و تفویض و بیان فلسفه و حکمت تشریع فروع دین.
ب . آثار چاپ شده
رساله اى در مسأله ترتّب، که درنجف اشرف به سال ۱۳۵۰ ق. در مطبعه الحیدریه چاپ گردیده است؛ کتاب الدرر النجفیه که درباب خمس و زکات و در سال ۱۳۵۴ ق. در نجف اشرف، در مطبعه الحیدریه چاپ و در سال ۱۴۰۶ ق. نیز در قم افست گردید. حاشیه بر زاد المقلّدین مرحوم آیت اللّه شیخ محمد حسین کاشف الغطاء؛ حاشیه بر تبصره المتعلمین علامه حلى، که در نجف اشرف در مطبعه الآداب در سال ۱۳۸۱ ق. چاپ شد و در قم نیز در سال ۱۴۰۶ ق. بار دیگر افست گردید؛ مختصر الدرّالثمین فى معرفه اصول الدین، در نجف اشرف به سال ۱۳۸۱ ق. به چاپ رسید.
ایشان بعد از هجرت به ایران و سکونت در تهران به فعالیت علمى خود ادامه دادند و کتاب مفصل کلامى خود را خلاصه و به نام گوهر دین در اصول و فروع دین در سال ۱۳۸۹ ق. در چاپخانه حیدرى تهران طبع نمود. هم چنین ناظم الشتات را تألیف و در سال ۱۳۹۸ ق. در همان چاپخانه به چاپ رساند. نیز، ایشان کتابى درباره حضرت رسول (ص) و ائمه طاهرین (ع) به نام العقل الاول را نگاشت.
از دیدگاه بزرگان
شرح حال این فقیه نامدار را مىتوان درکتب رجال شناسان و فهرست نویسان معروف به دست آورد که در اینجا به بعضى از آنها اشاره مى کنیم:
۱. علامه بزرگوار آیت اللّه حاج شیخ آقا بزرگ تهرانى در طبقات اعلام الشیعه قسمت نقباء البشر ذیل حرف میم به زندگى و آثار ایشان اشاره کرده است.
۲. دکتر شیخ محمد هادى امینى، فرزند علامه مجاهد آیت اللّه امینى (ره) نویسنده کتاب الغدیر، در کتال معجم رجال الفکر و الادب فى النجف خلال الف عام صفحه ۹۵۹، شرح حال ایشان را ذکر نموده و به آثار ایشان نیز اشاره داشته است.
۳. دکتر سید جعفر شهیدى، استاد دانشگاه تهران و سرپرست لغتنامه دهخدا در کتاب خاطرات خود، در دیار آشنایان، درباره آیت اللّه فاضل چنین مى نویسد:
از همه روشن تر خاطره مسجد کوچکى به نام حمّالها را در ذهن داشتم که آقاى فاضل قاینى در آن مجلسکى داشت و درس معقول مى گفت. این مرد بر خلاف بسیارى از ملقّبان بدین لقب، علاوه بر اسم، مسمّى هم دارد؛ مردى به حقیقت فاضل است و از معقول و منقول برخوردار، داراى طبعى منیع…
۴. شیخ آقا بزرگ تهرانى در کتاب الذریعه از الدرر النجفیه که تألیف آیت اللّه فاضل است، در قسمت خمس و زکات جلد هشتم صفحه ۱۴۰ (چاپ نجف اشرف) اشاره کرده است.
۵. علامه بزرگوار، حاج شیخ محمد رازى نیز در جلد نهم کتاب گنجینه دانشمندان صفحه ۲۵۷، به تاریخ ولادت، شرح زندگى، مهاجرت، اجازه اجتهاد و آثار آیت اللّه فاضل پرداخته است.
۶. فرزند مرحوم سید امین عاملى در مستدرک اعیان الشیعه، شرح مبسوطى راجع به آیت اللّه فاضل دارد.
۷. در المطبوعات النجفیه، صفحه ۱۶۲ و در معجم المطبوعات العراقیین، ج سوم، صفحه ۲۲۵، نیز شرح احوال آثار ایشان درج گردیده است.
۸. خانبابا مشار در کتاب مؤلفین کتب چاپى، جلد چهارم، صفحه ۵۶۸ نیز از کتاب الدرر النجفیه یاد کرده است.
علاوه بر آنچه گذشت، روزنامه خراسان، مورخه ۱۳۷۲ / ۱۰ / ۱۱ در صفحهاى با عنوان ستاره هاى درخشان شرح مفصلى از زندگانى آیت اللّه فاضل ارائه کرده و مجله نور
علم هم در شماره هشتم از دوره سوم، راجع به شرح کفایه و مختصرى از شرح حال ایشان به بحث پرداخته است.
وفات
سرانجام پس از سالها تلاش در راه اسلام و نشر احکام دینى، عمر شریفش به سرآمد و در روز جمعه، سیزدهم ربیع الاول سال یک هزار و چهارصد و پنج هجرى قمرى در ساعت سه بعد از ظهر، در شهر قم روحش به سوى حضرت حق پرواز نمود و بعد از تشییع و گزاردن نماز به وسیله حضرت آیت اللّه حاج سیّد محمد شاهرودى، در قبرستان باغ بهشت قم، در قطعه معروف به مقبره علما، دفن گردید.
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی