چرا پیامبر اسلام (ص) قرآن را خودش ننوشت؟

شبهه:

چرا پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان حیات شریف خودشان کتابت قرآن کریم را به اتمام نرساندند تا این همه اختلاف نظر در دین و کتاب خدا نباشد؟ برخی می گویند: چون پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نمی دانسته که نزول آیات از طرف فرشته ی وحی کی به پایان خواهد رسید! مگر خداوند در شب قدر قرآن کریم را به صورت کامل بر قلب ایشان نازل نفرمود.؟

پاسخ شبهه

پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نیز به دستور خداوند متعال، مأمور حفظ و ترویج و نشر معارف قرآن کریم، برای عموم مردم گردید. گرچه از روی قرآن نمی خواند و آیات آن را نمی نوشت، ولی این دلیل بر عدم توانایی او در خواندن و نوشتن نبود.(۱) زیرا امّی به معنای درس ناخوانده است.(۲)

درس نخواندن غیر از بی سواد بودن است. مانعی ندارد پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ که فردی امّی بود با تعلیم الهی و بدون تعلیم در نزد انسانی دیگر، خواندن و نوشتن را بداند. زیرا چنین علم و آگاهی بی تردید از کمالات و تکمیل کننده ی مقام نبوت اوست. چنان که قرآن کریم می فرماید: «تو ]پیامبر[ هرگز قبل از این کتابی نمی خواندی و با دست خود چیزی نمی نوشتی، مبادا کسانی که در صدد ابطال سخنان تو هستند، شک و تردید کنند».(۳)

از برخی روایات اسلامی استفاده می شود که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ توانایی خواندن و نوشتن را داشت، ولی برای آن که کوچک ترین تردید و شکی در دعوتش پیش نیاید، از این استعداد و توانایی استفاده نکرد.(۴)

پیامبر گرامی اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به همراه گروهی از اصحاب، برای حفظ و نگهداری قرآن کریم، اقدام به حفظ آیات آن کردند.

هم چنین به منظور صیانت از نصوص قرآنی، افزون بر استمداد از نیروی حافظه خود و مردم، به دست اندرکاران نگارش قرآن (کاتبان وحی) دستور داد که قرآن کریم را بنویسند. که در رأس آن ها حضرت علی ـ علیه السلام ـ قرار داشت.(۵)

ابن عباس می گوید: «وقتی حضرت جبرئیل وحی را بر پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نازل می کرد، آن حضرت ـ برای آن که آن را فرموش نکند ـ به قرائت آن می پرداخت…».(۶)

در آغاز نزول قرآن کریم، پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ با بهره گیری از حافظه های قوی و تشویق و ترغیب یاران گرامی خود به حفظ قرآن کریم همت گماردند.

ولی از آن جا که اعتماد بر حفظ قرآن کریم در حافظه ها نمی توانست اطمینان بر صیانت قرآن کریم را فراهم سازد، لذا پیامبر گرامی ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از تعداد اندکی از باسوادان مکه درخواست کرد تا با دقت به ثبت، ضبط و نگارش قرآن کریم بپردازند.

حضرت علی بن ابی طالب ـ علیه السلام ـ در رأس کاتبان وحی قرار داشت و ابوبکر، عمربن خطاب، عثمان بن عفان، زید بن ثابت، ابی بن کعب، عبدالله به سعد بن ابی سرح، حنظله بن ربیع، معاویه، خالد بن ولید، ثابت بن قیس و… از کاتبان مشهور قرآن کریم در زمان پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بودند. حتی در زمان پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ برخی مانند: عبدالله بن مسعود، اُبی بن کعب، مقداد و… مصاحفی را نوشتند.(۷)

قرآن کریم در زمان رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ جمع آوری و تألیف گردید. کاتبان وحی آیات را پی در پی و به ترتیب نزول می نوشتند، امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: «کان یعرف انقضاء السوره بنزول بسم الله الرحمن الرحیم ابتداء لاُخری. پایان هر سوره ای به واسطه نزول بسم الله الرحمن الرحیم در آغاز سوره ی دیگر شناخته می شد».(۸)

آیت الله خویی(ره) می گوید: «با مطالعه احوال پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و یاران او به این نتیجه می رسیم که قرآن کریم در عصر آن حضرت جمع آوری و تنظیم گردیده است».(۹)

ابن عباس می گوید: «پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ با نزول بسم الله الرحمن الرحیم می دانست که سوره ی قبلی پایان یافته و سوره ی دیگری آغاز گشته است».(۱۰)

بنابراین، قرآن کریم به دستور پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و به ترتیب نزول، نگارش می شد.

آیت الله معرفت نیز می گوید: «جمع و تألیف قرآن به شکل کنونی در یک زمان صورت نگرفته، بلکه به مرور زمان و به دست افراد و گروه های مختلف انجام شده است. ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفی است و باید آن را تعبداً پذیرفت».(۱۱)

پس در زمان پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و به دستور ایشان، قرآن کریم به دست کاتبان وحی بر روی نوشت افزارهایی جمع آوری شد و سپس حضرت علی ـ علیه السلام ـ به توصیه پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ مأمور سامان دهی آن گردید. چنان که امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمود: «یا علی القرآن خلف فراشی فی المصحف و القراطیس، فخذوه و اجمعوا و لاتضیعوه کما ضیعت الیهود التوراه. ای علی! این قرآن در کنار بستر من، میان صحیفه ها و حریر و کاغذها قرار دارد، قرآن را جمع کنید و آن را آن گونه که یهودیان، تورات خود را از بین بردند، ضایع نکنید».(۱۲)

پس قرآن کریم در زمان رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) جمع آوری شده است و اختلافات موجود ارتباطی به جمع آوری و یا عدم جمع آوری قرآن کریم و بحث های درون قرآنی ندارد. اختلافات وصف افراد است. به اضافه آن که نزول قرآن کریم دو گونه بوده است: نزول دفعی و نزول تدریجی. نزول دفعی همان نزول شب قدری است و نزول تدریجی، نزول ۲۳ ساله است که در مکه و مدینه نازل شده است و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز از هر دو نزول آگاه بوده است و اختلافات در خصوص قرائات و دیگر مسائل قرآنی، همه به عوامل بیرون قرآنی برمی گردد و هیچ ارتباطی به قرآن کریم، رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)، نزول دفعی یا تدریجی و غیره ندارد. این مشکل بشریت و اینداری ما است، نه مشکل دین و یا قرآن کریم.

پی نوشت:

۱. ر.ک: طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۲، ص۱۰۱ـ۱۰۸.
۲. راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۱۹.
۳. عنکبوت : ۴۸. ر.ک: حجتی، سید محمد باقر، پژوهشی در تاریخ قرآن، ص۱۸۷ـ۲۰۰.
۴. البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۳۳۲.
۵. ر.ک: التمهید فی علوم القرآن.
۶. طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۲۷. ر.ک: قیامت، ۱۶ـ۱۸.
۷. ر.ک: صبحی صالح، مباحث فی علوم القرآن، ص۱۰۱ـ۱۰۲.
۸. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۸۹، ص۲۳۶.
۹. البیان فی تفسیر القرآن، ص۲۵۰.
۱۰. التمهید فی علوم القرآن، ج۱، ص۱۷۵.
۱۱. ر.ک: معرفت، محمد هادی ، علوم قرآنی، ص۱۱۹.
۱۲. بحارالانوار، ج۸۹، ص۴۸.

منبع: نرم افزار پاسخ۲ مرکز مطالعات حوزه.