زکریا بن آدم اشعرى قمى

مرحوم شیخ طوسی او را از اصحاب امام صادق (علیه السلام) دانسته  و در جای دیگر، او را از ثقات اصحاب حضرت رضا (علیه السلام)  و در محل دیگر، او را از اصحاب حضرت جواد (علیه السلام) می داند.  طبق ظاهر گفته شیخ، زکریا بایستی محضر امام هفتم (علیه السلام) را درک نکرده باشد. او ثقه و جلیل القدر بوده.
زکریا نزد حضرت ثامن الحج (علیه السلام) منزلتی رفیع داشت.
شیخ کشی از زکریا بن ادم روایت کرده که گفت: به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردم که می خواهم از شهر قم بیرون روم، چون سفیهان در آن جا بسیار می باشند. حضرت فرمود: این کار را مکن؛ زیرا به واسطه تو بلا از ایشان دفع می شود همچنان که به واسطه حضرت ابوالحسن کاظم (علیه السلام) از اهل بغداد و نیز کشی از علی بن مسیب همدانی که از ثقات حضرت رضا (علیه السلام) است، نقل کرده که گفت: به حضرت رضا (علیه السلام) عرض کردم که راه من دور است، و همه وقت نمی توانم خدمت شما برسم، از چه کسی احکام دین خود را اخذ کنم؟ حضرت فرمود: «من زکریا بن ادم القمی المأمون علی الدین و الدنیا» – معالم دین خود را از زکریا بن ادم فرا بگیر که او بر دین و دنیا مأمون است.
یکی از خوشبختی های زکریا بن ادم آن بود که یک سال با حضرت ثامن الحجج در راه حج، از مدینه تا مکه، مصاحب و هم کجاوه بوده است
شیخ کشی، به سند معتبر، از زکریا بن ادم روایت کرده که گفت: در اول شب، بر حضرت رضا (علیه السلام) وارد شدم، حضرت از ابوجریر قمی که تازه وفات کرده بود سؤال کرد، و برایش طلب رحمت نمود، و پیوسته با من سخن می گفت، و من با آن حضرت صحبت می نمودم، تا صبح طلوع کرد و حضرت برخاست و نماز صبح را به جا آورد.  نویسنده گوید: از ظاهر روایت استفاده می شود که آن شب را حضرت تا صبح بیدار بوده، و با زکریا سخن می گفته؛ و باید آن سخنان مطالب بسیار مهمی بوده باشد که حتی آن حضرت را از نوافل شب باز داشته، و بی شک آن مذاکره برگرد مباحث علمی و حدیث دور می زده، که اشتغال به علم و حدیث از هر عبادتی افضل و بالاتر است.
«وقال شیخنا الصدوق (ره) فیم املی علی المشایخ فی مجلس واحد من مذهب الامامیه: و من احیی هاتین اللیلتین بمذاکره العلم فهو افضل» – شیخ صدوق (ره)، در آن مجلسی که دیکته نمود بر مشایخ از مذهب امامیه، فرمود: و هر کس که احیاء بدارد شب بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان را به مذاکره علم، پس آن افضل است.
زکریا از موقعتی همسان سلمان نسبت به رسول خدا (ص) برخوردار گشته بود: «روی ابن ابی الحدیدی عن الاستیعاب صلی الله علیه و آله یتفرد به فی اللیل حتی کاد یغلبنا علی رسول الله (ص)» – ابن ابی الحدید، از کتاب استیعاب، از عایشه نقل کرده که گفت: شب هنگام، رسول خدا (ص) با سلمان، به دور از دیگران، مجلسی داشت که تا پاسی از شب ادامه می یافت تا جایی که بهره او از پیامبر بیشتر از ما می گشت.
حضرت جواد الائمه (علیه السلام) پس از مرگ زکریا، از او به نیکی یاد کرد و درباره اش فرمود: «رحمه الله تعالی، یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا، رحمت پروردگار بر او در روز ولادت و در هنگام مرگ و در روز قیامت؛ به درستی که او عارف به حق زندگی کرد و صابر بر آن، و بر پا دارنده فرائض الهی بود، و بی هیچ کژی و کاستی از دنیا رفت، خداوند به او پاداش نیت و سعی اش را عطا فرماید».
در مجالس المؤمنین، از شیخ نجاشی، نقل شده که از زکریا کتابی در حدیث و کتابی در بیان مسائلی که آن ها را از امام رضا (علیه السلام) استماع نموده بود، بر جا ماند شیخ طوسی نیز کتاب او را ذکر کرده است

پی نوشت ها:

[۱] رجال طوسی، ص ۲۰۰٫
[۲] رجال الطوسی، ص ۳۷۷٫
[۳] رجال طوسی، ص ۴۰۱٫
[۴] رجال ابن‏ داود، جزء اول (ممدوحین اصحاب)، باب الزاء.
[۵] رجال کشی، ص ۴۹۶ – اختصاص، شیخ مفید، ص ۸۷ – بحارالانوار، ج ۶۰، ص ۲۱۷٫
[۶] رجال کشی، ص ۴۹۶ – اختصاص، مفید، ص ۸۷٫
[۷] جامع الروات، ج ۱، ص ۳۳۰ – تنقیح المقال، ج ۱، ص ۴۴۷ ردیف ۴۲۳۶٫
[۸] رجال کشی، ص ۵۱۳ – ۵۱۲ – اختصاص، شیخ مفید، ص ۸۶٫
[۹] امالی صدوق، مجلس ۹۳، ص ۵۱۷٫
[۱۰] استیعاب، ج ۲، ص ۵۶ – تحفه الاحباب ص ۱۳۰٫
[۱۱] کتاب الغیبه، شیخ طوسی، ص ۲۱۱ – اختصاص، شیخ مفید، ص ۸۸٫
[۱۲] مجالس المؤمنین، ج ۱، مجلس پنجم، ص ۴۱۷٫
[۱۳] فهرست طوسی، ص ۱۴۴٫