هدف از نماز گزاری و نقش آن در زندگی اسلامی

نماز گزاری، شکوهمندترین عبادت و مهمترین توصیه و سفارش انبیا و اوصیای الهی است. نه برای اینکه خداوند، به نماز گزاری ما نیازی داشته باشد زیرا که خداوند، بی نیاز مطلق است و ذره ای نقص و کاستی در ذات احدیت راه ندارد، بلکه این مخلوقات و موجودات هستند که به پرستش او نیازمندند.

نماز گزاری در سنت پیامبران (ع)

نماز گزاری، مختص به دین اسلام نیست؛ عبادتی سازنده و مهم است که ادیان پیشین و اولیا و اوصیای گذشته نیز نسبت به انجام آن، اهتمام می ورزیدند. چنانچه اولین سخنان حضرت عیسی (ع) در گهواره مبنی بر نماز گزاری بوده است: «وَ جَعَلَنِی مُبَارَکًا أَیْنَ مَا کُنْتُ وَ أَوْصَانِی بِالصَّلَاهِ وَ الزَّکَاهِ مَا دُمْتُ حَیًّا»[۱] «و مرا هر کجا که باشم مایه برکت (و رحمت) گردانید، و تا زنده ‌ام به نماز و زکات سفارش کرد». و نیز لقمان حکیم پسرش را به نماز گزاری توصیه مى کند: «یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاهَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ …»[۲]، «ای فرزند عزیزم، نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن …»

حضرت ابراهیم خلیل الله (ع) نیز، همسر و کودک شیرخواره خویش را در بیابان هاى سوزان و بی آب و علف مکه براى به پا داشتن نماز مسکن داد: «رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاه»[۳]، «پروردگارا، من برخی از ذریه و فرزندان خود را به وادی بی ‌کشت و زرعی نزد بیت ‌الحرام تو مسکن دادم، پروردگارا، تا نماز را به پا دارند»؛ و در ادامه، از خداوند متعال، می خواهد که او و فرزندانش را از خیل نمازگزاران قرار دهد: «رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلَاهِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ»[۴]، پروردگارا، مرا برپا کننده نماز قرار ده، و از فرزندانم (نیز چنین فرما)، پروردگارا دعای مرا بپذیر».

اینکه پیامبران و انبیای الهی (ع) همواره در شرایط سخت و دشوار نماز گزاری می کردند و از آن برای فائق آمدن بر مشکلات، یاری می گرفته اند، به دلیل فرموده خداوند بزرگ است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَاهِ، إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ»[۵]، ای اهل ایمان از صبر و نماز [برای حل مشکلات خود و پاک ماندن از آلودگی ها و رسیدن به رحمت حق] کمک بخواهید زیرا خدا با صابران است.

هدف از نماز گزاری

هدف از نماز گزاری، عبادت خداوند است. زیرا اظهار بندگی و اطاعت از اوامر خداوند، در قرآن کریم، هدف خلقت عنوان شده است: «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»[۶] «من جنّ و انس را نیافریدم جز براى اینکه عبادتم کنند». از این رو گفته می شود که هدف از نماز گزاری ، همان هدفِ آفرینش انسان است که خداوند آن را، در قرآن کریم آورده است.

نماز گزاری موجب مداومت شبانه روزی بر یاد خدا است تا بنده، سرور خود و تدبیر کننده و آفریننده خود را فراموش نکند که اگر فراموش کرد ناسپاسی و گردنکشی آغاز می کند، ولی یاد خدا و ایستادن به نماز او را از همه گناهان باز می دارد. آفریده بودن انسان و اعتقاد به اینکه دست قدرتمند و با حکمتی او را پدید آورده، لزوما بدین معنا است که از آفرینش او هدف و مقصودی بوده است. این هدف را می توان پیمودن راهی برای رسیدن به سرمنزلی دانست طبق نقشه ای دقیق و با وسیله هایی معین.

در لابلای مشغولیت های فکری که انسان را احاطه کرده، وی خیلی کم و به ندرت می تواند به خود و هدف زندگی و گذشت لحظات و ساعات و روزها بیندیشد. نماز یک زنگ بیدار و یک هشدار در ساعات شبانه روز است. به او برنامه می دهد و از او تعهد می خواهد. به روز و شبش معنا می دهد و از گذشت لحظات حساب می کشد. از طرف دیگر، فراموش کردن هدف و جهت در زیر فشارهای مادی امری واضح و طبیعی است. به علاوه زمان کافی برای بررسی تمام خواسته ها و ایده آل های مکتب اسلام در شبانه روز هیچگاه وجود ندارد. نماز چکیده و خلاصه اصول این مکتب را در خود دارد و با گفتنی ها و حرکات حساب شده نمودار اسلام است.

نماز خلاصه اصول مکتب اسلام و روشنگر راه مسلمانی و نشان دهنده مسئولیت ها و تکلیف ها و نتیجه ها است. در آغاز روز، در نیمروز، در هنگام شب، مسلمان را طلبیدن و اصول و راه و هدف را به زبان خودش به او فهماندن، او را با نیرویی معنوی وادار به عمل کردن، این است نماز گزاری که مؤمن را قدم به قدم و پله به پله به قله ایمان و عمل کامل نزدیک می کند و از او عنصری ارزشمند و مسلمانی درست می سازد. آری نماز نردبان مؤمن است.

نماز گزاری برای یاد خدا و آرامش قلب ها

یکی از هدف های نماز گزاری یاد خداوند متعال است. خداوند در قرآن مجید می فرماید: «وَ أَقِمِ الصَّلاهَ لِذِکْری»[۷]؛ «و نماز را براى یاد من به پا دار» و در آیه دیگری نیز می فرماید: «أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوب»[۸]؛ «تنها با یاد خدا دلها آرامش مى ‌یابد.»

از آنجایی که انسان، هر روز بیشتر از گذشته در دنیای پرمشغله کنونی، خود را غرق در افکار و سرگرمی ها و مشکلات و …کرده است، ممکن است به آسانی از یاد خداوند غافل شود. اما این نسخه شفا بخش خداوند مبنی بر نماز گزاری و محافظت از اوقات آن، و مهمتر از همه، توصیه به ادای آن در اول وقت و به صورت جماعت باعث می شود تا همین انسان فراموشکار اما باایمان، همواره و در فواصل زمانی معین، خالق بی همتای خویش را یاد کرده و پیوسته او را ناظر بر اعمال و کردار و گفتار خویش ببیند و از این طریق به آرامش روح و روان دست یابد.

نماز گزاری برای جلوگیری از گناه

یکی از آثار و فواید مهم نماز گزاری، قدرت بازدارندگی و نهی از گناه و پلیدی است. چنانچه خداوند در قرآن کریم می فرماید: «أَقِمِ الصَّلاهَ إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر»[۹]، «نماز را به پا دار، که نماز (انسان را) از زشتی ها و گناه بازمى‌ دارد».

کسی که پنج نوبت در روز به نماز می ایستد و ذکر خدا را زمزمه می نماید و اعتقادش به مبدأ و معاد را مرور می کند، به راحتی پایش نمی لغزد زیرا نماز گزاری، ذاتاً دارای اثر بازدارندگی از فحشا و منکر است. وﻗﺘﯽ اﻧﺴﺎن دائماً به یاد خدا باشد و ﺧﺪاوند را ناظر بر اعمال و رفتار و گفتار ﺧﻮﯾﺶ ببیند، از ارتکاب گناه و انجام منکرات در حضورِ او، شرم خواهد کرد.

هر چه توجه به نماز بیشتر باشد و با حضور قلب و اخلاص بیشتری اقامه شود، این نهی کردن قوی تر می شود و به حدی می رسد که مانع از ارتکاب گناه شود، ولی اگر نماز، فقط از روی عادت و به جهت ادای تکلیف و رد فریضه و یا خدای نکرده از روی ریا و … باشد، دیگر تأثیر چندانی در بازدارندگی و ممانعت از ارتکاب گناه نخواهد داشت.

نماز گزاری برای حفظ اسلام

شاید یکی دیگر از اهداف عالیه نماز گزاری، آن هم به همان کیفیتی که پیامبر اکرم (ص) فرموده اند، حفظ ماهیت و شعائر دین اسلام باشد.

هشام بن حکم از امام صادق (ع) پرسید: چرا نماز گزاری واجب شد، در حالی که هم وقت می گیرد و هم انسان را به زحمت می اندازد؟ امام (ع) فرمود: «پیامبرانی آمدند و مردم را به آیین خود دعوت کردند. عده ای هم دین آنان را پذیرفتند؛ اما با مرگ آن پیامبران، نام و دین و یاد آنها از میان رفت. خداوند اراده فرمود که اسلام و نام پیامبر اسلام (ص) زنده بماند و این، از طریق نماز امکان پذیر است».[۱۰]

معنی و مفهوم این سخن امام صادق (ع) این است که، علاوه بر این که نماز، پرچمدار عبادات در نزد پروردگار است، باعث احیای دین و اعتلای مکتب اسلام نیز هست.

نماز گزاری برای تقویت روح نظم و انضباط

نماز گزاری، بهترین تمرین برای بالا بردن روح انضباط در زندگی انسان است؛ اوقات شرعی مشخص، نوبت های پنجگانه معین، آداب و ارکان ثابت و تعیین شده، صفوف منظم و … همه و همه دست به دست هم داده اند تا فریضه ای واجب، سرشار از نظم و زیبایی را پیش روی انسان قرار دهند. عملی که ادای آن، اوقات معینی دارد به حدی که تقدم از آن اوقات، موجب بطلان نماز و تأخر در آن، موجب قضای نماز می شود. همچنین آداب و ارکان و احکام بخصوص که تقید به آنها، باعث پذیرش قوانین و آیین های انضباطی در اجتماع می شود و تعدی از آنها، موجب بطلان نماز و حرکت به سوی رفتارهای ناهنجار و بزهکارانه خواهد شد.

نماز گزاری، عامل سلامت و شادابی جسم

نکته جالب توجه درباره نماز گزاری این است که، علاوه بر آثاری که بر سلامت روح و ایمان انسان دارد، مجموعه ای از نرمش ها و حرکات ورزشی است که برای تقویت اندام ها و عضلات و ماهیچه های بدن انسان بسیار مفید است. طی دستاوردهای علمی دانشمندان، نماز و ارکان آن، بر روی عضلات شکم و دستگاه گوارش، ماهیچه های دست ها و پاها، کمر و ستون فقرات ، دستگاه گردش خون و … تأثیر مثبت داشته و کیفیت عملکرد آنها را تا حد زیادی بهبود می بخشد.

علاوه بر این ها، پیش شرط های اقامه یک نماز صحیح از جمله پاکیزگی و طهارت مکان نماز و لباس نمازگزار و لزوم نظافت بدن و زدودن ناپاکی و نجاست از اندام ها و … توجه خداوند به سلامتی بنده را نشان می دهد و این نکته را در ذهن انسان تداعی می نماید که شاید یکی دیگر از اهداف نماز گزاری، توجه مداوم به سلامتی و شادابی جسم نمازگزار است.

نماز گزاری از نگاه امام رضا (ع)

امام رضا (ع)، در پاسخ نامه اى از شیعیان، که درباره فلسفه نماز و علت تشریع آن سؤال نموده بود چنین پاسخ فرمود که: « نماز گزاری توجه و اقرار به ربوبیت پروردگار است، و مبارزه با شرک و بت پرستى، و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و نهایت تواضع، و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از معاصى گذشته، و نهادن پیشانى بر زمین همه روز براى تعظیم پروردگار. و نیز هدف این است که انسان همواره هشیار و متذکر باشد، گرد و غبار فراموشکارى بر دل او ننشیند، مست و مغرور نشود، خاشع و خاضع باشد، طالب و علاقمند افزونى در مواهب دین و دنیا گردد. علاوه بر اینکه مداومت ذکر خداوند در شب و روز که در پرتو نماز حاصل مى گردد، سبب مى شود که انسان مولا و مدبر و خالق خود را فراموش نکند، روح سرکشى و طغیانگرى بر او غلبه ننماید. و همین توجه به خداوند و قیام در برابر او، انسان را از معاصى باز مى دارد و از انواع فساد جلوگیرى مى کند».[۱۱]

فلسفه نماز صبح

پیامبر اسلام (ص) درباره فلسفه نماز گزاری پیش از طلوع آفتاب فرمود: اما نماز صبح پس هنگامی که آفتاب طلوع کرد، مثل اینکه بر شاخ های شیطان طلوع می کند. پروردگارم مرا امر نموده که قبل از طلوع خورشید و قبل از آنکه کافر برای آفتاب سجده کند نماز صبح بخوانم تا آنکه امتم برای خداوند سجده نمایند و زود به جای آوردن آن در پیشگاه خداوند محبوب تر است. این نمازی است که ملائکه شب و روز شاهد آن می باشند.[۱۲]

فلسفه نماز ظهر

پیامبر اسلام (ص) درباره فلسفه نماز گزاری در وقت زوال فرمود: همانا در هنگام زوال آفتاب، همه چیز در این عالم خلقت، خداوند سبحان را تسبیح می گویند و به حمد خدا مشغول می شوند مگر عرش خدا، و در این موقع خدا بر من درود می فرستد، در این ساعت خداوند نماز را بر من و امتم واجب ساخت که در قرآن مجید آمده است «نماز را از وقت زوال آفتاب تا اول تاریکی شب به پا دار»، و این ساعتی است که جهنمیان را در قیامت به جهنم وارد می کنند. پس در این ساعت هر مؤمنی در حال رکوع یا سجود یا قیام مشغول باشد خداوند سبحان جسدش را بر آتش جهنم حرام می گرداند.[۱۳]

فلسفه نماز عصر

پیامبر اسلام (ص) درباره فلسفه نماز عصر فرمود: اما نماز عصر، و در آن ساعتی است که حضرت آدم از آن میوه که از خوردن آن نهی شده بود، خورد و خداوند او را از بهشت خارج کرد. پس خداوند ذریه حضرت آدم را امر به نماز عصر نمود و خداوند سبحان این نماز عصر را برای امت من نیز اختیار کرد و این نماز از محبوب ترین نمازها نزد خداوند است و مرا سفارش نمود به حفظ بیشتر این نماز در بین نمازهای یومیه.[۱۴]

فلسفه نماز مغرب

پیامبر اسلام (ص) درباره فلسفه نماز گزاری هنگام غروب آفتاب فرمود: و اما نماز مغرب در آن ساعتی است که خداوند سبحان توبه حضرت آدم را در آن ساعت قبول نمود و پذیرفتن توبه آدم بعد از سیصد سال پس از خوردن حضرت آدم از آن میوه درخت که نهی شده بود طول کشید و در روزهای آخر، یک روز که بین نماز عصر و عشاء مانند هزار سال بود و حضرت آدم سه رکعت نماز مغرب به جا آورد، رکعتی برای خطای خویش و رکعتی برای خطای همسرش حوا و رکعتی برای قبول توبه اش؛ پس خداوند این سه رکعت را بر امتم واجب ساخت. در هنگام مغرب دعا مستجاب می شود. پروردگارم به من وعده داده که دعای مؤمنین را در این وقت مستجاب نماید و این همان نمازی است که خداوند در قرآن مرا به آن امر نموده و فرموده «خدا را هنگام شام و صبحگاه در نماز مغرب و صبح تسبیح و ستایش گویید».[۱۵]

فلسفه نماز عشاء

پیامبر اسلام (ص) درباره فلسفه نماز گزاری در شامگاه فرمود: اما نماز عشا پس همانا در قبر و در روز قیامت تاریکی همه جا را فراگرفته است؛ لذا پروردگارم به من و امتم به نماز عشاء امر فرمود، برای نورانیت و روشنایی آن و این که به من و امتم نوری روی صراط عطا فرماید، هر کس قدمی در راه نماز عشا بردارد خداوند بدنش را بر آتش جهنم حرام می گرداند و این نمازی است که پروردگار آن را برای پیامبران قبل از من اختیار نمود.[۱۶]

نتیجه گیری

نماز گزاری عبادتی سازنده و مهم است که ادیان پیشین و اولیا و اوصیای گذشته نیز نسبت به انجام آن، اهتمام می ورزیدند. هدف از نماز گزاری، همان هدف آفرینش انسان، یعنی عبادت پروردگار است. نماز گزاری موجب مداومت شبانه روزی بر یاد خدا است تا بنده، سرور خود و تدبیر کننده و آفریننده خود را فراموش نکند. نماز خلاصه اصول مکتب اسلام و روشنگر راه مسلمانی و نشان دهنده مسئولیت ها و تکلیف ها و نتیجه ها است. از آثار و فواید مهم نماز گزاری، قدرت بازدارندگی و نهی از گناه و پلیدی، احیای دین و اعتلای مکتب اسلام، تقویت روح نظم و انضباط در زندگی، سلامت و شادابی جسم می باشد.

پی نوشت ها

[۱] . مریم/۳۱

[۲] . لقمان/۱۷

[۳] . ابراهیم/۳۷

[۴] . ابراهیم/۴۰

[۵] . بقره/۱۵۳

[۶] . ذاریات/۵۶

[۷] . طه/۱۴

[۸] . رعد/۲۸

[۹] . عنکلوت/۴۵

[۱۰] . حر عاملی، وسائل الشیعه، همان، ج۴، ص۹

[۱۱] . حر عاملی، وسائل الشیعه، همان، ج۴، ص۹

[۱۲] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۵

[۱۳] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۴

[۱۴] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۴

[۱۵] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۴

[۱۶] . حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۵

منابع

۱. قرآن کریم

۲. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ سوم، ۱۴۱۶ق

منبع مقاله | اقتباس از

۱. قرائت خیابان، مهین، تبیین حقیقت نماز و فلسفه ی وجوب این فریضه، کوثر، تابستان ۱۳۸۸، ش۳۲

۲. «چرا باید نماز بخوانیم؟ دلیل واجب بودن نماز چیست؟»، ستاد اقامه نماز