نماز تکرار نیست معراج وجودی نمازگزار است

اشاره:

نمازگزاران و اولیاء خدا بر افکار و اندیشه های خود حاکمند نه محکوم آنها. آنان در اثربندگی خدا چنان ولایت و سلطه ای بر نفس خویش دارند که اجازه نمی دهند وسوسه های بر قلب آنها ظهور کند. آنان با نمازهای عارفانه و عشق ورزیدن به نماز نفس را کنترل و روح را در جهت رضای خدا قرار می دهند و بر هستی سلطه می یابند. دعاهای آنان مستجاب می شود و کارهای خدایی انجام می دهند.

بیشک در هر برهه ای از زمان شناخت دقیق دیدگاه های اسلام و نقش دستورات و احکام و اجرای آن نجات بخش جوامع بشری مسلمان بوده است و نماز که از ستون دین و کلید بهشت است، نقش مهمی در بازسازی افراد بخصوص قشر جوان و دانشجویان خواهد داشت. در این مقاله به بررسی اثر بازدارندگی نماز از گناه و فحشا و نقش نماز در تقوی، پاکی، کسب فضائل، احضار روح،یاد خدا بودن، جامعیت و قداست نماز، سیمای نماز و آثار و برکات نماز خواهیم پرداخت.

واستعینوا بالصبر و الصلوه و آنگاه که فشار نفس طاغوت زیاد شد از اهرم نماز و صبر کمک بگیرید.

قداست نماز

قداست نماز به قدری است که زمان اجرای بعضی مراسم مانند قسم و ادای شهادت، بعد از نماز قرار داده شده است.قرآن در سوره مائده آیه ۱۰۶ می فرماید: هرگاه کسی در سفر دچار مرض شد و در آستانه مرگ قرار گرفت، دو نفرمسلمان یا حتی غیرمسلمان را بر وصیت خود گواه گیرد، لکن مراسم ادای شهادت باید پس از نماز باشد. یعنی آن دو نفر را بازداشت کنید تا نماز تمام شود، آنگاه حاضر شده و با قسم خوردن شهادت دهند که فلان مسلمان در مسافرت چه وصیت کرده است. بیشک مشخص می گردد که قداست و عظمت و نتیجه نمازگزاران تا چه حد است و باید به این مقوله توجه بسیار شود.

جامعیت نماز

نماز یک هنرنمایی الهی است که خداوندتمام ارزشها را به نحوی در نماز قرار داده است چه کمالی است که برای انسان ارزش باشد اما در نماز یافت نشود؟ باید به ارزش ها و کمالاتی که در نماز نهفته شده توجه کرد تا جامعیت نماز بهتر روشن شود. یاد خدا یک ارزش و تنها وسیله آرامبخش دلهاست و نماز یاد خداست. یاد قیامت یک ارزش و بازدارنده از گناه و فساد است. نماز یادآور یوم الدین است. در خط انبیاء و شهداء و صالحان بودن یک ارزش است که ما در نماز از خدا می خواهیم در صراط الدین انعمت علیهم قرار بگیریم. انزجار و قرائت خود را از ستمپیشگان و گمراهان با جمله غیرالمغضوب علیهم ولاضالین اعلام می داریم.

عدالت که در رأس همه ارزشهاست در امام جماعت لازم شمرده شده است که به جای خودسری و تکروی باید تابع رهبر باشیم. رو به قبله ایستادن ارزش بسیاری دارد، که یادآور مکه، شکنجه گاه بلال، قربانگاه اسماعیل، زادگاه علی بن ابیطالب، پایگاه قیام مهدی، آزمایشگاه ابراهیم(علیه السلام) و عبادتگاه تمام انبیاء و اولیاست.

در نماز هرچه هست تحرک در هر صبح و شام است. تحرک در رکوع و سجود و قیام حرکت دررفتن به مسجد و مصلی، پس ساکن و ساکت و گوشه گیر نبودن از برکات نماز است. نماز به ما یاد می دهد که همواره در تلاش و حرکت باش البته در جهت خداوندی و به سوی او. در نماز روح و جان انسان، غبارروبی می شود. غبار تکبرش می ریزد چون هر شبانه روز ده ها بار بلندترین نقطه بدنش را با خاک می مالد و سجده بر خاک بهتر از سنگ است که تذلل در به خاک مالیدن است. بر زمین پاک سجده کردن که از راه بخش نمی توان به پاکی و سرچشمه پاکی ها رسید. گریه از خوف خدا یک ارزش است و قرآن سجده همراه با گریه را ستایش کرده است: سجدا و بکیّا.

نماز یک خط الهی است که از هنگام تولد تا لحظه مرگ ما ترسیم شده است. نوزاد که به دنیا آمد در گوش راست و چپ او اذان و اقامه می گویند و به هنگام مرگ نیز با خواندن نماز میت را دفن می کنند و در طول زندگی همواره در حال عبادت و پرستش خدا بودن و نماز گزاردن را سفارش می کنند. پس نماز پیوند انسان با طبیعت است برای شناخت وقت نمازها خصوصاً صبح و ظهر باید به خورشید نظر افکند، برای بدست آوردن قبله باید به ستارگان توجه کرد و برای انجام نمازهای مستحبی در ایام مبارکه به حرکات ماه باید دقت کرد. برای غسل و وضو رو به آب و برای سجده و تیمم به خاک روی آورد. این ارتباط باطبیعت برای نظر افکندن به پدید آورنده آنها و طراح حکیم و برنامه ریز است. از دیگر واجبات دین که به نوعی در نماز حضور دارند، گفته شده است که نمازگزار هم چون کسی است که به حج می رود، کعبه، قبله و محور کارهای اوست. نمازگزار هم چون کسی است که به جهاد می رود لکن به جهاداکبر که جهاد با نفس است. نماز خود بالاترین امر به معروف و نهی از منکر است.

زینت و نظافت یک ارزش است. اسلام سفارش می کند که خذو زینتکم عند کل مسجد ۲ به هنگام شرکت در مساجد خود را زینت کنید و زینتهای خود را برگیرید. با لباس پاکیزه و معطر وارد مسجد شوید، چنان که سفارش می کند زنان به هنگام نماز زیورهای خود را همراه داشته باشند و با آنها خود را زینت دهند و به مسأله مسواک هم توجه داشته که نماز با مسواک هفتاد برابر نماز بدون مسواک ثواب دارد و یا قبل از رفتن به مسجد سیر یا پیاز نخورید که بوی دهان شما دیگران را اذیت نکند ومردم را از مسجد فراری ندهد. حال با توجه به جامعیت وشناختن ارزش های حاکی از نماز به این مسأله مهم یعنی نقش نماز در معنویت نمازگزاران پی می بریم. پس اگر دانشجویان و جوانان نماز را سرلوحه کارهای خود قرار دهند و از نماز لحظهای غافل نشوند، بیشک در بازسازی معنوی آنها مؤثر خواهد بود و آنان را جوانانی پاک سیرت و با کمال و فضیلت خواهد نمود. نماز آنها را به صراط مستقیم هدایت خواهد کرد و معنویت را در آنها روشن خواهد کرد.

نماز بازدارنده از زشتی ها و بدی ها:

اتل ما اوحی الیک من الکتاب و اقم الصلوه ان الصلوه تهی عن الفحشاء و المنکر و لذکرالله اکر و الله یعلم ما تصنعون.

آنچه را از کتاب آسمانی به تو وحی شده تلاوت کن و نماز را برپا دارد که نماز (انسان را) از زشتی ها و منکرات باز می دارد و خداوند می داند شما چه کارهایی انجام می دهید. ۳ بعد از پایان بخش های مختلفی از سرگذشت زندگی گذشتگان در این آیه به فلسفه بزرگ نماز می رسیم زیرا می گوید: «نماز انسان را از زشتی ها و منکرات باز می دارد» ( ان الصلواه تنهی عن الفحشاء و المنکر ) طبیعت نماز چون انسانها را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده یعنی اعتقاد به مبداء و معاد می اندازد دارای اثر بازدارندگی از فحشاء و منکرات است. انسانی که به نماز می ایستد و تکبیر می گوید خدا را از همه چیز برتر و بالاتر می شمرد، به یاد نعمتهای او می افتد، حمد و سپاس میگوید او را به رحمانیت و رحیت می ستاید و به یادروز جزای او می افتد، اعتراف به بندگی او می کند، از او یاری می جوید، صراط مستقیم از او می طلبد و از راه کسانی که غصب بر آنهاشده و گمراهان به خدا پناه می برد. بدون شک در قلب و روح چنین انسانی جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود.

برای خدا رکوع می کند و غرق در عظمت او می شود و خودخواهی و برتر بینی را فراموش می کند. همه این امور موجی از معنویت را در وجود او ایجاد می کند، موجی که سد نیرومندی بر برابر گناهان محسوب می شود.

نهی از فحشاء و منکر سلسله مراتب و درجات زیادی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایط دارای بعضی از این درجات است. فحشاء اشاره به گناهان بزرگ پنهانی و منکر گناهان بزرگ آشکار است و یا فحشاء گناهانی است که بر اثر غلبه قوای شهویه و منکر بر اثر غلبه قوه غضبیه صورت می گیرد.

نماز وسیله پرورش فضائل و اخلاق و تکامل معنوی

نماز وسیله پرورش، فضائل و اخلاق و تکامل معنوی انسان است چرا که انسان را از جهان محدود ماده و چهار دیوار عالم طبیعت بیرون می برد، به ملکوت آسمانها دعوت می کند و با فرشتگان همصدا و همراز می سازد. خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا می بیند و با او به گفتوگو می پردازد. تکرار این عمل در شبانه روز آن هم با تکیه روی صفات خدا، رحمانیت و رحمیت و عظمت او مخصوصاً با کمک گرفتن از سوره ی مختلف قرآن بعد از حمل که بهترین دعوت کننده به سوی نیکی ها و پاکی هاست اثر قابل ملاحظهای در پرورش فضائل اخلاقی در وجود انسان است. حضرت علی(علیه السلام) در حدیثی فرمود: «الصلوه قربان کلی تقی» نماز وسیله تقرب هر پرهیزکاری به خداست. ۴ نماز پاک سازی معنوی زندگی است چرا که می دانیم مکان نمازگزار، لباس نمازگزار، فرشی که برآن نماز می خواند، آبی که با آن وضو می گیرد و غسل می کند، باید از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد، کسی که آلوده به تجاوز و ظلم و ربا، غضب، کم فروشی، رشوه خواری و کسب اموال حرام باشد، چگونه می تواند مقدمات نماز را فراهم سازد، پس تکرار نماز در پنج نوبت در شبانه روز خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران.

نماز خودبینی و کبر را در هم می شکند ۵ چرا که خود را ذره کوچکی در برابر عظمت خدا می بیند و صفری در برابر بین هایت، پرده های غرور و خودخواهی را کنار میزند، تکبر و برتریجویی را در هم می کوبد، خداوند ایمان را برای پاک سازی انسانها از شرک واجب کرده است و نماز را برای پاک سازی از کبر ۶ . توجه به خدا و مداومت ذکر خدا در پرتو نماز سبب می شود که انسان را از معاصی باز دارد و از انواع فساد جلوگیری کند ۷ در آیه ۲۸ سوره رعد می گوید: ذکر خدا مایه اطمینان و آرامش دلها است (الا بذکرالله تطمئن القلوب) نماز انسان را به یاد خدا می دارد، یادخدا نفس مطمئنه به او می دهد و نفس مطمئنه او را به مقام بندگان خاص و بهشت جاویدان می رساند.

نماز بزرگترین عامل تربیت

نماز یک ارتباط روحی و معنوی است و هدف از آن یاد خداست. اسلام خواسته است این روح را در قالب یک سلسله برنامه های تربیتی پیاده کند لذا شرایط زیادی را برای آن قرار داده است تا یک نمازگزار درس نظافت، پاکیزگی، استقلال و مراعات حقوق دیگران را بدهد.

نماز بهترین راه کنترل نفس سرکش است که انسان روزی چند مرتبه آن را در نزد خداوند احضار و غفلت زدایی می کند تا از غرق شدن در منجلاب مادیات نجاتش دهد. نماز ذکری است که مقدمه فکر و فکری که انگیزه عمل می باشد خواهد بود. یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام ۸ بنابراین نماز بهترین عامل تربیت کننده خواهد بود.

آثار و برکات نماز

در این دنیای ناچیز اگر مخاطب انسان چیزی بزرگ و دانشمند و عالم و قادر باشد، انسان بوجود آن افتخار می کند و از مصاحبت با آن احساس غرور می کند و یک دانشجو هنگامی که به نماز می ایستد با پروردگار یکتا سخن می گوید، به او افتخار می کند. آثار و برکات نماز عبارتند از:

۱. احساس غرور و افتخار
۲. احساس عزت
۳. احساس قدرت
۴. احضار روح
۵. ولایت بر هستی و چه افتخاری از این بالاتر که انسان باخالق خود سخن بگوید و او کلام انسان را بشنود و بپذیرد.
امام زین العابدین(علیه السلام) در مناجات خود میگوید:

«الهی کفی بی غیرا. ان اکنون لک عبدا» ۹ همین افتخار مرا بس که بنده تو باشم. اگر یک دانشجو به خدا متصل شود در برابر قدرتها و طاغوتها و مستکبرین احساس قدرت خواهد کرد. کلماتی هم چون الله اکبر به شخص این مژده را می دهد که طاغوتها در نزد انسان حقیر و او در برابر آنها عزیز خواهد بود. قرآن به ما دستور می دهد که در سختی ها و مشکلات از نماز و عبادت کسب قدرت و قوت کنیم.

«واستعینوا بالصبر و الصلوه ۱۰ از صبر و نماز دربرخورد با مشکلات نیرو بگیرید.خواندن نماز باعث ابراز دوستی زیاد به خدا خواهد بود. هر کس که کسی را دوست دارد، میل دارد بیشتر با او خرف بزند ودل از او نمی کند، چگونه ممکن است انسان ادعا کند خدا را دوست دارد ولی حال حرف زدن با او را نداشته باشد.

نماز و ارتباط با خدا

ویژگی پرهیزکاران این است که نماز را برپای دارند. «یقیمون الصلوه» ۱۱ نماز رمز ارتباط با خداست. مؤمنانی را که به جهان ماوراء طبیعت راه یافته انددر یک رابطه دائمی و همیشگی با آن مبدأ بزرگ آفرینش نگه می دارد آنها تنها در برابر خدا سر تعظیم خم می کنند و تسلیم آفریننده بزرگ جهان هستی هستند و به همین دلیل دیگرخضوع در برابر بتها و یا تسلیم شدن در برابر جباران و ستمگران در برنامه آنها وجود نخواهد داشت. چنین انسانی احساس میکند از تمام مخلوقات دیگرفرا رفته و ارزش آن را پیدا کرده که با خدا سخن بگوید و این بزرگترین عامل تربیت او است. کسی که نماز می خواند با او راز و نیاز می کند و فکر او، عمل او، گفتار او همه خدایی می شود و چنین انسانی چگونه ممکن است برخلاف خواست او گام بردارد مشروط بر اینکه راز و نیازش به درگاه حق، از جان و دل سرچشمه می گیرد و با تمام قلب روبه درگاهش آورد.

یک دانشجو هنگامی که به نماز می ایستد هنگامی که الله اکبر می گوید اشاره به بزرگ بودن و عظمت خداوند می کند. با حضور قلبش بهخدا ازگناه دوری می کند تنها از خدا کمک می خواهد و تنها درراه رضای او گام برمیدارد و این توجه به خدا این معبود ازلیاست که در بازسازی معنوی روحی و جسمی او مؤثر واقع میشود و او را از زشتی ها و بدی ها باز می دارد.

تسلط برهستی با نماز

از برکات دیگر نماز این است که انسان به تدریج و گام به گام به هستی تسلط پیدا می کند. گام اول،

قرآن می فرماید:

«تقوی برای انسان نورانیت و بصیرت میآورد و به انسان دیدی میدهد که حق را از باطل تشخیص دهد».

ان تتقوالله یجعل لکم فرقاناً ۱۲ و در جای دیگر می فرماید: «یجعل لکم نوراً» ۱۳ پس تقوی که در رأس آن بندگی خدا ونماز است. گامی به سوی نورانی شدن و بصیرت پیدا کردن نمازگزار است.

گام دوم: کسانی که هدایت الهی را پذیرفتند و درمدار حق قرار گرفتند، خداوند هدایت آنها را زیادتر می کند. پس نماز گامی برای هدایت و بازسازی معنوی خواهد بود. نور هدایت نمازگزار متوقف نمی شود بلکه به خاطر تسلیم و بندگی دائماً در حال قرب و رشد خواهد بود.

گام سوم: در راه خدا تلاش کردن است. خداوند راه های زیادی را برای رسیدن به کمال نشان داده است. «والذین جاهدو فینا لنهدینهم سبلنا» ۱۴ گام چهارم: برای خودسازی و دوری از فحشا و منکر ناز بهترین عملاست. انسان بر نفس خود تسلط می یابد و نفس را مهار می کند و گرفتار وسوسه و لغزش نمی شود بلکه هرگاه فشار وسوسه و نفس طاغوت زیاد شد، باز هم از اهرم نماز و صبر کمک می گیرد.

گام پنجم: افراد با تقوی که وجودشان با نور الهی روشن شده با هر نماز یک گام به جلو میروند. زیرا نماز تکرار نیست بلکه معراج است. نماز بالا رفتن از نردبان کمال و عمق دادن به معرفت و ایمان است. نمازگزار اجازه نمی دهد عمرش چراگاه شیطان و لگدکوب او باشد.

سیمای نماز

. نماز برنامه هرصبح و شام است و اگر یک دانشجو هر روز را با نام و یاد خدا آغاز کند، بیشک در روحیات او مؤثر خواهد بود.
. نماز در سفر یا وطن در فقیر و غنی رمز آنست که در هر کجا باشیم و هرکه باشیم، باشیم باید مطیع خدا باشیم نه غیر او.
. نماز ایدئولوژی علمی مسلمانان است و استحکام بخش ارزش ها و جلوگیری از فروپاشی شخصیت افراد و اعضاء جامعه خواهد بود.
. اذان نماز شیپور توحید و یکتاپرستی است که سپاه متفرق اسلام را در یک صف و زیر یک پرچم فرا میخواند و آنان را پشت سر امام عادل قرار میدهد.
نماز هم امر به معروف است و هم نهی از منکر.

وقتی فرد نمازگزار هر روز در اذان اقامه می گوید، «حی علی الصلوه، حی علی الفلاح، حی علی خیرالعمل» که همه امر به بالاترین معروف ها یعنی نماز ختم می شود، بیشک راهی است به سوی معنویت و کمال. نماز خروج از خود و پرواز به سوی خداست.

امام خمینی(ره) می فرماید:

هجرت از خانه دل به سوی خدا یکی از مصادیق آیه است. هجرت از خودپسندی و خودخواهی و خودبینی و هجرت به سوی معنویات که بزرگترین هجرت هاست. ۱۵ پس نماز به منزله اسم اعظم الهی است و در میان عبادات مثل انسان کامل در میان انسانهاست. در نماز عزت رب وذلت عبد مطرح است که این دو مقام بس عالی است. نماز نشانه و علامت مسلمانی است و اهانت و بی توجهی به نماز، بی توجهی به کل دین است. پی این انسان نمازگزار و به خدا پیوسته از نتایج و برکات مادی و معنوی نماز برخوردار خواهد ردید و این طرز تفکر روح انسان را از بخل و حسد پاک خواهد کرد و جهان لاتنازع بقاءً را به دنیای تعاون و همکاری مبدل خواهد کرد. هم چون آفتاب نورافشانی می کند بیآن که انتظار پاداش داشته باشد. ۱۶ با نمازگزادرن و توجه به نماز دانشگاهیان و دیگر افشار جامعه خواهند توانست در آموزشگاه بزرگ جهان انسانیت برای پیش بردن انسانها در سیر تکاملشان گام گذارند و چه بسا نقش معنوی نماز است که آنها رابازسازی خواهد کرد، چنان که ابوعلی سینا این دانشمند بزرگ هرگاه نماز می گذارد آرامش مییافت و مشکلاتش را به راحتی حل می نمود. نماز وسیله تقرب هر پرهیزگاری به خداست. پس بیایید هرگز از نماز غافل نباشیم.

امید است مقاله حاضر مثمرثمر واقع گردد. از درگاه خداوند متعال دوام توفیق و خدمت گزاری به اسلام و احکام اسلامی را برای اعلم مسلمین مسألت می نماییم.

پی نوشت:

۱. سوره بقره آیه ۴۵.

۲. سوره اعراف، آیه ۳۱.

۳. تفسیر نمونه، ج ۱۶، صفحه ۲۸۳.

۴. نهجالبلاغه، کلمات قصار، جمله ۱۳۶.

۵. نهجالبلاغه، کلمات قصار، جمله ۲۵۲.

۶. نهجالبلاغه، کلمات قصار، جمله ۲۵۲.

۷. وسایل الشیعه، ج ۳، ص ۴.

۸. بحارالانوار، جلد ۸۲، صفحه ۲۰۰.

۸. بحارالانوار، جلد ۸۲، صفحه ۲۰۰.

۹. بحا، ج ۷۷، ص ۴۰۲.

۱۰. سوره بقره، آیه ۴۵.

۱۱. تفسیر نمونه، ج ۹، صفحه ۲۷۶.

۱۲. سوره انفال، آیه ۲۹.

۱۳. سوره حدید، آیه ۲۸.

۱۴. سوره عنکبوت، آیه ۶۹.

۱۵. اسرار الصلوه، ص ۱۲.

 منبع : لیلا معصوم زاده