یمن

این کشور اسلامی، سابقه‌ای دیرینه در اسلام و تشیع دارد. یمن تنها کشوری است که مردمش بدون جنگ تسلیم امام علی فرستاده پیامبر اسلام شدند و به اسلام گرویدند. مسلمانان یمن هم در تحکیم تشیع بعد از ماجرای سقیفه نقش داشتند، هم در دعوت از امام علی (ع) برای خلافت بعد قتل خلیفه سوم.اهالی یمن جزو جدی‌ترین مخالفان معاویه بودند. در واقعه عاشورا چند مسلمان اهل یمن در دفاع از امام حسین (ع) حضور داشتند.

از سال ۲۸۰ ق شیعیان زیدی در یمن حکومت تشکیل دادند و از آن زمان یمن مرکز زیدیه محسوب می‌شود. شیعیان یمن از سوی سلفیون که گفته می شود بیشتر از سوی عربستان حمایت می‌شوند مورد تهدید قرار دارند. آنان با حکومت مرکزی نیز میانه خوبی ندارند. شیعیان در سال‌های اخیر بر دامنه تلاش‌های خود برای ایفای نقشی بیشتر در تحولات یمن افزوده اند. در سالهای اخیر بخشی مهم از فعالیتها علیه حکومت یمن به دست شیعیان رقم خورده است. حوثی‌ها مهم‌ترین گروه شیعه در یمن هستند.

در سال ۲۰۱۵ م پس از سلسلسه اتفاقاتی که منجر به فرار منصور هادی رییس جمهور مستعفی یمن از پایتخت و قدرت گرفتن گروه حوثی ها در این کشور شد، عربستان سعودی با حمایت ایالات متحده امریکا و برخی قدرتهای غربی و به همراه اکثریت کشورهای عربی حملات هوایی دامنه دار و پر تلفاتی را علیه یمن آغاز کرده که منجر به کشته شدن افراد غیرنظامی بسیار شده است.

جغرافیای طبیعی

یمن کشوری است که از شمال به عربستان سعودی، از شرق به عمان، از جنوب به خلیج عدن و از غرب به دریای سرخ محدود است. مساحت این کشور تقریباً ۵۳۶/۸۶۹ کیلومتر مربع است.

جمهوری یمن را می‌توان به ۵ منطقه زیر تقسیم نمود:

مناطق کوهستانی: که شمال و شمال غربی و قسمتی از جنوب یمن را پوشانده است. تقریباً دو پنجم مساحت کشور یمن شمالی سابق را کوهستان تشکیل داده بود. این منطقه کوهستانی به «فلات الجبال» مشهور است و حاصل‌خیزترین منطقه یمن به شمار می آید.

منطقه جلگه‌ای: این منطقه در شرق و شمال ارتفاعات کوهستانی و به موازات آنها قرار دارد، امّا بیشتر به سمت صحرای «ربع الخالی» امتداد پیدا کرده و سپس به تدریج کاهش یافته است. استانهای «صعده»، «الجوف»، «شبوه»، حضرموت و «المهره» دراین منطقه قرار دارند.

منطقه ساحلی: زمین های مشرف به دریای سرخ، خلیج عدن و دریای عرب را شامل می‌شود.

منطقه ربع الخالی: از مناطق صحرایی یمن است که در اطراف آن بعضی از گیاهان صحرایی می‌روید. در طول تاریخ، این صحرا دارای اسامی متعددی بوده است مانند صحرای بزرگ یمن و صحرای احقاف.

• جزایر یمن: که بیشتر در دریای سرخ پراکنده‌اند.

شهرهای مهم

یمن دارای شهرهای تاریخی و با اهمیت زیادی است که مهمترین آنها عبارتند از:

صنعا: شهر صنعا مرکز استانی به همین نام و یکی از قدیمی‌ترین پایتخت‌های دنیا است. این شهر مرکز سیاست و تجارت جمهوری یمن است. این شهر از زمان حضرت عیسی(ع) با این نام شناخته می شده است.

مأرب: مأرب مشهورترین شهر یمن باستانی است که در شرق صنعا واقع شده و پایتخت قدیمی حکومت‌های «سبا» و ملکه سبا «بلقیس» بود.

شهر مأرب همان دیار سبا است که خداوند در قرآن از آن یاد کرده و مردمانش را با سیل عرم عذاب کرده است.

صعده: این شهر مرکز استان صعده و یکی از مراکز اصلی است که نقش مهم و عمده‌ای را در دوران اسلامی ایفا نموده است. این شهر همچنین توقف‌گاه حجاج و تجّاری که عازم مکه بودند، به شمار می آمد. شهر قدیمی این منطقه که با دیواری احاطه شده، مرکز حکومت امام الهادی (اوّلین امام زیدی‌های یمن) بود و مسجدی نیز به همین نام در این شهر وجود دارد که در ۲۴۳ کیلومتری شمال صنعا قرار گرفته و دارای ساختمان‌هایی است که دیوارهای آن در سال‌های بسیار دور از گِل ساخته شده و هنوز هم پابرجاست. این شهر نیز دارای آثار باستانی و تاریخی است.

شبوه: یکی دیگر از شهرهای قدیمی یمن است. شبوه به خاطر اینکه مرکز حکومت حضرموت بوده، در تاریخ تمدّن کهن یمن، دارای ارزش فراوانی است.

ذمار: این شهر به خاطر معماری خاصّ و مدارس اسلامی آن، مشهور است. خانه‌های این شهر با استفاده از سنگ‌های سیاه زینتی ساخته شده است. این سنگ‌های سیاه که به طور بسیار مرتّب از آنها استفاده شده، جلوه خاصی به دیوارهای منازل این شهر داده است. مدرسه اسلامی «الشمسیه» این شهر فارغ التحصیلان بسیاری داشته است.

عدن: عدن مرکز استان عدن است و مرکز اقتصادی و تجاری یمن محسوب می‌شود. عدن شهری باستانی است که رویدادهای تاریخی مهمی را به خود دیده است. این شهر مرکز راهبردی یمن به شمار می‌آید و اکنون مهم‌ترین گذرگاه طبیعی دریای عرب و اقیانوس هند و گذرگاه مهمی برای دریای سرخ است.

سیئون: این شهر در استان حضرت موت است و از شهرهای باستانی یمن محسوب می شود که محل زندگی قوم عاد گفته اند. آرامگاه منسوب به حضرت هود(ع) پیامبر قوم عاد، در این شهر واقع می باشد.

الحوطه،المحویت، مکلّا، الشحر، سیئون،البیضاء، یاریم ـ ظفار، حمام دمت، اب، جبله، تعز، الغیضه، زنگبار و حدیده از دیگر شهرهای مهم یمن است.

اقوام و نژادها

مردم یمن از اقوام سامی و عرب قحطانی هستند. عرب قحطانی مادر و ریشه عربیت است که عرب‌ها را بدان منسوب می‌دانند. مردمی که در بخش شمالی زندگی می‌کنند عرب هستند ولی در بخش جنوبی از سال‌ها قبل اقلیت‌های دیگری از کشورهای هندوستان، پاکستان، سومالی، اریتره و اتیوپی به آنجا مهاجرت نموده‌اند.

ساختار جامعه یمن

ساختار جامعه در یمن قبیله‌ای است. زبان رسمی در یمن، عربی است و به همان زبان نیز می‌نویسند.

یمن جدید

یمن تا سال ۱۹۶۲ میلادی تحت حاکمیت زیدیان بود و ساختاری یکپارچه داشت اما در آن سال افسران ارتش یمن علیه امام محمد بدر دست به کودتا زدند و جمهوری یمن را به وجود آوردند. این امر موجب بروز جنگ‌های داخلی در یمن شد که یک سوی آن طرفداران جمهوری و سوی دیگرش سلطنت طلبان بودند. این درگیری‌ها سرانجام باعث شد که یمن به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شود و جمهوری دموکراتیک خلق یمن در ۳۰ نوامبر ۱۹۶۷ در قسمت جنوبی یمن شکل گیرد. این جدایی میان دو یمن وجود داشت تا اینکه در دهه هشتاد قرن بیستم، گفت‌وگوهایی برای اتحاد میان دو یمن انجام پذیرفت که در نتیجه آن، جمهوری یمن در ۲۲ مه ۱۹۹۰ از اتحاد جمهوری عربی یمن(یمن شمالی) و جمهوری دمکراتیک خلق یمن(یمن جنوبی) بوجود آمد. (۱)

رئیس جمهور یمن متحد از سال ۱۹۷۸ میلادی علی عبدالله صالح بود. دوران حکومت وی بسیار طولانی بود و سرانجام در جریان بیداری اسلامی برکنار شد. (۲)

پس از برکناری علی عبدالله صالح، دولت یمن کوشید طی اصلاحاتی مردم را راضی نماید اما این اتفاق نیفتاد و مردم یمن مجددا دست به اعتراض زدند. این اعتراضات که با رهبری حوثی های یمن پیگیری می‌شد در تابستان ۱۳۹۳ به اوج خود رسید. مردم سه خواسته اساسی داشتند که عبارت بودند از «سرنگونی دولت فاسد، لغو دستور آزادسازی حامل‌های سوخت و اجرای نتایج کنفرانس گفت‌وگوی ملی». سرانجام حوثی ها توانستند پس از تصرف بخش‌های مهمی در صنعا پایتخت یمن، دولت را به پای میز مذاکره بکشانند.

توافق نهایی برای حل بحران اخیر در یمن میان رئیس جمهوری و رهبران انصار الله در صنعا روز شنبه (۲۹ شهریور ۱۳۹۳) با نظارت «جمال بن عمر»، فرستاده ویژه سازمان ملل به یمن صورت گرفت. بر اساس این توافق، دولت «باسندوه» برکنار شد و با روی کار آمدن انصارالله در صحنه سیاسی یمن دولت جدیدی در این کشور تشکیل شد که ریاست آن را خالد بحاح بر عهده داشت. اما حوادث طوری پیش رفت که خالد بحاح از نخست وزیری استعفا داد و منصور هادی نیز از عدن به صنعاء رفت. این رفتار منصور هادی واکنش حوثیون را به دنبال داشت و سرانجام منصور هادی به عربستان فرار کرد و عربستان سعودی بامداد پنج‌شنبه ۶ فروردین ۱۳۹۴ به بهانه حمایت از رئیس‌جمهور مستعفی یمن، به یمن حمله کرد. (۳)

اکنون تقریبا در تمام مناطق یمن درگیری وجود دارد. نقشه روبرو مناطق درگیری در یمن را نشان می‌دهد.

اهمیت یمن

یمن سابقه تاریخی طولانی دارد و کشوری ریشه‌دار است. شهر مأرب مشهورترین شهر باستانی دنیاست که زمانی پایتخت بلقیس ملکه سباء و دیگر حکمرانان یمنی بوده و به ارض الجنتین معروف است. سد قدیمی مارب نیز از بناهای تاریخی یمن است که در این منطقه قرار دارد. سد مارب در ۲۶۷۰ سال قبل بین دو کوه بلق الایمن و بلق الایسر در عهد عبدالشمس موسی بنا شده است. قصر سلیمان هم در یمن بوده است. خاورشناس معروف آلمانی موریتز معتقد است که خط حروفی نخستین بار در یمن مشاهده شد و بر خلاف آنچه به نام سامی‌های فینیقی‌ ثبت شده است، مخترعین خط یمنی‌ها بوده‌اند و فینیقی‌ها بنای کتابت خود را بر بنیان کتابت عربی یمن نهادند.

یمن با چنین سابقهٔ تاریخی دارای اهمیتی وافر است. (۴)

اهمیت استراتژیکی

یمن با تسلط بر تنگه «باب المندب» قادر به کنترل دریای سرخ بوده و حتّی می‌تواند آنجا را با دارا بودن جزیره مهم و استراتژیکی «بریم» ببندد.

یمن دارای ۲۰۰ جزیره است. دیگر جزایر مهم یمن عبارتند از:

جزیره «زقر» که امکان کنترل و مراقبت فعالیت‌های دریایی آن نقطه را میسر می‌سازد.

جزیره «کمران»

جزیره «جبل الطیر» که مشرف بر آبراه منطقه است.

دیگر عوامل اهمیت یمن عبارتند از:

نزدیکی این کشور به شاخ آفریقا

همسایگی با عربستان

دارا بودن سواحل طولانی در دریای سرخ و دریای عرب

وجود بنادر مهمّی مانند عدن، حدید و فحاء

اهمیت عامل انسانی

یمن با داشتن جمعیتی حدود ۲۳/۸۵۰/۰۰۰ (۵)

کشور پرجمعیتی در شبه جزیره محسوب می‌شود و بیشتر مردم یمن را افراد قبایل مسلّح و جنگجو تشکیل می‌دهند و لذا دولت یمن می‌تواند در موارد ضروری بیشتر از یک میلیون نفر را سریعاً بسیج نماید که برای عربستان سعودی نگران کننده است.

اهمیت عامل اقتصادی

این کشور از حاصلخیزترین مناطق شبه جزیره عربی است و علاوه بر آن با دارا بودن سواحل طولانی می‌تواند برای سرمایه گذاری جهت صید ماهی سودمند باشد.

علاوه بر این، یمن دارای منابعی است که تاکنون به دلایل گوناگون، فرصت استفاده و بهره برداری از آنها را نیافته است و نیاز به سرمایه گذاری دارد.

کشف نفت نیز در مرزهای مشترک یمن و عربستان سعودی موجب درگیری‌هایی بین دو کشور شده است و دولت عربستان سعودی در صدد ضمیمه کردن مناطق نفت خیز یمن به خاک خود می‌باشد.

وجود آثار باستانی و مناطق طبیعی بی‌نظیر، در صورت امنیت این کشور می‌تواند در زمینه سرمایه گذاری برای صنعت توریسم مفید واقع شود.

اهمیت عامل فرهنگی

یمن سرشار از آثار باستانی و میراث فرهنگی است که به بعضی از آنها در قرآن مجید نیز اشاره شده است و در سال‌های اخیر، کاوشگران مشغول بیرون آوردن این آثار از زیر خاک می‌باشند. همچنین وجود کتابخانه‌هایی مملو از کتاب‌های با ارزش خطی، بر اهمیت فرهنگی این کشور می‌افزاید.

ادیان و مذاهب

اسلام؛ دین رسمی یمن، اسلام است. اکثر جمعیت این کشور مسلمان هستند. حدود ۳۰٪ مسلمانان شیعیان زیدی مذهب و بقیه شافعی مذهب هستند. (۶)

تعداد کمی شیعه اسماعیلی مذهب و تعداد بسیار کم شیعه دوازده امامی نیز در یمن ساکن هستند. (۷)

مسیحیت:

کلیسای کاتولیکی رومی: کلیسای اسقفی عربی، این کلیسا مسئول منطقه‌ای می‌باشد که شامل عربستان سعودی، امارات عربی متحده و یمن است و تخمین زده می‌شود که ۶۰۰ هزار کاتولیک را دارا باشد.

جامعه انگلیکنی: در چارچوب کلیسای اسقفی اورشلیم و خاورمیانه، یمن بخش اسقفی قبرس و خلیج فارس را تشکیل می‌دهد، این جامعه در عدن و صنعا بوده و پیروان آن از اتباع خارجی هستند. اسقف قبرس و خلیج فارس در قبرس اقامت داشته، در حالی که سرپرست خادمین کلیسا در خلیج فارس، مقیم امارات متحده عربی است.

هندوئیسم: تعداد کمی از هندوها نیز در یمن زندگی می‌کنند.

پیشینه تشیع

پیشینه تشیع در این کش.ر دارای سابقه دیرینه ای است که به اهم آن اشاره می شود.

در عصر پیامبر(ص)

یمن تنها کشوری است که مردمانش بدون جنگ و خونریزی و با رسیدن حضرت علی(ع) به عنوان فرستاده ویژه پیامبر اکرم(ص) به اسلام گرویدند. البته قبل از آن، باذان حاکم ایرانی یمن و بسیاری از ابناء (ایرانیان ساکن یمن) در ماجرای نامه نوشتن پیامبر (ص) به خسرو پرویز، اسلام آورده بودند. (۸)

پیامبر(ص) قبل از حضرت علی(ع)، خالد بن ولید و معاذ بن جبل را به یمن فرستاده بودند اما این دو موفق نشدند مردم را به اسلام جذب کنند (۱۱) ؛ لذا پیامبر(ص) علی بن ابی طالب(ع) را به یمن فرستاد. ایشان افراد قبیله «حمدان» را که از بزرگ‌ترین قبایل یمن بودند، برای شنیدن نامه پیامبر اکرم(ص) دعوت نمود. عظمت گفتار پیامبر(ص) آنچنان قبیله حمدان را تحت تأثیر قرار داد که همه آنها در مدّت یک روز اسلام آوردند. (۱۲)

پس از حمدان، قبایل مذحج و نخع نیز به دست حضرت علی (ع) اسلام آوردند. پس از ورود حضرت علی(ع) به یمن، اوّلین کسی که به واسطه آن حضرت اسلام آورد، زنی به نام‌ ام‌سعید برزخیه است. این زن منزل خود را به صورت مسجد در آورد و آن را «مسجد علی» نامید که اکنون نیز مشهور و پابرجاست.

در عصر خلفا

دوستی میان یمنی‌ها و حضرت علی (علیه‌السلام) به حدی بود که از تعداد ۲۳ نفری که هستۀ اولیۀ تشیع بعد از ماجرای سقفیه را تشکیل دادند، ده نفر از انصار یمنی بودند. در گزارش دیگری آمده است که وقتی زیاد بن لَبید أنصاری، نمایندۀ خلیفه در «حضر موت» بود، حارث بن معاویه تمیمی، حارثه بن سُراقه کندی، اشعث بن قیس کندی از سران قبایل یمنی به او گفتند: ما از اهل بیت پیامبر (علیه‌السلام) اطاعت خواهیم کرد، چرا شما آنان را از خلافت باز داشتید. (۱۳)

بعد از شکل گیری دوران خلافت، متصرفات اسلامی گسترش یافت و به منظور حمایت‌های ستادی و پشتیبانی از ارتش مسلمانان، به فرمان خلیفۀ دوم شهرهای نظامی «کوفه» و «بصره» (در سال ۱۶ ه‌.ق.) ایجاد شدند و برخی از قبایل یمنی برای سکونت به این مناطق کوچ کردند و بعد از مدتی چهرهٔ اجتماعی شهر به نفع یمنی‌ها تغییر پیدا کرد.

«طایفه حمدان» جزو گروه‌هایی بودند که در «کوفه» ساکن شده و در تحولات سیاسی جهان اسلام در قرن نخست نقش مهمی را ایفا کردند. (۱۴)

در عصر امام علی(ع)

زمانی که بحث خلافت علی بن ابی طالب (علیه‌السلام) مطرح شد، به رغم مخالفت‌های آن حضرت، قبایل یمنی بیش از دیگران در ترغیب حضرت امیر (علیه‌السلام) برای پذیرش مسئلهٔ خلافت نقش داشتند و بنابر نقل، اولین کسی که با امام علی (علیه‌السلام) بیعت کرد، مالک اشتر بود.

از جمله اقدامات اولیهٔ حضرت علی (علیه‌السلام) در اوایل خلافت، انتخاب والیانی برای سرزمین‌های اسلامی بود. ایشان عبیدالله بن عباس را برای منطقهٔ یمن انتخاب کرده و او را روانهٔ این منطقه کردند. (۱۵)

زمانی که امام علی (علیه‌السلام) زمامداری امور را به عهده گرفت، از همان ابتدا کارشکنی هم‌پیمانان گذشته شروع شد و واقعهٔ (جنگ جمل|(جمل)) پیش آمد. در جریان واقعهٔ جمل، نیروهای یمنی سپاه امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بسیار فعالانه در جنگ شرکت داشتند و از جمله عوامل اصلی پیروزی امام در جنگ بودند.

در نبرد صفین نیز برخی از چهره‌های سیاسی یمنی تلاشی بسزا از خود نشان دادند که از جملهٔ آنان، مالک اشتر، عُدَی طایی، زُحَرْ بن قیس و هانی بن عُروه بودند. (۱۶)

از دیگر قبایل یمنی که در ماجرای صفین حضور داشتند، بَنو أحمس از تیرۀ بُجیله بن اَنمار بن نزار بودند که به گفتۀ مؤلف «پیکار صفین»، هفتصد نفر از این طایفه در این نبرد حاضر بودند. (۱۷)

وفاداری یمنی‌ها به حضرت علی (ع) سبب شد که معاویه در صدد انتقام گرفتن از آنان بر آید. وی بسر بن ارطاه را به یمن فرستاد و او پس از ورود به یمن مرتکب جنایات زیادی شد؛ سی هزار نفر را کشت؛ گروهی را در آتش سوزاند و زنان حمدان را اسیر کرده، در بازار به فروش رساند. (۱۸)

وقتی اخبار جنایات این شخص به حضرت علی(ع) رسید، وی را نفرین کرد و فرمود، خدایا، این آیین و عقل و خودسری را از او بگیر. بسربن ارطاه دچار وسواس شده و دیوانه شد و در همین حال مرد. (۱۹)

دوران معاویه

معاویه وقتی به حکومت رسید میزان تقابلش با شیعیان افزایش یافت و در این میان شیعیان یمنی بسیار آزار دیدند. حجر بن عدی (۲۰) و عمرو بن حمق خزاعی (۲۱) دو نفر از برجستگان شیعه بودند که در دوران معاویه به شهادت رسیدند. این دو و بویژه حجر علیه تعدیات معاویه افشاگری می‌کردند و همین امر سبب شد که معاویه آنان را به شهادت برساند.

جنبش حجر بن عدی را باید جدی‌ترین حرکت شیعی بعد از صلح امام حسن (علیه‌السلام) تا قیام امام حسین (علیه‌السلام) دانست. این حرکت چنان باعث دغدغۀ خاطر و نگرانی امویان شد که تمام امکانات خود را برای سرکوب آن بسیج کردند و حتی برای توجیه قتل وی، بزرگان «کوفه» را به گواهی طبیده و او را عنصری خارجی معرفی کردند.

دوران امام حسین

در دوران حسین بن علی (علیه‌السلام) نیز هنگامی که کوفیان برای دعوت از امام اعلام آمادگی کردند و سیل پیام‌ها به سوی امام سوم (علیه‌السلام) روانه شد، کثیری از یمنیان در شمار دعوت کنندگان امام بودند. زمانی که امام قصد رفتن به کوفه را داشت، عبدالله بن عباس از روی نصیحت از حسین بن علی (علیه‌السلام) خواست تا به جای کوفه، «یمن» را برای سکونت انتخاب کند؛ چون در این سرزمین شیعیانی بودند که دل در گرو محبت اهل بیت (علیهم‌السلام) داشتند. (۲۲)

حماسۀ عاشورا جلوۀ دیگری از عرصه گردانی یمنیان بود. چنانچه در منابع آمده است از مجموع شهدای این رخداد خونین ۳۴ نفر از یمنیان بودند. (۲۳)

بعد از واقعه عاشورا، گروهی از شیعیان از اینکه در دفاع از سرور جوانان بهشت کوتاهی کرده بودند، از رفتار خود پشیمان شده و برای اینکه گذشته را جبران کنند هسته‌های مقاومت علیه سلطهٔ اموی را ایجاد کردند. از جملهٔ این تحرکات، اقدام نظامی گروه توابین بود که به رهبری سلیمان بن صُرَدَ خُزاعی، حرکت اعتراضی خود را آغاز کردند. عناصر اصلی و فردی این نهضت شیعی را یمنی‌ها تشکیل می‌دادند و بعدها جان خود را برای عقیده‌شان در دفاع از اهل بیت (علیه‌السلام) از فدا کردند. (۲۴)

دوران اموی

اواخر دورهٔ بنی امیه که دعوت عباسیان آشکار شد، با توجه به قرابت و خویشاوندی «طالبیون» و «بنی عباس» شیعیان از عباسیان حمایت کردند و از این رو در سال ۱۲۹ ه‌.ق. ابوحمزه و عبدالله بن یحیی که ملقب به طالب الحق بود، بی‌آنکه کسی آنها را از احوال ابومسلم خراسانی آگاه کند، در یمن دستارهای سیاه بر سر بسته، جامه‌های سیاه پوشیده و پرچم‌های سیاه برافراشتند و مخالفت خود را با مروان حمار اموی اعلام کردند.

آنها «صنعا» را به تصرف خود درآورند. طالب الحق مقر خود را در «صنعا» مستحکم کرد و ابوحمزه به «مکه» رفت و موفق شد، والی مکه را از آن شهر بیرون کند. او بعد از مدتی «مدینه» را نیز به تصرف خود درآورد. البته اقدامات او با واکنش سخت مروانیان رو به رو شد و سپاهیان او در جنگی سخت در حوالی مدینه از لشکریان اموی شکست خوردند و ابوحمزه نیز کشته شد.

بعد از پایان کار ابوحمزه، امویان به سوی صنعا لشکر کشیدند و موفق شدند که طالب الحق را به قتل رسانده و مجدداً صنعا را به متصرفات اموی بر گردانند. (۲۵)

دوران عباسی

یمن در قرن نخست پیدایش حکومت عباسی تحت حاکمیت عباسیان بود تا این که هادی یحیی بن حسین بن قاسم رسّی، متولد ۲۴۵ ق، در سال ۲۸۰ در یمن پایه‌گذار حکومتی مستقل به نام شیعیان زیدیه شد. از آن پس تا دوران معاصر، یمن و به‌ویژه بخشهای شمالی آن به پایگاه سنتی زیدیه تبدیل شد و امامان و شخصیت‌ها و جریانات فکری بسیاری در آن منطقه ظهور کردند.

حکومت زیدیه

حکومت زیدیه در یمن هرچند فراز و فرودهایی داشت و‌گاه قدرت از دست حاکمان زیدی خارج می‌شد با این حال زیدیان توانستند حدود ۱۱ قرن قدرت را در اختیار داشته باشند.

عالمان

شیخ احمد عبدالله الزایدی؛ بنیانگذار رابطه الشیعه الجعفریه فی الیمن.

وی پیش از تأسیس این تشکل، سازمانی را با نام اتحاد القوی الإسلامیه الثوریه در سال ۱۹۹۱ م. ایجاد کرده بود که بعداً به دلایلی منحل شد.

نیروهای امنیتی مصر تاکنون چندین بار وی را در قاهره دستگیر کرده‌اند که آخرین بار آن در اواخر ماه ژوئن ۲۰۱۴ بود که البته چند ساعت بعد وی را آزاد کردند. (۲۶)

پیش از این وی یک بار در سال ۲۰۰۸ نیز به مدت ۱۴ روز در زندان‌های مصر بازداشت بود و آن‌گونه که خود وی پس از آزادی گفته بود، نیروهای امنیتی مصر از او دربارهٔ روابطش با حوثی‌ها و ایران بازجویی کرده بودند. بازداشت وی در آن زمان واکنش‌های بسیاری را در یمن به دنبال داشت و اعتراضات بسیاری علیه اقدام مصر صورت پذیرفت که در نهایت مصر وی را آزاد کرد. (۲۷)

قبل از آن هم در سال ۲۰۰۱ در مصر بازداشت شده بود. (۲۸)

شیخ احمد علی المرقب

شیخ علی احمد الاکوع

شیخ عبد الولی یحیی العکیمی

استاد عبد الله علی الجبلی

استاد عارف محمد أنیس

استاد عدنان یحیی الجنید

استاد محمد عبد الرحمن السقاف

شیخ محمد أحمد الردمانی

این نه نفر اعضای هیئت امنای رابطه الشیعه جعفریه فی الیمن هستند. (۲۹)

علی بن علی فارع

وی ریاست رابطه الشیعه الجعفریه را بر عهده داشت که در سال ۲۰۱۳ توسط نیروهای القاعده به شهادت رسید. (۳۰)

مبخوت هادی کرشان؛ رئیس شیعه جعفریه در منطقه جوف (۳۱)

برخی منابع غیر رسمی ادعا کرده‌اند که حکومت یمن در سال ۲۰۱۰ وی را در فرودگاه یمن دستگیر کرده است. (۳۲)

یحیی طالب الشریف

وی اصالتاً اهل جوف یمن است و در قم سکونت دارد و در سال ۲۰۱۰ توسط دولت یمن دستگیر شده است. مواضع وی علیه حسین حوثی اعتراضاتی را از سوی اتحادیه طلاب یمنی ساکن قم در پی داشته است. (۳۳)

سازمان‌ها

رابطه الشیعه جعفریه فی الیمن

این تشکل مهم‌ترین تشکل جعفری مذهب در یمن است که توسط شیخ احمد عبدالله الزایدی به وجود آمد اما خودش ریاست آن را بر عهده نگرفت و آن را به محمد ناصر قائد البخیتی سپرد. (۳۴)

اما در سال ۲۰۰۶، این تشکل برای خودش هیئت امنایی نه نفره را معرفی کرد. (۳۵)

این تشکل در راستای دفاع از حقوق شیعیان اثنی عشری به وجود آمد و هم‌اکنون نیز فعالیت می‌کند.

این تشکل علاوه بر اقدامات عملی در حوزه دفاع از حقوق شیعیان، در مناسبت‌های مختلف با صدور بیانیه در جهت این امر اقدام نموده است.

محتوای برخی از این بیانیه‌ها بدین شرح است:

۱.درخواست از دولت جهت حمایت از شیعیان در برابر حملات سلفیون علیه شیعیان (۳۶)

۲. محکوم کردن اقدام دولت در استفاده از نیروهای اردنی برای حمله به مناطق شیعه‌نشین و تخریب آن (۳۷)

۳. درخواست کمک از مراجع تقلید برای مقابله با تعدیات سلفیون علیه شیعیان (۳۸)

و…

این تشکل شعبه‌ای نیز در خارج از یمن دارد که ریاست آن را دکتر ابو علی الخالدی بر عهده دارد. برخی از بیانیه‌های این تشکل توسط این شعبه صادر می‌شود (۳۹)

این تشکل در بیانیه‌هایش کوشیده است خود را تشکلی معرفی کند که فقط مدافع حقوق شیعیان است و هیچ ارتباطی با گروه الحوثی و ایران ندارد و در صدد است در چارچوب قوانین یمن، به احقاق حقوق شیعیان برسد. (۴۰)

این رویکرد به ظاهر سازشکارانه با دولت و دلایلی دیگر سبب شده است که این تشکل از سوی برخی از اعضای سابقش، تشکلی وابسته به سازمان‌های اطلاعاتی یمن معرفی شود که با هدف جاسوسی از شیعیان جعفری به وجود آمده است. (۴۱)

المجمع الاسلامی الیمنی الشیعی

این مرکز در سال ۱۴۳۳ ق و با همت برخی از مستبصرین یمنی در استان تعز یمن تأسیس شد. دبیر کل این مجمع اسماعیل المهیوب و رهبر معنوی آنان سید حبیب الجنید است. این تشکل عمده فعالیت خود را بر کارهای فرهنگی متمرکز کرده است. (۴۲)

مؤسسه دار الزهراء علیها السلام للاعلام الثقافی

مدیر این مؤسسه محمد حاتمی است که از طریق (mafh@maktoob.com ) امکان ارتباط با وی وجود دارد.

مدارس الجعفریه در عدن

مدیر این مدارس عبدالکریم علی عبدالکریم است که از طریق ( jaffrimad@yahoo.com ) امکان ارتباط با وی وجود دارد.

دار احباب اهل البیت علیهم السلام در تعز

مدیر این مرکز ابوحسین علی الشامی است که از طریق (ahbab_ahl_albet@hotmail.com ) امکان ارتباط با وی وجود دارد.

مؤسسه خیریه نبأ

مدیر این مؤسسه شیخ عبدالواحد کرشان است که از طریق (abdol_۱۲۴@yahoo.com ) امکان ارتباط با وی وجود دارد.

جمعیت عبدالله رضیع

این مرکز با هدف بزرگداشت مقام حضرت علی اصغر(ع) تأسیس شده است. مدیریت این جمعیت با شیخ عبدالواحد حسن کرشان است که از طریق ( abdol_۱۲۴@yahoo.com ) امکان ارتباط با وی وجود دارد.

زیدیه

با توجه به سابقه گسترده حاکمیت زیدیه در یمن، تعداد زیادی از شیعیان یمن را زیدی مذهبان شکل می‌دهند. تعداد آنان حدود ۳۵ درصد جمعیت یمن است.استان‌های صعده، تعز، الجوف، صغاء و سپس استان‌های اب، ذمار، عمران، مأرب، حجه، مجویت و حدیده مراکز سکونت زیدیان است.

دو قبیله بزرگ یمن با نام‌های حاشد و بکیل، زیدی مذهب هستند. قبیله حاشد (۴۳)

و قبیله بَکیل نقش مهمی در تحولات سیاسی یمن در سال‌های پس از تشکیل حکومت جمهوری در یمن داشته‌اند.

عالمان

السید حمود عباس المؤید(۱۳۳۶ھ ـ)

وی هم‌اکنون مرجع زیدیه است و امامت جامع النهرین را بر عهده دارد.

السید محمد بن محمد بن المنصور(۱۳۳۳ھ ـ)

وی مناصبی دولتی نیز داشته است.

السید علی بن احمد الشهاری(۱۳۳۲ھ ـ ۱۴۱۱ھ)

السید عبدالله بن یحیی الدیلمی(۱۳۳۴ھ ـ ۱۴۲۵ھ)

محمد بن عبدالله الهدار(۱۳۴۰ھ ـ ۱۴۱۸ھ)

عباس احمد محمد الخطیب(۱۳۵۲ھ ـ ۱۴۳۵ھ)

رئیس جمهور یمن در پی درگذشت وی، پیام تسلیتی را صادر کرد. (۴۴)

عبدالرحمن حسین شایم(۱۳۵۸ھ ـ ۱۴۳۴ ھ) (۴۵)

مجد الدین المؤیدی(۱۳۳۲ھ ـ ۱۴۲۸ھ)

وی در دوران حیات خود مرجع زیدیه بود. (۴۶)

بدر الدین الحوثی

وی از عالمان بزرگ یمن در منطقه صعده بود. آغاز جدایی وی از دیگر عالمان زیدی آنجا بود که گروهی از عالمان زیدی یمن و در رأسشان مجد الدین المؤیدی فتوا دادند که نسب هاشمی داشتن شرط امامت نیست و این شرط هر چند در گذشته بوده است، به خاطر شرایط تاریخی بوده است و اکنون دیگر چنین شرطی وجود ندارد و مردم می‌توانند هر فردی را که لیاقت حکومت را داشته باشد برای حکمرانی انتخاب کنند هرچند از نسل امام حسن و امام حسین نباشد.

وی با این فتوا به‌شدت مخالفت کرد و در ادامه با صراحت از مذهب اثنی عشری نیز دفاع کرد و کار به جایی رسید که حتی کتابی را با نام الزیدیه فی الیمن نگاشت و در آن وجوه تشابه و قرابت زیدیه و امامیه را شرح داد.

وی در دهه ۱۹۹۰ میلادی به ایران آمد و چند سالی را در تهران زندگی کرد و بعد دوباره به یمن بازگشت و پس از شهادت فرزندش حسین الحوثی در مبارزه با حکومت، رهبری این جریان را برعهده گرفت. (۴۷)

وی در سال ۲۰۱۰ درگذشت. (۴۸)

وی با این که زیدی مذهب بود، اما نوع نگاهش به تشیع جعفری در رواج این مذهب در یمن و بویژه در صعده بسیار مؤثر بود.

سازمان‌ها

مؤسسه الرسالیه

این مرکز در سال ۲۰۰۹ میلادی تأسیس شد. ریاست آن با خانم دکتر آمال عبد الخالق حجر است. مخاطبان اصلی این مرکز بانوان هستند. و محور فعالیت‌های آنان فرهنگی، اجتماعی و خیریه است. این مؤسسه دو مرکز آموزشی به نام‌های مرکز الزهراء لتوعیه المرأه و مرکز‌ام المؤمنین لمحو الأمیه وتعلیم الکبار دارد و در کنار آن، به آموزش مشاغل خانگی به زنان جهت کارآفرینی و پرداخت وام‌های قرض الحسنه به نیازمندان مبادرت می‌ورزد. (۴۹)

مؤسسه الامام زید بن علی الثقافیه

این مرکز با هدف فعالیت‌های فرهنگی شکل گرفته است و با برگزاری جلسات مختلف و انتشار کتب سعی در ترویج و بسط و دفاع اندیشه‌های زیدی دارد. مقر اصلی این مؤسسه در شهر صنعاء است. (۵۰)

رابطه علماء الیمن

اعضای این تشکل را علمای دینی یمن تشکیل می‌دهند و عضویت در آن برای تمام افرادی که حائز صلاحیت باشند مجاز است. فعالیت‌های این مرکز عمدتاً علمی است. (۵۱)

این تشکل در اواخر مهر ۱۳۹۰ ش، موجودیت خود را اعلام کرد (۵۲)

مؤسسه البینه الاجتماعیه الثقافیه

این مرکز با هدف انجام فعالیت‌های خیریه و فرهنگی در سال ۲۰۱۰ میلادی به وجود آمد. این مرکز نیز در صنعاء قرار دارد. (۵۳)

حزب الحق

این حزب سیاسی سال ۱۹۹۰ به وجود آمد و ریاست آن به مجدالدین مؤیدی از علمای بزرگ یمن سپرده شد و سید احمد شامی به عنوان دبیرکل انتخاب گردید.

این حزب هرچند خود را به عنوان یک حزب مدافع حقوق شیعیان زیدی مطرح می‌کند اما برخی از رفتارهای این حزب مثل انتشار آثار علمای امامی و پرداختن بیش از حد به اخبار ایران موجب شده است که شائبه امامی بودن برخی از سران این حزب وجود داشته باشد. (۵۴)

پایگاه رسمی این حزب در اینترنت از اینجا     قابل دسترسی است.

اتحاد القوی الشعبیه

سال ۱۹۶۰، ابراهیم علی بن الوزیر پیشنهاد ایجاد تشکلی مرکب از همه گروه‌های فعال سیاسی یمنی را مطرح کرد. این پیشنهاد با موافقت برخی از گروه‌ها روبرو شد و اولین بیانیه این گروه‌ها با این نام در سال ۱۹۶۲ صادر گردید. این تشکل همواره در صحنه سیاسی یمن حضور داشته است. شوری     ارگان این تشکل است.

تنظیم الشباب المؤمن

این تشکل را جوانان زیدی تشکیل می‌دهند. این تشکل با هدف مواجهه با تفکر سلفی و وهابی در سال ۱۹۹۰ میلادی ایجاد شد. نخستین دبیر کل آن محمد یحیی عزان بود و بعدها حسین الحوثی به عنوان دبیر کل این مجموعه انتخاب شد. (۵۵)

برخی گزارش‌ها تاریخ تشکیل این تشکل را سال ۱۹۹۶ و مؤسس آن را حسین الحوثی ذکر کرده‌اند. (۵۶)

حسین الحوثی پس از جدایی از حزب الحق تنظیم الشباب المؤمن را ایجاد کرد. در آغاز فعالیت، حزب حاکم المؤتمر الشعبی العام از این تشکل حمایت می‌کرد تا مانعی از نفوذ و فعالیت حزب رقیب خود یعنی حزب التجمع الیمنی للاصلاح در منطقهٔ صعده باشد. حوثی در آن مقطع و با حمایت حکومت اقدام به تأسیس مدارسی نمود و اندیشه‌های خود را آموزش داد.

با این که‌اندیشه‌های وی تا حدودی خروج از تفکر زیدی و نزدیک به تفکر امامی بود، با این حال فعالیت‌های وی منحصر به فعالیت‌های فکری و فرهنگی بود. اما از سال ۲۰۰۲، وی حرف‌های جدیدی را بر زبان آورد. او از مسؤولیت دینی سخن می‌گفت؛ از خطر آمریکا می‌گفت و این که باید برای اسلام دست به کاری زد و از آمریکا و اسرائیل باید برحذر بود. این سخنان سبب شد که فریاد مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسرائیل از طرفداران وی در مساجد صنعاء و صعده شنیده شود.

در سال ۲۰۰۳، یعنی هنگامی که آمریکا جنگ خود را در عراق شروع نمود، نیروهای تنظیم در برابر سفارت آمریکا تجمع کردند و شعارهایی را علیه آمریکا و اسرائیل سر دادند. در این تجمع که همراه با درگیری میان طرفداران تنظیم و نیروهای امنیتی و پلیس بود، چندین نفر نیز کشته شدند.

به اعتفاد برخی کارشناسان از آن زمان بود که حکومت یمن خطر این گروه و تمایل این گروه برای سرنگون کردن حکومت را احساس کرد و اقداماتی را در جهت مقابله با این گروه به مرحله اجرا در آورد. از جمله این که اقدام به دستگیری گسترده طرفداران این تشکل در استان صعده نمود. این گونه برخوردها منجر به سلسله درگیری‌هایی میان طرفداران الحوثی و حکومت در تابستان ۲۰۰۴ شد که طی آن شخص حسین الحوثی نیز در این درگیری‌ها در منطقهٔ جبال مروان صعده کشته شد.

در سال ۲۰۰۵ نیز این درگیری‌ها ادامه یافت. در این درگیری‌ها رهبری نیروهای الحوثی را بدر الدین الحوثی پدر حسین الحوثی بر عهده داشت.

حکومت تصور می‌کرد که توانسته است تنظیم را سرکوب کند اما بار دیگر درگیری‌ها در اواخر سال ۲۰۰۵ و این بار به رهبری عبدالمالک الحوثی برادر حسین الحوثی از سرگرفته شد. (۵۷)

در طول این سال‌ها، سلسله درگیری‌هایی میان نیروهای عبدالملک و نظام حکومتی یمن وجود داشته است و اکنون نیروهای حوثی قدرت بالایی را در یمن و در سطح حاکمیتی کسب کرده‌اند

تنظیم الخیار الثوری

حزب العداله و الحریه

ریاست این حزب را ناصر الجهرانی بر عهده دارد. (۵۸)

• ملتقی التصوف الاسلامی

ریاست آن با علامه عدنان الجنید از علمای شیعه است. (۵۹)

اسماعیلیه

از شاخه‌های فرقه اسماعیلیه، مستعلیه طیبی است. این شاخه پس از مرگ بیست و ششمین داعی خود ،داود بن عجبشاه، در سال ۹۹۹ ه.ق دچار انشعاب شد. علت این انشعاب این بود که پس از مرگ وی، فردی به نام داوود بن برهان‌الدین بر جای او نشست و گزارش این امر را به یمن فرستادند و از دیگر سو، فردی دیگر به نام سلیمان بن حسن نیز ادعا کرد که داوود بن عجبشاه بر مقام او به عنوان داعی مطلق نص داشته است. از آن پس هر یک از این دو داعی پیروانی یافتند. طرفداران این دو بیشتر در هند و پاکستان و بخشی از آنان در یمن زندگی می‌کنند. امروزه طرفداران داوود بن برهان‌الدین، داودیه یا بُهَرَه و پیروان سلیمان بن حسن، سلیمانیه یا مکارمه نامیده می‌شوند. (۶۰)

مکارمه در شرق حراز زندگی می‌کنند و مرکزیت دینی آنان در نجران متمرکز است. ریاست این طایفه اکنون با شیخ عبدالله بن محمد المکرمی است. وی در نجران عربستان سکونت دارد. (۶۱)

پیش از وی شیخ حسین اسماعیل المکرمی ریاست این طایفه را بر عهده داشت. او سال‌ها در زندان‌های عربستان و یمن زندانی بود و در سال ۱۴۲۶ ه. ق. درگذشت. (۶۲)

بهره در صنعاء، عدن، تعز، الحدیده و برخی استان‌های جنوبی حضور دارند.

اسماعیلیه در بعضی‌های از شهرهای یمن مساجد و مراکز آموزشی اختصاصی دارند. از جمله مدارس آنان مدرسه الدعوه در مناخه و مدرسه بیت الدعوه در حراز و مدرسه البهریه در صنعاء است. (۶۳)

بزرگ شاخه بهره که به نام داعی مطلق شناخته می‌شود اکنون سلطان المفضل سیف‌الدین است که در هند سکونت دارد. پیش از وی، سلطان محمد برهان‌الدین ریاست این طایفه را بر عهده داشت. وی در سال ۱۴۳۵ه. ق. درگذشت. (۶۴)

و نماینده وی در یمن سلمان رشید (۶۵)

است.

جمعیت بهره چیزی حدود ۱۲۰۰۰ نفر است. (۶۶)

از مکان‌های مهم طایفه اسماعیلیه در یمن ضریح حاتم الحضرات در حراز است که سالانه تعدادی از پیروان این فرقه از نقاط مختلف جهان برای زیارت آن به یمن سفر می‌کنند. (۶۷)

مرکز اصلی بهره در صنعاء با نام مقر الفیض الحاتمی معروف است.

مشکلات شیعیان

نداشتن امنیت جانی و مالی از سوی سلفیون و وهابیون

این مشکل به خاطر این به وجود آمده است که یمن مرز گسترده‌ای با عربستان دارد و همین امر سبب شده است که دولت عربستان از حضور شیعیان در پشت مرزهای خود احساس نگرانی کند و می‌کوشد به هر نحوی که شده به سرکوب شیعیان بپردازد. در جریان نبرد شیعیان حوثی با دولت مرکزی نیروهای نظامی عربستان به کمک نیروهای یمنی آمدند و حتی ملک عبدالله نیز در خط مقدم درگیری‌ها حضور پیدا کرد.

علاوه بر این، جوخه‌های ترور وهابیت تاکنون بسیاری از بزرگان شیعه از جمله رئیس رابطه الشیعه الجعفریه در یمن علی را ترور کرده و افراد دیگری از جمله علامه عدنان الجنید را به ترور تهدید کرده است. (۶۸)

بازداشت گسترده شیعیان توسط حکومت (۶۹)

صدور حکم اعدام و تبعید برای شیعیان (۷۰)

به خاطر اعتراض علیه سیاست‌های حکومت

تخریب مناطق شیعه‌نشین؛ بخشی از این سیاست تخریب را حکومت توسط نیروهای اجیر‌شده اردنی به اجرا در آورده است. (۷۱)

بی‌اعتنایی حکومت مرکزی به نقاط شیعه نشین و فقیر نگه‌داشتن آنان (۷۲)

حمله عربستان

در پی استعفای رئیس جمهور وقت یمن در سال ۱۳۹۳ هجری شمسی و سفرش به عربستان ، مصر، و نه کشور دیگر در فروردین ۱۳۹۴ شمسی به حمایت از وی به یمن حمله هوایی کردند. (۷۳)

پی نوشت ها:

۱.         روزشمار تاریخ یمن

۲.         علی عبدالله صالح؛ پدیده‌ای نادر در جهان عرب

۳.         عربستان به یمن حمله کرد

۴.         یمن:سرزمین سبا

۵.         بانک جهانی

۶.         Library of Congress – Federal Research Division

۷.         شیعیان یمن:فرصت‌ها و چالش‌ها

۸.         تاریخ طبری، طبری، ابن جریر، ج۲ص ۲۹۷؛

۹.         سیره النبی،ابن هشام، ج۱ص ۴۵     ؛

۱۰.       الطبقات الکبری ط العلمیه،ابن سعد، ج۱، ص۱۹۹؛

۱۱.       تاریخ شیعه، ترجمۀ سید محمد باقر حجتی، ص۲۰۱.

۱۲.       تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، ج ۴، ص۱۲۶۲.

۱۳.       منتظر قائم، اصغر، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، صص ۸۶ـ۹۴.

۱۴.       محمد جعفری، سید حسین، تشیع در مسیر تاریخ، ترجمهٔ سید محمد تقی آیت اللهی، ص۱۰۶.

۱۵.       ابن طقطقی، محمد بن علی، تاریخ فخر در آداب ملک‌داری و دولت‌های اسلامی، ترجمهٔ محمد وحید گلپایگانی، ص۳۰۴.

۱۶.       نصر بن مزاحم، پیکار صفین، به تصحیح و شرح عبدالسلام محمد هارون، ترجمۀ پرویز اتابکی، ص۱۹۱.

۱۷.       نصر بن مزاحم، پیکار صفین، به تصحیح و شرح عبدالسلام محمد هارون، ترجمۀ پرویز اتابکی، ص۱۹۱.

۱۸.       تاریخ شیعه، ص۲۰۸.

۱۹.       تاریخ طبری، ج ۶، حوادث سال چهل، ص۸۱ـ۸۰.

۲۰.       مسعودی، مروج الذهب، ترجمهٔ ابوالقاسم پاینده، ج ۲، ص۸.

۲۱.       تاریخ یعقوبی، ج ۲، صص ۱۶۴ و ۱۶۵.

۲۲.       ابوحنیفه دینوری، اخبار الطوال، ترجمهٔ محمود مهدوی دامغانی، ص۲۹۱.

۲۳.       نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۲۰۰.

۲۴.       تشیع در مسیر تاریخ، ص۲۷۲.

۲۵.       تاریخ حبیب السیر خواندمیر، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، ج ۲، ص۱۹۷.

۲۶.       الداعیه الشیخ احمد عبدالله الزایدی فی طریقه الی صنعاء

۲۷.       مصر تفرج مؤسس رابطه الشیعه الجعفریه فی الیمن

۲۸.       بیان صادر عن رابطه الشیعه الجعفریه فی الیمن

۲۹.       الشیعه الجعفریه فی الیمن تطالب بتمثیلها فی لجنه الحوار وسط خلافات تعصف بها

۳۰.       اغتیال رئیس رابطه الشیعه الجعفریه بمدینه رداع

۳۱.       حوار مع الملا مبخوت کرشان

۳۲.       معلومات عن اعتقال أمن مطار صنعاء لزعیم الشیعه الجعفریه فی الجوف وأحد المدرسین فی قم

۳۳.       بیان اتحاد طلاب الیمن فی قم حول یحیی طالب الشریف

۳۴.       بیان صادر عن الرابطه

۳۵.       الشیعه الجعفریه فی الیمن تطالب بتمثیلها فی لجنه الحوار وسط خلافات تعصف بها

۳۶.       التکفیریون بدأوا تنفیذ(حلمهم) لاجتثاث الشیعه الجعفریه من الیمن

۳۷.       بیان رابطه الشیعه الجعفریه فی الیمن

۳۸.       نداء من رابطه الشیعه الجعفریه

۳۹.       أسماء الوجبه الثانیه من السجناء فی معتقلات علی عبد الله صالح

۴۰.       أظطهاد وحرب أباده ضد الشیعه الجعفریه فی الیمن

۴۱.       سیف الوشلی یعلن استقالته من رابطه الشیعه الجعفریه فی الیمن ویعتبرها شبکه مخابراتیه اسسها النظام

۴۲.       المجمع الاسلامی الیمنی الشیعی

۴۳.       حاشد القبیله التی تصنع الرؤساء فی الیمن

۴۴.       رئیس الجمهوریه یعزی فی وفاه العلامه عباس الخطیب

۴۵.       عبدالرحمن حسین شایم

۴۶.       موقع الزیدیه و مرجعها الامام مجد الدین المؤیدی

۴۷.       قصه الحوثیین فی الیمن

۴۸.       وفاه مرجعیه الشیعه الزیدیه فی الیمن بدر الدین الحوثی

۴۹.       مؤسسه الرسالیه

۵۰.       مؤسسه الامام زید بن علی الثقافیه

۵۱.       رابطه علماء الیمن

۵۲.       الإعلان عن تأسیس رابطه علماء الیمن

۵۳.       مؤسسه البینه الاجتماعیه الثقافیه

۵۴.       الحوثیون فی الیمن، الحرکات السیاسیه الشیعیه فی الیمن، ص ۶۳

۵۵.       تنظیم الشباب المؤمن فی الیمن

۵۶.       الشیعه فی الیمن

۵۷.       الشیعه فی الیمن

۵۸.       علی الحکومه الیمنیه الاعتذار لإیران کما اعتذرت للجنوب وصعده

۵۹.       ملتقی التصوف الاسلامی

۶۰.       تاریخ فرق اسلامی ۲، ص ۱۳۶

۶۱.       نجران تشیع الشیخ حسین المکرمی واختیار الشیخ عبدالله بن محمد خلفاً للفقید والجمالی نائباً له

۶۲.       تحمیل حکومه السعودیه والیمن مسؤولیه اختفاء زعیم الطائفه الإسماعیلیه

۶۳.       الحوثیون فی الیمن، الاسماعیلیه فی الیمن النشاه ـ التطور ـ الواقع، ص ۲۳۵

۶۴.       ماذا تعرف عن سلطان البهره” المفضل ”

۶۵.       مقابله مع ممثل طائفه البهره فی الیمن

۶۶.       البهره – طائفه وأسرار..!

۶۷.       البهره و طائفه المکارمه فی الیمن

۶۸.       التکفیریون بدأوا تنفیذ(حلمهم) لاجتثاث الشیعه الجعفریه من الیمن

۶۹.       اسامی حدود ۳۰۰ شیعه محبوس در زندان‌های یمن

۷۰.       الاعدام لثلاثه من المتمردین الشیعه فی الیمن

۷۱.       قوات اردنیه خاصه تشارک فی القتال ضد شیعه الیمن

۷۲.       الشیعه الزیدیه والتمرد الحوثی فی الیمن

۷۳.       خبرگزاری ابنا.

منبع: «زیدیه» از ظهور تا تأسیس حکومت