میرزا صادق مجتهد تبریزى (ره)

اشاره:

در سال ۱۲۷۴ ه.ق در شهر تبریز در خانواده‏اى روحانى کودکى پا به عرصه وجود گذاشت و صادق نامیده شد . پدر وى میرزا محمد آقا معروف به مجتهد ،خود صاحب کمال و عالمى فرزانه بود و در خطه آذربایجان نام آور و به علم و فضل شهرت داشت. صادق در دامن چنین خانواده‏اى سنین کودکیش سپرى شد و روز به روز رشد کرد. وى در اوان نو جوانى وارد مدرسه علوم دینى گردید و تحصیلات ابتدایى را که شامل آشنایى با ادبیات، قرآن و سطح‏ ابتدایى فقه و اصول بود فرا گرفت و ۱۸ بهار از عمرش در این سامان سپرى شد.

هجرت به حوزه‏ علمیه نجف

تا اینکه در سال ۱۲۸۸ ه.ق به حوزه ‏علمیه نجف هجرت کرد و مدت اقامت او در نجف اشرف ۲۴ سال طول کشید. و این مدت پربارترین دوره زندگى این عالم فرزانه بشمار می ‏رود. شخصیت علمى و معنوى آقا میرزا صادق در این دوره از تاریخ زندگى اش شکل می‏ گیرد و استعداد و روح تشنه او به دانش و معنویت به بار نشسته و سیراب می‏ گردد و به قله اجتهاد دست می ‏یابد.

اساتید

اساتیدى که آیت الله میرزا صادق تبریزى در دوره ‏هاى مختلف تحصیل از آنها تهره برده است عبارتند از:

آیاب بزرگوار

۱. شیخ حسین اردکانی(متوفاى ۱۳۰۵ ه.ق)

۲.ملا محمد فاضل ایروانی(متوفاى ۱۳۰۶ ه.ق)

۳. محمد فاضل شربیانی(متوفاى ۱۳۲۲ ه.ق)

۴. محمد حسن مامقانی(متوفاى ۱۳۲۳ه.ق)

۵. شیخ هادى طهرانی(متوفاى ۱۳۲۳ ه.ق)

منزلت علمى

هم چنین صاحب الذریعه می ‏نویسد: جمعى کثیر، از حوزه درس او فارغ التحصیل شده‏اند که در میان آنان برخى امروزه صاحب وجاهت و مکانت علمى هستند و اصولا آقا میرزا صادق اقا خود را وقف سود رسانى تدریس و نشر احکام اسلامى کرده است.

مکتب معنوى و اخلاقی

‏چنانچه زندگى علمى و دانش و فضل آیه الله مجتهد تبریزى در این فرصت نمی‏ گنجد پرداختن به ویژگی‏ هاى روحى و اخلاقى وى نیز فرصت بیش‏ترى می ‏طلبد و ابعاد گوناگون زندگى ایشان را نیز نمی‏توان در این مختصر بیان کرد. رفتار و کردار این مرد بزرگ در طول زندگى خویش به ویژه در دوران مرجعیت و زعامت در آذربایجان و نفس قدسى وى در تبلیغ و ترویج احکام اسلام بسیار مؤثر بود و ایشان در ایجاد جامعه دینى و مذهبى در آن خطه نقش بسیار عمده داشت با وجود سپرى شدن بیش‏تر نیم قرن از رحلت ایشان هنوز هم یاد آیهالله میرزا صادق تبریزى در بین مردم خطه آذربایجان زنده است و از زندگى این عالم وارسته که زندگى زاهدانه و سلوک عارفانه داشته با احترام و عظمت یاد می‏ شود.

تبلیغ و ترویج احکام اسلامى و هم چنین رهبرى مردم در آن روزگار آشفته بازار فرقه گرایى و تفرقه افکنى خود صحیفه بلندى از بزرگى و عظمت روحى یک انسان وارسته چون حضرت ایشان است که باید خود جداگانه به عنوان الگوى حیات براى همه انسان هاى پیشرو در هدایت و رستگارى جوامع بشرى نگاشته و ارائه گردد. یکى از ویژگی‏ ها این انسان وارسته و عالم فرزانه این است که وى در عین اینکه آیه ‏هاى عرفان و زهد را به تفسیر می‏ نشیند به جامعه‏اى نیز می ‏اندیشد که زمین ه‏اى تکاملى و رشد و تعالى را براى بشر فراهم می ‏آورد یعنى مبناى پیوند دین و سیاسست از نظر آیه الله میرزا صادق آقا تبریزى که به جهت همین هدف والاى خویش، نیز تن به مرارت و سختى می‏ دهد این است که معرفت و سلوک را خدا و عمل به احکام الهى در سایه حاکمیت نظام عدل و انصاف است که تحقق و شکوفایى پیدا می ‏کند و نتیجه بخش می ‏گردد و الا در غیر این صورت به دین بیش از حد شعار، میدان فعالیت داده نخواهد شد و به مرور همه عرصه‏ ها بر روى آن تنگ‏تر خواهد شد. در این نوشتار به جاست ما سخن کوتاه کنیم و ابعاد شخصیتى وى را در زمینه‏ هاى گوناگون در نوشته ‏هاى بزرگانى چون علامه امینى بخوانیم که می‏ نویسد: او یکى از چهره ‏هاى درخشان تشیع و از جمله دانشمندان متشخص امامیه است که در آذربایجان به مرجعیت تقلید رسید و سالها صاحب ریاست و زعامت دینى گردید. زعیمى که در اداره امور حسن تدبیر و در قضاء و داورى دادگرى و در اظهار نظر ثبات و پایدارى و استوارى نشان می‏داد و در اصلاح جامعه برنامه هایى پیشرفته ارائه می‏ نمود او همواره با هوشیارى و دور اندیشى و تحمل مشتقات و مرارتها مردم را رهبرى می‏ کرد و در مبارزه با کفر و الحاد از سختی ‏ها و تلخی ‏ها نمی‏ هراسید و پیوسته با پند و اندرز و سخنان گیرا و نافذش باز مسئولیت را به دوش می ‏کشید.

هم چنین در احسن الودیعه آمده است:

آقا میرزا صادق یکى از علماى بزرگ ایران و از جمله مراجع تقلید شیعه امامیه در عصر حاضر است که صاحب ریاست عامه و مرجعیت تام است و حکومت ایران به دنبال انقلابى که در شهر تبریز رخ داد وى را به برخى بلاد تبعید نمود.

سید حسن امین نیز از او به بزرگى یاد کرده، می ‏نویسد:

او فقیهى بود مجتهد، مرجع تقلیدى محبوب، انسانى زیباروى و نیکو معاشرت بود، واعظ و سخنورى داراى سعه صدر و قریحه شعر بوده است.

مکتب اخلاقى و تربیتی‏

آیه الله مجتهد تبریزى در عرصه‏ هاى مختلف زندگى پیشتاز بود و عمر خویش را در خدمت به جامعه دینى سپرى ساخت. او همان گونه به سرنوشت جامعه می‏ اندیشید، دغدغه رشد و تعالى امت اسلامى را داشت و هم چنین سخت نگران اوضاع اسفبار اقتصادى و فقر و بدختى مردم زمان خویش بود. او یکه و تنها براى سامان دادن به وضع مردم در زمینه ‏هاى مختلف قامت قیام بست. در شهر تبریز معروف است که می‏ گویند خانه آقا میرزا صادق به روى همه باز بود. پناهگاهى بود براى فقرا و نیازمندان، و پایگاهى براى دردمندان و اندیشه وران که به دین و مصالح مسلمین می‏ادیشیدند. هم چنین دیوانى براى حل مشکلات مردم. در زندگى آیه الله تبریزى دو ویژگى بسیار برجسته وجود داشت، نخست اینکه ایشان بسیار سخت کوش و در اهداف دینى خویش استوار بودند. دوم عشق و علاقه ایشان به مردم، و به عباراتى وجهه مردمى ایشان بود. به نوشته محمد مجتهدى، … حاج میرزا صادق آقا پس از رحلت حاجى میرزا حسن مجتهد، از حیث نفوذ و وجه در درجه اول واقع شد چنانچه در شب عید فطر مردم از نصف شب به مسجد او می ‏رفتند و براى خود جا می‏ گرفتند و بعضى مردم جاى خود را به قیمت گران به اعیان و اشراف می‏ فروختند.

شیخ ملا على خیابانی(ره) نیز که محضر این بزرگوار را درک کرده است می‏ نویسد: چنان صاحب حزم (هوشیار) بود که کسى نمی ‏توانست در امرى به ایشان دخالت و غلبه بنماید و نطق نمی ‏کرد مگر به چیزى که نفع ببخشد براى مردم در دین و دنیاى ایشان.

هم چنین آقا برگ تهرانى می‏ نویسد: او وجود خویش را وقف تدریس، نشر احکام و سود رسانى و رفع نیاز نیازمندان و مبارزه با بدعت ‏ها، بى دینی‏ ها و پاسدارى از مقدسات دین و جهان اسلام کرد. و در این راه با سختی‏ ها و مرارتهاى زیادى روبرو گردید و تحمل کرد که کوه تحمل آن را نداشت.

تالیفات

الف) آثار فقهى

۱. شرح تبصره علامه حلى

۲. رساله شرایط عوضین

۳.رساله در ربا

۴. حاشیه بر وسیله النجاه

۵.رساله موسوم به فواید در مسائل متفرقه فقه

۶. واجبات احکام.

ب)آثار در اصول فقه:

۱. رساله الغریه در مباحث الفاظ

۲. مباحث مشتقات

وفات

سرانجام این عالم و فقیه نامدار در ششم ذى القعده سال ۱۳۱۵ هجرى قمرى مطابق ۱۳۳۱ شمسى به نداى حق لبیک گفت و جامعه اسلامى شیعیان را در غم و اندوه فروبرد. پیکر ایشان پس از  تشییع  در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) شهر مقدس به خاک سپرده شد.