پیشگیری از اعتیاد در نوجوانان

فرزندان عزیز شما در مرحله نوجوانی زندگی خود در معرض خطرات بسیاری هستند از جمله این خطرات که والدین را بیشتر نگران می کند، اعتیاد می باشد. والدین عزیز باید در نظر داشته باشند که با رفتار خود به صورت آگاهانه دچار اعتیاد فرزندان دلبندشان نشوند. در این مقاله نکاتی پیرامون این مسائل ذکر شده است که مطالعه آن خالی از لطف نمی باشد.

شما به عنوان پدر و مادر باید انواع مواد اعتیاد آور، نحوه مصرف آن ها، علل و عوامل موثر در شروع اعتیاد و خطرات، عوارض و علائم مصرف مواد مخدر را بشناسید.

مصرف مواد

اگرچه جمعیت آمریکا فقط ۵ درصد جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهد، ولى تقریباً ۵۰ درصد داروها و مواد قاچاق دنیا در این کشور مصرف می‌شود. از سال ۱۹۷۵ در قالب طرح مطالعاتى بازبینی آینده، میزان مصرف مواد مخدر دانش‌آموزان سراسر ایالات متحده آمریکا از طریق نمونه‌گیرى از هزاران دانش‌آموز مقطع راهنمایى و دبیرستانى اندازه گرفته شده است.

تحلیل تمامى داده‌هاى این دو نظرسنجی، سه نتیجه‌گیری را در پى دارد:

اولاً پس از کاهش چشمگیر مصرف مواد مخدر در دهه‌ی ۱۹۸۰، مصرف مواد مخدر از ابتداى دهه‌ى ۱۹۹۰ افزایش قابل توجهی داشته است، هر چند این اواخر شاهد کاهشى جزئى در این زمینه بوده‌ایم. اگرچه میزان مصرف مواد قاچاق به نسبت دوران اوج مصرف این مواد در اواخر دهه‌ى ۱۹۷۰ هنوز در سطح پایینى قرار دارد ولى این روند نگران‌کننده است.

ثانیاً روندى مبنی بر پایین آمدن سن مصرف مواد مخدر دیده می‌شود. مصرف مواد مخدر در بین نوجوانان کلاس ششمى تا کلاس نهمى به شدت افزایش یافته است.

ثالثاً درصد نوجوانانى که خطرات مواد مخدر را می‌فهمند به شدت کم شده است. این قضیه هم موجب افزایش تحمل همسالان در زمینه مصرف مواد و در نهایت افزایش مصرف شده است.

الکل

الکل، پرمصرف‌ترین ماده است. هر چند در چند سال گذشته میزان مصرف ماهانه الکل نسبتاً ثابت ماده است ولى هنوز، میزان مصرف الکل خیلی بالا است. با این که مردم مشروب خوردن را جدى نمی‌گیرند ولى حقیقت، چیز دیگرى است. بیش از نیمی از زندانیان در حال مستى مرتکب جرم شده‌اند.

تقریباً نیمی از تصادفات مرگبار رانندگى ناشى از رانندگى در حال مستی نوجوانان است. بالا رفتن میزان مرگ و میر در بزرگراه‌ها باعث شد بسیاری از ایالت‌ها سن قانونى مشروب خوردن را به ۲۱ سال افزایش دهند. بالا بردن سن قانونى مشروب خوردن، وضع قوانین سخت‌تر و افزایش آموزش‌ها تا حدى مؤثر بوده‌اند و باعث کاهش تصادفات رانندگى جوانان مست شده‌اند.

مشروب‌خوارى خصوصاً مست بودن در دانشگاه‌ها به حد خطرناکی رسیده است و بسیارى از والدین از بالا گرفتن این مشکل متعجب شده‌اند. نوجوانان غالباً کسانى را در اطراف خود می‌بینند که مشروب می‌خورند و هشدارهاى پدر و مادرشان را زیاد جدی نمی‌گیرند.

نیکوتین

با وجود مطالعاتى که حاکى از رابطه داشتن سیگار کشیدن و سرطان، بیماری‌هاى قلبى و بسیارى دیگر از مشکلات بهداشتى هستند، هنوز سیگار کشیدن یک مشکل ملی است. درصد نوجوانانى که در سال آخر دبیرستان سیگار می‌کشند بیش از بزرگسالان سیگارى است.

اکثر نوجوانان سیگاری می‌گویند چند سال دیگر سیگار را ترک خواهند کرد ولی چنین کارى نمی‌کنند. دختران سفیدپوست نوجوان بیش از سایر دخترها احتمال دارد سیگارى شوند ولى پسران نوجوان آفریقایی‌تبار سیگارى از سال ۱۹۹۱ به این طرف دو برابر شده‌اند. سیگار کشیدن فقط مشکل آمریکا نیست و به یک مشکل جهانى تبدیل شده است.

مارى جووآنا

مصرف ماری‌جوآنا از اوایل دهه ۱۹۹۰ در تمامى سطوح تحصیلی افزایش یافته است. بعضى از مصرف‌کنندگان مارى جوآنا معتقدند، مصرف زیاد مارى جوآنا، تأثیرات درازمدت ندارد اما این نظر درست نیست. در تحقیقى روى گروهى از دانشجویان مصرف کننده مارى جوآنا که تقریباً یک ماه قبل از آزمایش، مصرف مارى جوآنا را قطع کرده بودند معلوم شد وضعیت توجه و یادگیری افرادى که به شدت مارى جوآنا مصرف می‌کردند وخیم بود.

کوکائین و کرک (crack)

کوکائین یک ماده‌ى محرک است و روى دستگاه عصبی مرکزى تأثیر می‌گذارد و احساس نئشگى ایجاد می‌کند. تغییرات فیزیولوژیک ناشى از آن عبارتند از تغییرات شدید فشار خون، افزایش ضربان قلب و تنفس، بی‌خوابی، حالت تهوع، رعشه و تشنج. مصرف کوکائین می‌تواند موجب بروز رفتارهای پارانویایى شود و اشکال قوى آن مثل کرک اعتیادآورند.

مصرف کوکائین و کرک بین کلاس هشتمی‌ها و نهمی‌ها زیاد شده و میزان مصرف آن در بین دانش‌آموزان کلاس دوازدهم نسبتاً ثابت است. از سال ۱۹۹۱ به بعد هم درصد دانش‌آموزانى که تصور می‌کنند مصرف کوکائین و کرک به افراد خیلى لطمه می‌زند بالا رفته است.

متأسفانه بسیارى از برنامه‌هاى پیشگیری از مصرف مواد مخدر خیلى موفق نبوده‌اند و بسیارى از موارد نویدبخش آنها نیز با معضل عدم ارزیابى کافی مواجهند. یکى از دلایل ناکارآمدى این برنامه‌ها نیز آن است که نمی‌توانند مشکلات اجتماعى خاصى را که منجر به مصرف مواد مخدر می‌شوند و یا الگوهاى بزرگسال اطراف نوجوانان را حذف کنند.

یک نوجوان ممکن است براى لذت آنی، امتحان کردن، سرکشی و نافرمانى و فشار همسالان مبادرت به مصرف مواد کند. کشف این گونه دلایل کار ساده‌اى است ولى گاهى نوجوانان براى فرار از واقعیات تلخ زندگى (مثلاً شکست، طرد شدن و مشکلات خانوادگی) مواد مصرف می‌کنند. رفع این گونه دلایل دشوارتر است. برنامه‌هاى آموزشی، زمینه مواد مخدر وقتى مؤثر خواهند بود که راه و رسم پیدا کردن راه‌های دیگر رفع مشکلات را به نوجوانان یاد بدهند.

خشونت و بزهکاری

«بمب‌هاى ساعتى نوجوان: بزهکارى نوجوانان سر به فلک کشیده و بدتر هم می‌شود». این کلمات همراه با تصویر نوجوانى که به او دستبند زده بودند روى جلد شماره ۵ مورخ ۲۵ مارس ۲۰۰۰ مجله‌ یو اس نیوز اند ریپورت به چشم می‌خورد. مقاله‌ مزبور به تفصیل شرح می‌داد که چرا خشونت این قدر براى مردم آمریکا نگران‌کننده شده است.

ترس از بزهکارى و خشونت بر جریان عادى زندگی بزرگسالان و کودکان تأثیر می‌گذارد. نظرسنجى هریس از دانش‌آموزان دبیرستانى نشان می‌داد که یک سوم آنها دعواهایی کرده بودند که در آنها از اسلحه استفاده شده بود و بسیارى از آنها از رفتن به پارک‌ها و محوطه‌هاى بازى خوددارى می‌کردند.

حتی کودکان ۷ تا ۱۰ ساله نیز نگران خشونت هستند و ترس از خشونت و مرگ دارند. خشونت و مصرف مواد مخدر رابطه دارند؛ نوجوانانى که اسلحه حمل می‌کنند پانزده برابر بیشتر احتمال دارد کوکائین مصرف کنند و احتمال این که مشروب بخورند و مارى جوآنا بکشند بیشتر است.

مشاهده‌ خشونت در خانه، مدرسه و اجتماع باعث می‌شود بسیاری از نوجوانان خشن شوند. نوجوانانى که در اجتماع اطراف خود زیاد خشونت می‌بینند ممکن است متقاعد شوند که خشونت بهترین راه حل براى رفع اختلاف نظرها است و در تمام عمر خویش تحت تأثیر خشونت باشند.

کنار گذاشتن افسانه‌ها

این تصور و اعتقاد متعارف که نوجوانان از پدر و مادرشان می‌بُرند و به طور کامل به همسالان خویش متکى می‌شوند غلط است. تحقیقات نشان می‌دهند در مورد این باور متعارف که روابط والدین با نوجوانان یک سره نامناسب و کم است نیز باید تجدیدنظر کرد. این تلقى که اکثر نوجوانان مرتکب رفتار اجتماعى می‌شوند یا مواد مخدر مصرف می‌کنند نیز جاى تجدیدنظر دارد.

نوجوانان باید در تمامى جنبه‌هاى زندگى خود تصمیمات مهمی بگیرند و براى تصمیمات مهم آماده شوند. والدین نباید رابطه‌ى خاص خود با فرزند خویش را در این مرحله قطع کنند. نظارت و راهنمایى بخشى از مسوولیت‌هاى پدر و مادر است ولی نوجوانان باید آماده‌ى ورود به دوران مستقل بزرگ می‌شوند.

انتقاد مداوم، تنبیه شدید و هشدار دادن‌هاى سفت و سخت غالباً بی‌تأثیرند خصوصاً اگر در خانواده‌هاى سرد و خشن صورت بگیرند. نوجوانان غالباً تحت تأثیر دیده‌ها و تجارب خویش قرار می‌گیرند، پس ارتباط برقرار کردن با آنها بسیار مهم است.

مهارت های تربیتی خود را افزایش دهید

والدین در پیشگیری از اعتیاد فرزندان خود نقشی اساسی دارند. شما می توانید مهارت های تربیتی خود را بازنگری کنید تا فرزندانی با اعتماد به نفس بالا تربیت کنید و به آن ها مهارت های زندگی را بیاموزید(توانایی نه گفتن، مهارت تصمیم گیری، مهارت حل مشکل، مهارت دوستیابی و …)

مواد اعتیادآور شامل همه ترکیباتی است که باعث تغییر کارکرد مغز انسان به صورت هیجان، افسردگی، رفتار نابهنجار، عصبانیت و یا اختلال در قضاوت و شعور شود.

قبل از این که فرزند شما اطلاعات مرتبط با مواد اعتیاد آور را به غلط از اطرافیان خود کسب کند، خود این نکات را به وی بیاموزید. با فرزندان خود صحبت کنید قبل از این که فرزند شما اطلاعات مرتبط با مواد اعتیاد آور را به غلط از اطرافیان خود کسب کند، خود این نکات را به وی بیاموزید. به او بگویید مواد چه خطراتی دارد وعواقب اعتیاد چیست؟ معتاد کیست و علل شروع مصرف کدامند؟ و … ولی دقت کنید:

عقاید خود را به زور به آن ها تحمیل نکنید.
قبل از رسیدن آنان به سن بحرانی این کار را انجام دهید.
آنان را بیش از اندازه و بطور اغراق آمیز نترسانید.
زمان مناسبی را به گفت و گو اختصاص دهید. زیرا فرزند شما ارزش نصایح شما را با ارزش زمانی که به آن اختصاص داده اید برابر می داند. هنگام صحبت فرزندتان، عکس العمل تندی نشان ندهید زیرا بدین ترتیب امکان مکالمات صمیمانه بعدی را از بین خواهید برد.
یک الگوی مناسب باشید برای فرزند خود در طی روز یک الگوی واقعی باشید و برای او درستکاری، صداقت، تواضع و کلیه صفات مثبت را به نمایش بگذارید. اگر شما بر خلاف آن چه می گویید، عمل کنید، از فرزند خود نیز انتظاری نداشته باشید.

گوش کردن را بیاموزید

شما با صحبت کردن تنها به پنجاه درصد از وظایف خود عمل کرده اید. شما باید ارتباط خود را با فرزندتان به این طریق حفظ نمایید: به حرف هایش خوب گوش دهید و به موقع صحبت کنید . فرزند خود را با گفتن این جملات که ” چقدر جالب!!! من این را نمی دانستم و …” به گفتن بیشتر تشویق کنید. به او بیاموزید تا مسائل روزمره و عقاید خود را با شما در میان بگذارد.

سه نکته

۱-فضایی ایجاد کنید تا او احساس راحتی کند.

۲-با جملات مثبت با لبخند و یا تکان دادن سر به او گوش دهید.

۳-با لحن خود و بکارگیری جملات تشویق کننده اشتیاق خود را به ادامه گفت و گو نشان دهید.

از قبل آماده باشید

شما می دانید که فرزندانتان کنجکاوند و سوالات بسیاری درباره مواد مخدر دارند و طبیعتًا آنها را با شما در میان می گذارند، مثلا ممکن است روزی فرزندتان از شما بپرسد که آیا تا به حال مواد مخدر را تجربه کرده اید یا خیر؟ شما باید برای جواب این سوال ازقبل آماده باشید.

کارشناسان معتقدند این فرصت بسیار خوبی است که شما علت عدم مصرف خود را به زبان سال های جوانی به وی منتقل کنید و یا اگر مصرف کرده اید به او بگویید علت گرایش شما به مواد چه بوده است؟ چرا آن را کنار گذاشتید؟ حالا چه چیزهایی فهمیده اید که آن زمان نمی دانستید؟ و حالا چرا می خواهید که فرزندتان آن اشتباه را تکرار نکند؟ مسائل را بیش از اندازه تشریح نکنید زیرا این مسئله کنجکاوی بیشتر او را بر می انگیزد.

به فرزندتان نزدیک شوید

جوانانی که با والدین خود احساس نزدیکی می کنند، کمتر از سایرین به مواد اعتیاد آور روی می آورند.

حتمًا زمانی را به فرزند خود اختصاص دهید. به طور منظم و هفتگی با او برنامه ریزی کنید و به کارهای مختلف بپردازید. برای صحبت کردن، بعد از شام و قبل خواب و یا روزهای تعطیل بسیار مناسب است.

جلسات خانوادگی برگزار کنید. در این جلسات کلیه قوانین و مسائل خانواده، مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت. در این جلسه هر کس فرصت صحبت کردن خواهد داشت. واهمه نداشته باشید. از فرزند خود بپرسید که کجا می رود؟ با چه کسی می رود؟ آن جا چه می کند؟ سعی کنید در ساعات غذاخوردن، همه خانواده را دور هم جمع کنید، فواید این امر را به مرور زمان درک خواهید کرد.

در صورتی که فرزندتان به منزل دوستش رفت، ازحضور والدین وی در منزل مطمئن شوید و به حضور خواهر و برادر بزرگتر و یا پدر بزرگ و مادربزرگ اکتفا نکنید. دوستان فرزندتان را بشناسید و با والدین آن ها ارتباط برقرار سازید.

وقتی یک دوست صمیمی به فرزند شما مواد مخدر تعارف کند، ممکن است او این مواد را مصرف کند. نه گفتن به یک دوست کاری دشوار است. بله حتی یک دوست صمیمی نیز ممکن است فرزند شما را گمراه کند. احتمال مصرف مواد مخدر به دنبال تعاریف افراد ناشناس و غریبه در مقایسه با تعارف یک دوست صمیمی بسیار کمتر است. بهترین روش پیشگیری از این مسئله، این است که با فرزند خود به طور آزمایشی چنین موقعیتی را تمرین کنید تا در برخورد واقعی با تعارف مواد، پاسخ های مناسب را ارائه دهد.

ابراز عشق کنید

بهترین راه جلوگیری از رفتار ناشایست فرزندتان، این است که وقت بیشتری را با او صرف کنید. با او به رستوران، پارک، کوهنوردی، سینما و … بروید. و مهمتر از همه این که: به او بگویید که دوستش دارید رفتارهای مثبت را تشویق کنید.

فکر می کنید بهترین نحوه تشویق یک رفتار مثبت چیست؟ یک کلمه مناسب در زمان مناسب می تواند ارتباط شما را با فرزندتان آن چنان مستحکم سازد که وی را از خطر مواد مخدر در امان نگهدارد. همیشه سعی کنید رفتارصحیح فرزندتان را بلافاصله با ارائه یک پاداش مناسب پاسخ دهید و به فرزند خود بفهمانید که برای رفتارهای مثبت او ارزش قائل هستید. درهر سنی این صفات مثبت را در وی تشویق کنید. رفتارهای مثبت وی را تایید کنید و رفتارهای ناپسند وی را متذکر شوید.

شما به عنوان پدر و مادر باید انواع مواد اعتیاد آور، نحوه مصرف آن ها، علل و عوامل موثر در شروع اعتیاد و خطرات، عوارض و علائم مصرف مواد مخدر را بشناسید.

موضع خود را مشخص کنید

همواره نظر خود را درباره سیگار، داروهای اعتیادآور و مواد مخدر به زبان بیاورید و دیدگاه خود را نسبت به مصرف کنندگان این مواد ابراز کنید. تصور نکنید که فرزند شما از دیدگاه شما نسبت به موضوع اعتیاد و معتاد با خبر است. اگر نظر شما در این موارد برای فرزندانتان روشن و واضح نباشد این امکان وجود دارد که او به مصرف مواد مخدر گرایش پیدا کند.

اگر فرزندتان به شما گفت که یکبار این مواد را آزمایش کرده، به او بگویید: من این کار شما را فراموش کردم و اگر می خواهید مواد مصرف نکند، به وی بگویید: اگر تو مواد مخدرمصرف کنی، دل مرا می شکنی.

مطمئن باشید فرزند شما هرگاه در معرض تعارف مصرف مواد مخدر قرار بگیرد قبل از هر چیز از خود خواهد پرسید : با انجام این عمل پدر و مادرم در مورد من چگونه فکر خواهند کرد؟

مرزها را مشخص کنید

در خانواده، قوانین مشخص وضع نمایید و برای سرپیچی از آن ها تنبیهات خاصی در نظر بگیرید و سپس آن را به طور محکم و جدی به مرحله اجرا درآورید.

تنبیهات خود را به شکلی خفیف اعمال کنید و از تنیبه به شکل سخت بپرهیزید. رفت و آمد در شب را از یک ساعت مقرر به بعد قدغن کنید(مگر در مواقع لزوم و با اجازه شما). اگر فرزندتان به منزل دوستش رفته است با تلفن او را کنترل کنید و یا با والدین حاضر در آن منزل گفتگو نمایید. سعی کنید هنگام رفت و آمد فرزندتان از مدرسه به منزل و یا از منزل به مدرسه با او همراه باشید. به حس ششم خود توجه کنید، هر گاه در درون خود احساس کردید که مشکل خاصی وجود دارد، حتما آن را جدی بگیرید و بلافاصله موضوع را پیگیری کنید.

واقعیت ها را منتقل کنید

مهمترین عوامل پیشگیری از اعتیاد زندان، نیروی انتظامی و سازمان های مسئول نیستند، بلکه شما والدین هستید. به طور میانگین نوجوانانی که والدینشان آنان را ازخطرات و عوارض مواد مخدر آگاه ساخته اند، پنجاه درصد کمتر از سایرین به مصرف مواد گوناگون روی می آورند. این را نیز بدانید که جوانان و نوجوانان بسیار علاقمندند تا والدین آنها درباره مواد مخدر اطلاعات علمی مفیدی را در اختیارشان قرار دهند.

صادق و مهربان باشید

فرزند شما باید بیاموزد که هر گاه با یک مشکل اساسی رو برو شد، بلافاصله برای مشورت به شما مراجعه کند و اگر شما در حین ارائه مشاوره با وی بدرفتاری نمایید، اعتماد او را از خود سلب خواهید کرد. همه ما شاید در گذشته رفتار ناشایستی مرتکب شده باشیم که آرزو داشتیم ای کاش مرتکب نمی شدیم، بنابراین اگر فرزندمان این سوال را از ما پرسید، می توانیم صادقانه به وی پاسخ دهیم و پشیمانی و ناراحتی خود را نیزاز این رفتار ناشایست ابراز نماییم.

منابع اقتباس: پایگاه باشگاه اندیشه؛ ترجمه یاسمن شیبانی؛ تبیان، اصول تربیتی نوجوان