وقوع غزوه بدر ۱۷ رمضان

 سال دوم هجرى قمرى

هنگامى که رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از شدت آزار و اذیت اهالى مکه، ناچار گردید که به مدینه منوره هجرت نماید و پس از هجرت، نخستین نظام حکومتى اسلامى را در این شهر بر پا نماید؛ دشمنى اهالى مکه، به ویژه قریش و سران قبایل و طوایف این شهر نسبت به آن حضرت و مسلمانان مدینه فزونى یافت و سرانجام تصمیم به یورش نظامى به سوى مدینه گرفتند. سران قریش، مانند عتبه، شیبه، ولید بن عتبه، ابوجهل، ابوالبخترى و نوفل بن خویلد، رهبرى سپاه کفر و شرک را بر عهده داشتند و تعداد افراد آنان، نهصد و پنجاه تن بود و هر روز ده یا نه شتر براى اطعام سپاهیان مى کشتند.(۱) پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) در روز دوازدهم ماه مبارک رمضان سال دوم قمرى با تعدادى از یارانش به سوى کاروان قریش به سرپرستى ابوسفیان، رهسپار شد و در میان راه با تصمیم قریش مبنى بر هجوم آنان به سوى مدینه با خبر گردید(۲) و به سوى آنان حرکت کرد و زودتر از قریش به سرزمین بدر و چاه هاى آن رسید و چاه ها را به تصرف خویش در آورد. از آن سو، سپاه قریش نیز به بدر رسیده و در برابر سپاهیان اسلام قرار گرفتند. تعداد مسلمانان، سیصد و سیزده تن؛ حدود یک سوم سپاهیان کفر و شرک بود. در آغاز نبرد انفرادى و بسیارى سپس درگیرى گروهى به وقوع پیوست و سپاهیان اسلام با رهبرى خردمندانه پیامبر(صلی الله علیه و آله)، مشرکان و کافران را با شکستى سخت روبرو کرده و از بزرگان و فرماندهان آنان را کشتند، عده اى را زخمى و عده اى را اسیر کردند و مابقى، به سوى مکه عقب نشینى کرده و پیام پیروزى اسلام و شکست خفت بار کفر و شرک را به اهالى مکه رسانیدند. در این نبرد، دلاورى هاى حضرت على(ع) و حمزه سیدالشهداء به همراه سایر فرماندهان بسیار چشمگیر بود. تعداد کشته هاى مشرکان در این واقعه، بیش از هفتاد نفر بود(۳) که اسامى برخى از آن ها بدین قرار است: حنظله بن ابى سفیان، حارث بن حضرمى، عامر بن حضرمى، عُمیر بن أبى عمیر، عبیده بن سعید بن عاص، عاص بن سعید، عقبه بن ابى معیط، عتبه بن ربیعه، ولید بن عتبه، شیبه بن ربیعه، عامر بن عبدالله، حارث بن عامر، حارث بن ربیعه، ابوالبخترى، نوفل بن خویلد، نضر بن حارث، ابوجهل، عاص بن هشام، مسعود بن امیه، امیه بن خلف، على بن امیه و … (۴) گفتنى است که از میان هفتاد و چهار کشته مشرکان قریش، تعداد ۲۲ نفر به دست امام على(ع) به هلاکت رسیدند.(۵) اما اسیران آنان نیز بیش از هفتاد تن بودند که اسامى برخى از آنان عبارت است از: ولید بن عتبه، عمرو بن ربیع، خالد بن ولید، هشام بن ولید، عکرمه بن ابى جهل، اُبى بن ابى خلف و غیره، که تعداد دو نفر از آنان به دستور پیامبر اعدام و مابقى فدیه داده و پس از مدتى آزاد شدند.(۶) بسیارى از آیات سوره انفال و آیاتى از سوره دخان، فرقان، حج، مؤمنون، قمر، اعراف، مزمل، اسراء، یونس، ابراهیم، مؤمنون، سجده و صافات درباره این واقعه نازل گردیده اند.(۷) تاریخ وقوع این واقعه در روز هفدهم و به روایتى روز نوزدهم و به روایتى دیگر روز دهم ماه رمضان بوده است.(۸)

پی نوشت:

۱- المغازى (واقدى)، ج۱، ص ۱۹؛ منتهى الآمال (شیخ عباس قمى)، ج۱، ص ۵۴؛ تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص ۴۰۲
۲- المغازى، ج۱، ص ۲۱؛ تاریخ الیعقوبى، ج۲، ص ۴۵
۳- المغازى، ج۱، ص ۱۴۴ و ص ۱۵۲؛ التنبیه و الاشراف (مسعودى)، ص ۲۰۴
۴- همان، ص ۱۴۷؛ تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص ۴۰۵
۵- همان، ص ۱۵۲
۶- همان، ص ۱۳۰ و ص ۱۳۸؛ تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص ۴۰۵؛ تاریخ الیعقوبى، ج۲، ص ۴۵
۷- همان، ص ۱۳۱
۸- همان، ص ۵۱؛ منتهى الآمال، ج۱، ص ۵۷؛ وقایع الایام (شیخ عباس قمى)، ص ۳۷؛ تاریخ الیعقوبى، ج۲، ص ۴۵؛ تاریخ الطبرى، ج۲، ص ۱۳۰ و ص ۱۴۸