- زمان مطالعه : 12 دقیقه
- توسط : ناظر محتوایی شماره یک
- 0 نظر
در این مقاله برآنیم تا با نگاهی گذرا به مشکلات خانواده ایرانی و نگرانی هایی که بیشتر از ناحیه سیاست ها و برنامه ها متوجه خانواده هاست، برخی نکات کلیدی و مهم را مد نظر قرار دهیم.[۱]
برخی آسیب ها در خانواده ایرانی
۱-افزایش سن ازدواج و تجرد زیستی
در خانواده ایرانی، تغییر نگرش ها طی سال های اخیر سبب افزایش سن ازدواج در دختران و پسران و افزایش آمار دختران مجرد شده است. بالا رفتن سن ازدواج هم می تواند به افزایش اضطراب ها و فشارهای عصبی، کاهش انگیزه فعالیت های اقتصادی[۲] و آسیب پذیری جنسی بیانجامد و هم با سپری شدن دوران شور جوانی، انگیزه تشکیل خانواده را کم و دخترانی را که به سنین بالا رسیده اند از دسترسی به تشکیل خانواده مأیوس نماید.
کم شدن انگیزه ازدواج و بالا رفتن سن آن می تواند پیامد عوامل متعددی باشد. شاید بتوان مهمترین عامل را حاکمیت فرهنگ مادی دانست که آثار خود را در فردگرایی مفرط، محاسبه گری های کوته نظرانه و مواردی مشابه نشان می دهد. بنابراین مهیا نبودن شرایط مناسب اقتصادی و اشتغال به تحصیل از موانع ازدواج برشمرده می شود و شروع زندگی را تا زمان کسب دارایی مناسب و اتمام تحصیل به تأخیر می اندازد.
کسانی هم که قبل از تأمین اقتصادی کافی مبادرت به ازدواج کرده اند، به دلیل آنکه نه مهارت های لازم را برای سپری کردن زندگی در شرایط حداقلی فراگرفته اند و نه خود را از دام فرهنگ مصرف زده رهانیده اند، گرفتار معضلاتی در زندگی خواهند شد که حیات خانوادگی آنان را تهدید می کند.
از سوی دیگر با کاهش همبستگی خانوادگی و ترویج فرهنگ استقلال طلبی و خودمحوری و از آنجا که خانواده ایرانی در نظارت و حمایت از زوجین نقشی کمتر از گذشته ایفا می کنند، زمان ازدواج جوانان تا زمانی که در اصطلاح به رشد مدیریتی و اقتصادی معروف شده است، به تأخیر می افتد.
کم شدن قبح تک زیستی و تجرد و کاهش قداست و اهمیت تشکیل خانواده نیز در افزایش سن ازدواج موثر است و انتظار است که در دهه های آینده، اگر تحول اساسی در نگرش ها و سیاست ها رخ ندهد، صدها هزار زن و مرد مجرد ایرانی در خانه های مستقل، به شکل تک زیست، ادامه زندگی دهند.
در سالهای گذشته چنین مطرح شد که تعداد دختران مجرد در سن ازدواج نزدیک به دو میلیون نفر بیش از پسران است. بدین ترتیب اگر تمامی پسران موفق به ازدواج شوند، این تعداد از دختران زمینه ازدواج را از دست خواهند داد. هر چند برخی از مسئولان اداره ثبت با رد این ادعا آمار پسران را در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی بیش از دختران اعلام کردند، اما به نظر نمیرسد چنین تفاوتی غیرقابل انکار باشد.
هرگاه رشد جمعیت را در کنار تفاوت سن ازدواج دختران و پسران، به عنوان مثال ۴ سال، در نظر بگیریم، به گونه ای است متولدین ذکور هر سال با متولدین چهار سال پس از خود ازدواج نمایند، آمار سه درصدی رشد جمعیت در دهه شصت به ما نشان می دهد که دختران جوان در آستانه ازدواج در دهه هشتاد بسیار بیش از پسران اند و جامعه ما با دختران مجرد زیادی مواجه خواهد بود.
این معضل تا زمانی که شاهد رشد جمعیت و تفاوت سن ازدواج در کشور باشیم و فرهنگ مسلط و سیاست های حاکم نیز تعدد زوجات را تقبیح نماید ادامه خواهد داشت و البته باید به این مشکل، مسئله مهاجرت را نیز افزود. به گونه ای که پدیده مهاجرت به شهرها که اغلب جنس مذکر به آن اقدام می کند، احتمال ازدواج را در دختران روستایی کاهش می دهد.
اگر به این نکته هم توجه کنیم که اشتغال، اتمام تحصیلات، طی دوران سربازی و توانایی اقتصادی برای برگزاری مراسم ازدواج برای آمادگی پسران لازم شمرده می شود، می توان حتی در فرض برابری تعداد پسران و دختران، تفاوت آمار پسران آماده ازدواج را توجیه نمود. از سوی دیگر می توان انتظار داشت مخارج سنگین مراسم ازدواج، سختگیری های قانونی از جمله تنصیف دارایی ها و مهریه به نرخ روز که به ظاهر به نفع زنان اعمال می گردد و بالا رفتن میزان طلاق که سن همزیستی در قالب ازدواج را کاهش داده است،[۳] رغبت به ازدواج را کم کند.
از دیگر مشکلات خانواده ایرانی می توان به روش همسرگزینی در میان نسل جوان اشاره نمود. در شیوه سنتی همسرگزینی، والدین نقطه شروع اقدامات بودند و به طور طبیعی گزینش و انتخاب همسر در محدوده جغرافیایی محل سکونت و یا طایفه صورت می گرفت. بدین ترتیب هم تناسبات فرهنگی و اقتصادی تا حد زیادی رعایت می گردید و هم انگیزه حمایت و هدایت والدین نسبت به زوجهای جوان بیشتر بود. اما در شیوه جدید انتخاب توسط خود جوانان و غالباً تحت تأثیر هیجانات جنسی و عاطفی انجام می شود نه براساس ملاحظه تناسبات اقتصادی و فرهنگی.
بنابراین با گذشت چند ماه از شروع زندگی شکاف ها خود را نشان می دهد و البته فرهنگ مسلط نیز حضور والدین در زندگی جوانان را که در جامعه سنتی غالباً به معضلات حادی منتهی نمی شد بلکه گاه می توانست از عوامل استحکام و کارآمدی خانواده ایرانی به حساب آید، به زمینه ای برای تشدید اختلافات تبدیل کرده است.
۲-تزلزل خانواده
طی سالیان اخیر در خانواده ایرانی، رشد آمار طلاق دو رقمی بوده است. این در حالی است که به دلیل قبح طلاق موارد طلاق عاطفی در خانواده ها هم کم نیست. اعتیاد، بیکاری و ترک انفاق، عدم تمکین، فقدان تجانس فرهنگی، عدم سازش زوجین و مصرف زدگی از دلائل طلاق عنوان می شود.[۴] در این میان اعتیاد، عامل فروپاشی تقریباً نیمی از خانواده ها بوده است.[۵]
برخلاف انتظار، آمار اعتیاد در میان متأهلان بیش از مجردان و افرادی که همسرشان را از دست داده اند، گزارش شده است و بیکاران بیشترین جمعیت معتادان را تشکیل می دهند. بنابراین بیکاری می تواند سرپرست خانواده را در معرض چنین آسیبی قرار دهد؛ چنانکه اختلافات خانوادگی می تواند زمینه های میل به اعتیاد در اعضای خانواده را افزایش دهد.[۶]
گرچه می توان وجود اضطرار در پایان بخشیدن به بسیاری از زوجیت ها را پذیرفت و بر این نکته اذعان کرد که طلاق می تواند در مواردی نقطه پایانی بر دوران پرمخاطره ای از روابط تنش زا باشد، اما آنچه نگران کننده به نظر میرسد آنست که حیات خانوادگی چون گذشته از قداست و احترام برخوردار نیست و طلاق چون گذشته قبیح نمی نماید.
دیگر آنکه در جامعه سنتی بزرگان و ریش سفیدان طایفه در حل و فصل مشکلات خانوادگی از جایگاهی خاص برخوردار بودند و در حد امکان با الزامات و توصیه های اخلاقی طرفین را به ادامه زندگی ترغیب می کردند و در موارد خاص نیز طلاق را به عنوان آخرین چاره برمی گزیدند. بنابراین اقدام به طلاق هم تحت نظارت افراد دلسوز و دارای تجربه انجام می گرفت.
از سوی دیگر افزایش انتظار از زندگی و نگاه غیرواقع بینانه به ازدواج که در نسل جوان مشاهده می شود و گمان می شود که ازدواج می تواند منشأ هر تحول مثبتی باشد، نیز در تزلزل زندگی آینده موثر است.
افزایش آمار طلاق، مشکلاتی را بر فرد و جامعه تحمیل می کند که می توان از جمله آنها به افت تحصیلی فرزندان طلاق، افزایش خانواده های تک سرپرست که درصد بالایی از آنان گرفتار فقر و بی سوادی تمام اعضا هستند، اجبار به کار، کاهش وابستگی فرزندان به خانه و افزایش فرار کودکان، روسپی گری و بدنامی[۷] بچه های طلاق که باعث اختلال شخصیتی آنان و کم شدن زمینه ازدواج دختران طلاق می شود، اشاره نمود.
۳-ضعف کارآمدی خانواده ها
جامعه شناسان کارکردهای مهم خانواده را تنظیم رفتار جنسی، تولیدمثل، حمایت و مراقبت، ایجاد آرامش روانی، ارضای نیازهای عاطفی، جامعه پذیری و کنترل و نظارت می دانند. البته به این موارد باید نقش بی بدیل خانواده در پرورش معنوی را نیز افزود. تحولات خانواده ایرانی در دهه های اخیر تمامی کارکردهای ذکر شده را در معرض آسیب قرار داده است.
افزایش زمینه های تحریک جنسی که به ویژه با توسعه ابزارهای جدید تکنولوژی شاهد آن هستیم، به افزایش آستانه رضایتمندی جنسی منجر شده است. در این صورت با وجود برقراری رابطه جنسی متعارف با همسر، رضایتمندی جنسی حاصل نمی شود. نتیجه این نارضایتی، تمایل به برقراری رابطه جنسی خارج از چارچوب ازدواج با افراد متعدد و یا به شیوه های غیرمتعارف (خشونت جنسی و…) است. چنانکه افزایش فشار ناشی از تعدد مشاغل در آقایان و فشار مضاعف ناشی از جمع میان کار خانگی و مشاغل رسمی در زنان، همراه با افزایش استرس ها و ضعف مهارت زوجین در برقراری ارتباط جنسی نیز کارکرد جنسی خانواده را تضعیف می نماید.
ضعف خانواده ایرانی در تربیت جنسی فرزندان را نیز نباید از نظر دور داشت. در گذشته ای نه چندان دور آموزش جنسی، هر چند به شکل بسیار کمرنگ، از طریق والدین به فرزندان منتقل می شد[۸] و آنان خود را موظف به نظارت بر رفتار جنسی فرزندان می دانستند. امروزه با جانشینی ناصحیح نهادهای رقیب، خانواده رفته رفته، حساسیت خود را در زمینه آموزش جنسی و نظارت از دست می دهد.
فرزندآوری در طول تاریخ از کارکردهای مهم خانواده بوده است. اتخاذ سیاست های توسعه در کشورهای مختلف سبب کاهش سریع نرخ رشد جمعیت شده است؛ چنانکه در کشور ما نرخ رشد جمعیت از بیش از سه درصد در دهه شصت به حدود یک درصد در دهه هشتاد رسیده است.
این در حالیست که رشد منفی جمعیت در کشورهایی چون روسیه و برخی کشورهای اروپایی، زنگ خطر پایان اقتدار را برای آنان به صدا درآورده است و آنان پیامد اختلاف نرخ رشد جمعیت در خاورمیانه اسلامی و اروپا را، تغییر تناسب جمعیتی به نفع مسلمانان در سال ۲۰۵۰ می دانند. این بدان معناست که سهم مسلمانان در تحولات جهانی، باتوجه به جمعیت جوان این کشورها، بیش از پیش افزایش می یابد.
با وجود آنکه فرزندآوری از عوامل مهم ایجاد آرامش روانی مادر،[۹] نشاط افزایی در خانواده و عامل استحکام آن است، هم اکنون در خانواده ایرانی تمایل به فرزندآوری در زوجهای جوان کمتر از گذشته است و فاصله میان ازدواج و اولین بارداری افزایش یافته است. این موضوع گرچه در شرایط فعلی که خانواده ها به طور متوسط ۲ تا ۳ فرزند را پذیرا می شوند مطلوب نیز شمرده میشود، اما ادامه این روند نزولی می تواند در آینده کشور را با مشکل رشد منفی جمعیت مواجه سازد.
کاهش تمایل به فرزندآوری بیش از آنکه ناشی از تبلیغات مستمری باشد که مفاد آن کم اهمیت شمرده شدن مادری، تأثیر کاهش جمعیت خانواده در افزایش سطح زندگی و رضایتمندی از آن، و با اهمیت دانستن اشتغال و فعالیت اجتماعی نسبت به فعالیت خانگی است، به مشکلات فرهنگی و ساختاری از جمله تضعیف سیستم های حمایتی در خانواده، تغییر فرهنگ اقتصادی و پیچیده شدن فرآیند تربیت باز می گردد.
حمایت و مراقبت، از کارکردهای مهم خانواده است که شامل حمایت اقتصادی از اطفال، سالمندان و زنان، مراقبت از کودکان و سالمندان و حمایت از اعضای خانواده در مقابل خطرات و مشکلات می شود. در گذشته تفکیک نقش ها میان زن و مرد، زن را مسئول مراقبت از کودکان و مرد را مسئول حمایت اقتصادی خانواده می نمود و سیستم خانواده گسترده شبکه حمایتی از افراد آسیب دیده یا در معرض آسیب در مقابل خطراتی چون طلاق، فوت همسر و والدین، غیبت سرپرست خانواده یا ورشکستگی وی بود.
امروزه سیستم های حمایتی دولتی که بیشتر فردمحور بوده است تا خانواده گرا، گرچه در کاهش همبستگی خانوادگی تأثیر داشته، اما نتوانسته است تمامی دغدغه ها را برطرف و به عنوان جایگزینی مطمئن عمل نماید. تحولات فرهنگی در دهه های اخیر نیز در کاهش همبستگی خانوادگی و بی توجهی به ارزش های گروهی موثر افتاده است.
اگر در گذشته نه چندان دور تأکید بیش از حد بر رعایت سلسله مراتب، کم توجهی به حقوق فردی و ترویج بیش از حد روابط گروهی می توانست به عدم امنیت زوجهای جوان، به ویژه زنان، ضعف خودباوری و ابتکار و دخالت های ناروا و آزاردهنده منجر شود، امروزه همدلی و همیاری که مهمترین دغدغه خانواده سنتی بود، به مُحاق رفته است. در نتیجه با وجود آنکه به نظر میرسد درآمد خانواده ایرانی نسبت به گذشته افزایش یافته باشد، در مواقع اضطراری حمایت های عاطفی و مالی کمتری از عضو در معرض آسیب یا آسیب دیده انجام می شود.
نگرانی زنان جوان از ضعف حمایت ها در هنگام پیری یا بروز مشکلات، تمایل به حضور در صحنه اشتغال رسمی را افزایش می دهد. از سوی دیگر خانواده احساس می کند که قادر نیست نیاز جنسی و نیاز به اشتغال جوانان را با حمایت از ازدواج و اشتغال آنان پاسخ دهد و این خود تمایل به فرزندآوری را در خانواده ها کم می کند.
خانواده گسترده نیز که در گذشته به ویژه در اوایل تشکیل خانواده و در هنگام بروز مشکلات، نقش امدادرسانی داشت، امروزه به دلیل ضعف ارتباطات و کاهش همبستگی قادر به ورود ثمربخش در زندگی آنان نیست.
ایجاد آرامش روانی، کارکرد دیگر خانواده است که در معرض ضعف واقع شده است. از متون اسلامی استفاده می شود که زن نقش منحصر به فردی در ایجاد آرامش روانی در خانواده ایفا می کند؛[۱۰] مشروط به آنکه در ایفای چنین نقشی هم از عزتمندی و جایگاه مناسب برخوردار باشد، هم اهمیت نقش خود را باور کند و هم مهارت برقراری ارتباط سازنده را بکار بندد. هم اکنون هم به دلیل آشفتگی نقش ها نه چنین انتظاری از زن مورد تاکید واقع می شود و نه زنان چنانکه شایسته است توانمندی خود را در ایفای این مسئولیت ارزشمند به کار می بندند.
کم شدن ارتباطات کلامی در خانواده ها،[۱۱] که هم متأثر از حاکمیت بلامنازع رسانه های تصویری و تغییر الگوی ارتباطی در خانواده، هم ناشی از چندشغله بودن سرپرست خانواده و هم به دلیل فشار مضاعف ناشی از جمع میان کار خانگی و اشتغال رسمی است، زن و مرد را در برقراری ارتباط سازنده ناتوان کرده است. به علاوه ضعف های مهارتی در کنار تغییر سطح مطالبات زوجین از یکدیگر، زمینه همسازی را کاهش داده است. هم اکنون میزان رضایتمندی از زندگی زناشویی بسیار کمتر از حد انتظار است.[۱۲]
جامعه پذیری را از مهمترین کارکردهای خانواده برشمرده اند. در این فرآیند افراد، نگرش ها، ارزش ها و کنش های مناسب را به عنوان عضوی از یک فرهنگ خاص می آموزند و درمی یابند که چگونه به عنوان عضوی از جامعه نقش فعال و تأثیرگذاری ایفا نمایند. تحقق جامعه پذیری مناسب در گرو پرورش روحی و شخصیتی مناسب و برخورداری از مهارت های ارتباطی و مهارت مواجهه با مشکلات و بحرانهاست.
امروزه خانواده ایرانی غالباً از پرورش فرزندانی دارای صلابت شخصیت عاجز است و فرزندان در مقابل حوادث اجتماعی از انجام عکس العمل مناسب و حفظ کیان خود ناتوانند. می توان جوانان بسیاری را یافت که با وجود برخورداری از طینت های پاک، به دلیل آنکه به شکل خودرو و بدون هدایت مناسب بار آمده اند، به سرعت خود را می بازند.
شاید بتوان فرزندسالاری و ضعف نظارت را از عواملی دانست که مانع شکل گیری شخصیت فعال فرزند می شود؛ چنانکه می توان ناکارآمدی نهادهای رسمی تربیتی از جمله آموزش و پرورش را در سازندگی شخصیت نوجوانان و ناهماهنگی ارزش های مسلط اجتماعی با ارزش های خانوادگی را که به صعوبت تربیت و کاهش تأثیرگذاری خانواده ها می انجامد، از دیگر عوامل برشمرد.
نقش کنترلی و نظارتی خانواده ایرانی نیز که غالباً توسط والدین اعمال می شود، در معرض افول قرار گرفته است. وجود سلسله مراتب و اقتدار در خانواده از ابزارهای لازم برای ایفای نقش نظارتی است که متأسفانه در دهه های اخیر مورد هجوم اندیشه های سست بنیاد قرار گرفته است.
نفی سرپرستی پدر و حرکت به سمت مدل خانواده افقی که تمامی اعضاء را در یک سطح قرار می دهد، امکان و انگیزه نظارت را از والدین سلب می کند و تضعیف شخصیت والدین در ایفای نقش مسئولانه آنان را به سمت موضع گیری هایی سوق می دهد که می توان در قالب‌‌های مختلفی از کودک آزاری و همسرآزاری تا بی قیدی و بی مبالاتی مشاهده کرد.
پرورش معنوی و دینی نیز از مهمترین کارکردهای خانواده است؛ هر چند در ادبیات علوم اجتماعی از آن نامی به میان نمی آید؛ شاید به این دلیل که علم جامعه شناسی صرفاً به عملکرد اجتماعی خانواده می پردازد و پرورش معنوی را صرفاً در محدوده جامعه پذیری تحلیل می کند و علم روانشناسی هم حیات معنوی را صرفاً از دریچه آثار روانی آن می شناسد و شاید به این دلیل که اصولاً علوم انسانی مدرن نه خواسته و نه توانسته اند واقعیت دین را آن گونه که هست بشناسند.
با تأسف باید اذعان نمود که کارکرد معنوی و دینی خانواده ایرانی نیز دچار افول شده و تمایل به ارزش هایی چون رعایت احکام شرعی و آشنایی با معارف وحیانی و اسوه های اخلاقی و معنوی، جای خود را به ترغیب فرزندان به رقابت بر سر عناوین دنیایی و افزون طلبی و مصرف گرایی داده است و نوعی بی تفاوتی والدین به امور معنوی را می توان مشاهده کرد. به نظر میرسد فرهنگ توسعه که دنیاگرایی را مرکز توجه و اهتمام قرار می دهد، در این معضل بی تأثیر نیست.
نگرانی امروز ما از خانواده ایرانی و آینده خانواده در ایران، بیش از آنکه ناشی از عملکرد والدین و اعضای خانواده هسته ای و گسترده باشد، ناشی از دو چیز است: اول گفتمانی که حاکمیت آن به ناکارآمدی و تزلزل خانواده می انجامد و دوم اتخاذ رویکردی در برنامه ریزی ها و سیاست های نظام که کاهش پایایی و پویایی خانواده از نتایج آن محسوب می گردد. چه این سیاست ها ناشی از حاکمیت همان گفتمان باشد و چه ناشی از ضعف کارشناسی هایی که به موضوع خانواده به مثابه حوزه مطالعاتی تخصصی نمی نگرد و بدون بضاعت علمی در منصب تحلیل، داوری و سیاست گذاری می نشیند.
البته نباید این نکته را فراموش کنیم که در آسیب شناسی خانواده ایرانی، اغراق هم نباید کرد و نباید همه چیز را از دست رفته پنداشت. با وجود آنکه خانواده ایرانی مسیر انحطاط می پیماید، هنوز پایه های محکم و قابل اعتمادی دارد که می تواند اصلاحات را پذیرا شود و در مسیر ایجاد تحولات شگرف اجتماعی قرار گیرد.
بنیان های اخلاقی و مذهبی، عاطفه عمومی و وجود نگرانی در خانواده ها که زمینه همراهی آنان با حرکتی اصلاحی را فراهم می سازد، از سرمایه های مهم خانواده ایرانی است؛ چنانکه تعلقات جامعه کارشناسی به مذهب، اگر در مسیر تغییر نگرش مثبت و سازنده آنان به سمت آفرینش معادلاتی در خدمت تمدن پردازی اسلامی قرار گیرد، گنجی گرانبهاست.
جمع بندی
تغییر نگرش ها و افزایش انتظارات در خانواده ایرانی طی سال های اخیر، سبب افزایش سن ازدواج جوانان و کاهش بسیاری از کارکردهای خانواده شده است. امروزه خانواده ایرانی غالباً از پرورش فرزندانی دارای صلابت شخصیت عاجز است و در زمینه های معنوی نیز افت چشمگیری در کارکرد خانواده ایرانی مشاهده می شود. با این حال وجود بنیان های اخلاقی و مذهبی در خانواده ایرانی، امید به ایجاد اصلاح و آفرینش معادلاتی در خدمت به تمدن پردازی اسلامی را تقویت می کند.
پی نوشت ها
۱. گرچه در سالیان اخیر برخی وزارت خانه ها اقدام به تأسیس پژوهشکده های خانواده کرده اند، اما هنوز پرسش های اساسی و بنیادین ما در موضوع خانواده و ترسیم نسبت میان حوزه های علمی مختلف اعم از کلام، فقه، حقوق، جامعه شناسی، روانشناسی، علوم تربیتی در مطالعات خانواده انجام نشده است تا گروه های علمی حول پرسش های اساسی تشکیل شود.
۲. پژوهش های انجام شده در برخی کشورهای عربی نشان می دهد میزان تولید ثروت در میان افراد متأهل دوبرابر افراد مجرد است.
۳. این نکته هم اکنون یکی از علل کاهش تمایل به ازدواج در اروپا به حساب می آید. به گفته دکتر بریرلی امروزه مردم انتظار ندارند ازدواجشان زیاد به طول انجامد؛ بنابراین گمان می کنند که چرا باید تن به ازدواج پرهزینه و سپس طلاق بدهند؟ (ر.ک: آمار تکان دهنده فروپاشی خانواده در اروپا، سایت خبری تحلیلی بازتاب، کد خبر ۳۷۶۴۸).
۴. ر.ک: «انفجار خانواده»، ۸۴/۶/۱۰، ص ۹؛ «آشیانه های عشق در تندباد جدایی»، کیهان، ۸۲/۱۰/۲۱، ص ۵
۵. «اعتیاد همسر، عامل ۶۰ درصد درخواست های طلاق از سوی زنان است»، اعتماد،، ۸۳/۴/۷، ص ۵؛ «اعتیاد عامل ۵۰ درصد طلاق‌ها در کشور است»، همبستگی، ۸۴/۲/۲۶، ص ۹، «اعتیاد عامل فروپاشی نیمی از خانواده هاست»، جام جم، ۸۴/۲/۲۶، ص ۱۳.
۶. «اختلافات خانوادگی مهمترین دلیل گسترش مواد مخدر»، جام جم (ضمیمه)، ۸۳/۱۰/۱۷، ص ۱۶.
۷. «طلاق، چه باید کرد؟» همبستگی، ۸۲/۳/۴، ص ۱۱.
۸. البته می توان کم توجهی و آموزش های جنسی را که عمدتاً به دلیل ملاحظات اخلاقی توجیه می شد، از اشکالات خانواده سنتی دانست.
۹. تحقیقی که در دهه ۱۳۴۰ انجام شده نشان می دهد مادری در کاهش میزان جرم در زنان تأثیر بسزایی دارد (ر.ک: قدسیه حجازی، بررسی جرایم زن در ایران، (شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۴۱)، ص ۱۱۰).
۱۰. ر.ک: اعراف/ ۱۸۹، محمدبن الحسن حر عاملی، وسائل الشیعه، الی تفصیل مسائل الشریعه، (قم، موسسه آل البیت(ع) لاحیاء التراث، ۱۳۷۴)، ج ۲۰، ص۳۵۲، ح ۲۵۸۰۴.
۱۱. ر.ک: «۸۰ درصد زوجهای ایرانی روزانه فقط نیم ساعت با هم صحبت می کنند»، همبستگی، ۸۴/۳/۲ ص ۹ و آفتاب، ۸۴/۳/۲، ص ۹.
۱۲. البته تحقیقات میدانی انجام شده چندان دقیق نیست و آمار ارائه شده اختلافاتی با یکدیگر دارند. ر.ک: «تنها ۲۵ درصد خانواده های تهرانی از زندگی زناشویی رضایت دارند»، خراسان، ۸۳/۹/۷، ص ۱۵؛ «تنها ۱۰ درصد خانواده های ایرانی احساس خوشبختی می کنند»، خراسان، ۸۳/۲/۲۶، ص ۱۰.
منبع اقتباس: آسیب شناسی خانواده؛ سیدجعفر حق شناسی
لطفا نظرتان را درباره این محتوا بنویسید
فایل تصویری در سایت شما
فایل صوتی در سایت شما
به اشتراک گذاری در شبکه های اجتماعی