نگاهی به آثار اقتصادی سبک زندگی اسلامی

مفهوم سبک زندگی در غرب، متفاوت از آن چیزی است که مقام معظم رهبری در سخنان خود بیان نموده‌اند. می‌توان گفت «سبک زندگی» در اندیشه غربی، حالتی خاص از تعریف رهبری از سبک زندگی است. چرا که سبک زندگی از دیدگاه غربی، بر یک سری مفاهیم فردی تکیه دارد که محدود در بهداشت، اجتماعات، غذاخوردن و … می‌باشد.

این تلقی از سبک زندگی تمامی شئون زندگی فرد را در بر نمی‌گیرد. به عنوان مثال شامل نحوه رفتار در بازار و کسب و کار نخواهد شد و در مورد آنها بحث نمی‌کند حال آن که رهبری تقریبا تمامی شئون معیشتی انسان را در سخنان خود مدنظر قرار دادند و دامنه این مفهوم را به بخش نرم‌افزاری تمدن گسترش داده‌اند.

می‌توان ادعا کرد که دو بخش سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تمدن، متاثر همدیگر می‌باشند و تصحیح هر یک می‌تواند زمینه تغییر و تحول در دیگری را ایجاد کند. در ادامه، به تاملاتی در باب سبک زندگی و اثرات آن بر اقتصاد اسلامی می‌پردازیم.

معنای سبک زندگی در بیان رهبر

با تاملی در بیانات رهبری می‌توان این گونه نتیجه گرفت که سبک زندگی، به معنی اصول و الگوهای حاکم بر رفتار فردی و خانوادگی در درون خانواده و اجتماع می‌باشد.

به عبارت دیگر ما در رفتارهایمان در مورد زندگی خودمان، خانواده‌مان و یا اجتماعمان از چه ارزشها و الگوهایی تبعیت می‌کنیم. این اصول و الگوها، می‌توانند بخش حقیقی یک تمدن را تشکیل دهند. تغییر در این الگوها و اصول است که رفتار اقتصادی مردم را تغییر می‌دهد و نوع تحلیل‌ها درباره عوامل مختلف اقتصادی و اجتماعی نیز تغییر می‌کند.

جایگاه رزق در سبک زندگی اسلامی

رزق در زندگی از یک منظر مهمترین مسئله و از منظری دیگر ساده‌ترین مسئله زندگی می‌باشد، و به همین علت است که اگر نگاه خود را نسبت به رزق تصحیح نکنیم، ممکن است طلب رزق، تمام زندگی ما را اشغال کند و امری که باید برای هدفی بسیار بزرگ‌تر در کنار زندگی باشد، هدف زندگی گردد.

از این رو برای نجات از چنین مهلکه‌ای باید با دقت هرچه‌تمام‌‌تر جایگاه رزق را در زندگی و معیشت خود بشناسیم و وظیفه خود را نسبت به آن به درستی انجام دهیم. مساله معیشت و تامین مالی زندگی در غرب، یکی از دغدغه‌های اصلی مردم می‌باشد و این مساله در زندگی انسانی بسیار موثر واقع شده است.

به همین دلیل مسایل اقتصادی به یکی از شالکه‌های اصلی زندگی تبدیل شده و بسیاری از علوم را متاثر کرده است. صنایع جدید برای کاهش هزینه‌ها و کاهش دغدغه‌های بشر ایجاد شده اما هنوز نتوانسته‌اند آرامشی برای هزینه‌ها و زمان‌های از دست رفته ایجاد کنند.

یکی از عمده مسایل این نگرانی، دور شدن از مفاهیمی نظیر رزق و عدم فهم واقعی معیشت انسانی می‌باشد.

سبک زندگی و ربا

مروری بر آداب و رسوم مختلف مردم کشور نشان می‌دهد که روح حاکم بر بسیاری از رفتارها نشات گرفته از سبک زندگی غربی می‌باشد.

سبک لباس پوشیدن، سبک غذا خوردن، سبک بهداشت و علم بهداشت، پیروی از فرهنگ غربی در کاهش هزینه‌های زمانی از طریق وسایلی چون اتومبیل، ماشین ظرفشویی، لباسشویی، یخچال‌های گرانقیمت و ….،‌ سبک کار ( انسان ها به جای بیدار بودن در بین‌الطوعین و کار در روز و استراحت در ساعات آغازین شب، تا ساعت‌های بسیاری از شب را بیدار می‌نشیند و فرهنگ شب‌نشینی به علت رشد تکنولوژی رشد بسیاری داشته است) همه این مسایل سبب شده است که سبک زندگی مردم در کشورمان، زیاد نزدیک به سبک زندگی اسلامی ‌نباشد.

در چنین شرایطی و حاکم بودن چنین سبک زندگی آمیخته‌ای نباید انتظار داشت که مردم خودشان علاقه چندانی به اجرایی شدن بانکداری اسلامی و حل مساله ربا داشته باشند. اما سوالی که می‌ماند آن است که چرا در سبک زندگی غربی، ربا پذیرفته شده است؟ عامل پذیرش ربا چیست؟

می‌توان گفت که ربا در زندگی معنا می‌دهد که رزاقیت خداوندی را قبول ندارد و تحقق سنن الهی را امری غیر قابل پذیرش می‌داند یا ایمان کافی به آنها ندارد.

به عبارت دیگر، در زندگی غربی که این سنن پذیرفته شده نیست، زمانی که یک فرد می‌خواهد پول خود را در اختیار دیگران بگذارد، به هیچ عنوان از آیه «من ذاالذی یقرض الله قرض حسنا و یضاعف له اضعافا کثیرا» تبعیت نمی‌کند زیرا اعتقادی ندارد که خداوند چندین برابر پول او را به او باز خواهد گرداند.

یا آن که زمانی که پولی را برای کسب سود به کسی می‌دهد برای آن که میزانی را برای خود اطمینان ببخشد و امید داشته باشد که عایدی دارد، حتما میزان مشخصی نرخ بهره وضع خواهد کرد تا تضمینی برای او باشد و عقد مضاربه و مشارکت در سود و زیان برای او معنا ندارد.

اما انسانی که از سنن الهی آگاهی دارد و برای او پذیرفته شده است با تمایل زیاد پول خود را به صورت قرض‌الحسنه در اختیار سایرین قرار می‌دهد و خداوند وعده خویش را در خصوص این فرد عملی خواهد کرد.

یا زمانی که بخواهد در مضاربه مشارکت کند می‌داند که اگر سود و عایدی از این معامله (در صورت آن که تحقیقات کامل را در مورد عملیاتی شدن کار انجام داده باشد) رزق او و به صلاح او باشد، به او می‌رسد و اگر به صلاح او نباشد احتمال زیان خواهد بود.

از این رو در هر دو حالت، برای او مساله‌ای وجود ندارد و به راحتی به چنین عملی دست می‌زند اما تا زمانی که این برداشت از رزاقیت الهی تصحیح نشود، نمی‌توان انتظار داشت که تضمین خداوندی را قبول کند بلکه به دنبال یک تضمین از طرف بنده و تضمین مادی برای خود خواهد بود.

جایگاه پس‌انداز و رزق در سبک زندگی اسلامی

در نظام غربی خدا مرده است و خداوند در زندگی عادی مردم جایگاهی ندارد و بنای اقتصاد غرب بر فرد، فارغ از خدا بنا شده است حال آن که شاکله تمامی اجزاء زندگی اسلامی، متاثر از خداوند و وابسته به اراده و تجلی خداوند است.

مساله پس‌انداز یکی از اختلافات موجود در اقتصاد غربی و اقتصاد اسلامی است، که از سبک زندگی اسلامی و غربی نیز نشات می‌گیرد. اساسا تقسیم درآمد انسان به پس‌انداز و مصرف و به عبارتی تقابل میان پس‌انداز و مصرف، از نخستین تفاوت‌ها در میان اسلام و غرب در مساله مصارف و سبک مصرف مردم می‌باشد.

مطابق با نگاه اسلامی، بسیاری از مصارف به عنوان پس‌اندازی برای انسان به شمار می‌آیند مثل صدقه، خمس، زکات، نذورات و … و بسیاری از پس‌اندازها از رزق و روزی انسان کم می‌کند مثل کنز مال و یا عدم پرداخت خمس و … .

این سخن نشان می‌دهد که در اندیشه اسلامی با وجود آن که تفاوت میان مصرف کردن و ذخیره پول و درآمد می‌باشد اما تقابلی میان این دو نمی‌باشد.

در مجموع باید بیان کرد که سبک زندگی اسلامی، اثرات بسیاری در زندگی انسان دارد و می‌تواند شاکله اقتصاد اسلامی را تعیین کند و موجب رشد و اجرایی شدن اهداف گسترده نظام اسلامی بشود.

سبک زندگی اسلامی با تصحیح رفتارها و الگوهای حاکم بر زندگی اسلامی، موجب می‌شود تا زمینه‌های پذیرش احکام اسلامی گسترده شود و نوع رفتارها و کنش‌های اقتصادی و اجتماعی مردم در قبال مسایل مختلف نیز تغییر کند و در عین حال معنای متفاوتی به علومی اسلامی و انسانی بدهد.

سبک زندگی غربی هم اکنون ساختارهای علوم انسانی و اجتماعی را متاثر کرده است؛ از این رو، سبک زندگی اسلامی نیز می‌تواند ساختار علوم اسلامی و انسانی را نیز متحول کند.

منبع: پایگاه خبری تحلیلی تریبون؛ مرتضی غضنفرنژاد