موقعیت شیعیان در قطر، کویت و امارات متحده عربی

کویت

موقعیت جغرافیایی: کشور کویت با مساحت ۱۷/۸۱۷ کیلومتری مربع [و به روایتی، ۱۷/۸۱۸ کیلومتر مربع] و جمعیت حدود دو میلیون نفری [و به روایتی ۲/۳ میلیون نفری]، جزو کشورهای کوچک طبقه بندی می شود. موقعیت جغرافیایی کویت و هم مرزی با کشورهای بزرگ منطقه همچون ایران، عربستان و عراق، مشکل بقا و امنیت را به صورت بزرگ تری و مهم ترین مشکل مبتلا به کویت درآورده است.
قرار گرفتن بین ۸ و ۳۰ درجه عرض و ۴۶ و ۴۸ درجه طول شرقی، آب و هوایی گرم برای این کشور به ارمغان آورده است. (۶)
کویت با وجود وسعت کم، یکی از بزرگ ترین کشورهای تولید کننده ی نفت جهان است. ذخایر نفتی این کشور، هفتاد میلیارد بشکه تخمین زده می شود که بیش از سه برابر ذخایر نفتی ایالات متحده ی آمریکا و ده درصد کل ذخایر نفتی جهان است. (۷)
در تحلیل موقعیت ژئوپلیتیکی کویت، باید گفت: این کشور به دلیل وسعت کم، از موقعیتی آسیب پذیر برخوردار است؛ چرا که پراکندگی جمعیت و مراکز صنعتی برای این کشور فراهم نیست و دشمن می تواند به راحتی آن را تصرف کند؛ آن گونه که عراق در جنگ دوم خلیج فارس چنین کرد. از سوی دیگر، داشتن همسایگان پر قدرتی همچون ایران، عراق و عربستان همواره نوعی تهدید برای این کشور به شمارمی آید و به همین دلیل، کویت فاقد عمق استراتژیکی مطلوب است. (۸)
این کشور همواره برای فرار از تهدیدهای منطقه ای، به آمریکا و کشورهای اروپایی متوسل شده است. البته کویت به دلیل وضعیت اقتصادی مطلوب، همواره سعی نموده است تهدیدها را با پول بخرد. رابطه ی این کشور با جمهوری اسلامی ایران، ارتباط نزدیک با تحولات منطقه ای دارد. گرچه این کشور جزو نخستین کشورهای منطقه بود که جمهوری اسلامی ایران را پس از انقلاب به رسمیت شناخت، ولی با آغاز جنگ ایران و عراق . اگرچه اظهار بی طرفی کرد . جانب کشور عراق را گرفت و روابط دو کشور رو به سردی نهاد. اما پس از پایان جنگ و به ویژه با آغاز اشغال کویت از سوی عراق و حمایت ایران از این کشور، روند جدیدی در روابط دو کشور ایجاد شد. (۹)
جمعیت و پراکندگی جغرافیایی: کویت از جمله کشورهای این منطقه است که جمعیت قابل توجهی از شهروندان آن را شیعیان تشکیل می دهند. جمعیت آن ترکیبی از مردم بومی منطقه و مهاجران ایرانی و غیر ایرانی است. طبق آمار رسمی، بیش از ۴۰ درصد و بر اساس برخی از مآخذ، بیش از ۵۰ درصد از مردم آن شیعه هستند. (۱۰)
نکته ی قابل تأمل آن است که اکثریت شیعیان این کشور را شیعیان دوازده امامی تشکیل می دهند و از این لحاظ، از هم کیشان ایرانی محسوب می شوند و دارای حسینیه های متعددی هستند. از عراق، ایران و جبل عامل عده ای اهل علم برای ارشاد و تعلیم احکام به سوی کویت می روند. (۱۱)
وضعیت سیاسی . اقتصادی شیعیان: به لحاظ سیاسی، وضعیت شیعیان کویت نیز مانند دیگر کشورهاست. این شیعیان عموما به دنبال پیشرفت و بهره برداری از نفت به آنجا مهاجرت کرده اند. شیعیان کویت نیز همانند شیعیان عربستان، همان نوع مسائل را برای امیر کویت ایجاد می کنند، گرچه کویت حقوق سیاسی به این اقلیت اعطا کرده است. (۱۲)
بدین روی، هر چند اقلیت شیعه در کویت از حقوق اجتماعی و سیاسی برخوردار شده اند، اما بیداری شیعیان ایران از ۱۹۷۹ به بعد، موجب بروز اغتشاشات مهمی در این کشور گردیده است. کویت، که در احاطه ی عربستان، عراق و ایران قرار دارد، جمعیت شیعه مذهب خود را در حکم ستون پنجم ایران به شمار می آورد. (۱۳)

امارات متحده ی عربی

موقعیت جغرافیایی: کشور امارات متحده ی عربی با مساحتی قریب ۸۳/۶۰۰ کیلومتر مربع، بین عرض جغرافیایی ۲۲ تا ۲۶ درجه و ۳۰ دقیقه و ۵۱ تا ۵۶ درجه و ۳۰ دقیقه طول شرقی واقع شده است و بخشی از منطقه ی خلیج فارس به شمار می آید که با کشورهای عمان در شمال شرقی، عربستان در جنوب و غرب، و قطر در شمال غربی مرز مشترک دارد.
این کشور از هفت امیرنشین «ابوظبی، دوبی، شارجه، ام القوین، عجمان، فجیره، و رأس الخیمه» تشکیل شده است که از میان آنها، امیر نشین های ابوظبی و دبی اهمیت بیشتری دارند. (۱۴)
ابوظبی وسیع ترین و از لحاظ نظامی، نیرومندترین نه شیخ نشین در حاشیه ی پایینی خلیج فارس است و مهم ترین عضو امارات متحده ی عربی به شمار می رود. برحسب درآمد سرانه، ابوظبی ثروتمندترین دولت جهان است و ثروت ابوظبی به تنهایی، مقام منحصر به فرد آن را در حکومت فدرال توجیه می کند. (۱۵)
دبی دومین شیخ نشین امارات متحده است که به لحاظ تجارت و جمعیت اهمیت دارد.
این امیر نشین از جنبه ی جمعیتی، پر جمعیت ترین شهر امارات و از بعد تجاری، شهر بندری و پر رونق امارات متحده و منطقه ی آزاد تجاری به شمار می آید. حاکمان این کشور با توسل به بازرگانی و سیاست تجارت آزاد، به رغم درآمدهای اندک حاصل از فروش نفت و وسعت و مساحت کم، این امیر نشین را به یکی از پر رونق ترین مناطق تبدیل نموده اند.
دیگر شیخ نشین ها به لحاظ امکانات شهری و مدنیت، بسیار عقب افتاده تر از این دو شیخ نشین هستند. مهم ترین صنایع این کشور پالایش نفت و سیمان بوده و در زمینه ی تولید نفت، ابوظبی از دیگر امیر نشین ها موفق تر عمل کرده است. (۱۶)
در تحلیل ژئوپلیتیکی این کشور، باید به اختلافات مرزی میان شیخ نشین های هفت گانه از یک سو، و میان هر یک از آنها با دیگر کشورهای همسایه اشاره کرد که حتی موجب درگیری های مرزی بین شیخ نشین ها و همسایگان شده است.
از مهم ترین اختلافات منطقه ای ، ادعای ارضی این کشور بر جزایر سه گانه ی «تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی» استکه در حال حاضر، در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار دارند. این ادعا هر از گاهی از سوی امارات متحده در مجامع بین المللی و همایش های منطقه ای مطرح می شود.
این کشور به لحاظ شکل سازمان دهی داخلی، به صورت کنفدراسیونی و متشکل از هفت شیخ نشین است که در رأس هر یک از آنها، امیری حکومت می کند و در هر یک از آنها، ساختارهای اجتماعی و سیاسی مجزایی حکم فرماست. همچنین به دلیل وجود بافت اجتماعی متنوع، کنترل سیاسی تمام سرزمین ها برای پایتخت به یک میزان و یک سطح امکان پذیر نیست.
جمعیت و پراکندگی شیعیان: بر اساس اطلس جهانی، قریب ۱۶ درصد از کل جمعیت این کشور شیعه هستند، در حالیکه در برخی منابع، جمعیت شیعیان آن بین ۶ تا ۲۰ درصد تخمین زده شده است. به هر حال، بیشتر این شیعیان در امیر نشین دبی ساکن هستند که از مهم ترین و در عین حال، پرجمعیت ترین امیر نشین های امارات متحده به شمار می آید.
دبی، شهر بندری و پر رونق امارات متحده عربی، منطقه ی آزاد تجاری است که اکثریت شیعیان کشور در این شهر ساکنند. (۱۷) این تمرکز در مهم ترین امیر نشین نفتی این فدراسیون، در واقع، پدید آورنده ی همان مسائل و مشکلاتی است که سایر امیر نشین ها با آن مواجهند، بخصوص اینکه ایران در دبی نیز همانند بحرین، از نفوذ عمده ای برخوردار است. (۱۸)
وضعیت سیاسی . اقتصادی شیعیان: شیعیان این کشور نفوذ چندانی در ساختار سیاسی کشور نداشته و عموما به تجارت و بازرگانی مشغولند. (۱۹)

پی‏ نوشت:

۱. زینب متقی زاده، جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه ی خلیج فارس، ص۹۸.
۲.حسن علوی، قطر (کتاب سبز)، ص ۸۷.
۳. فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه کتایون باصر، ص ۱۲۹.
۴. حسن علوی، قطر (کتاب سبز)، ص ۱۶.
۵. همان، ص ۱۵.
۶. همان.
۷. لواء فیلی رودباری، کویت (کتاب سبز)، ص ۱۷.
۸. همان، ص ۴۱.
۹. زینب متقی زاده، جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه ی خلیج فارس، ص۱۱۹.
۱۰. رسول جعفریان، جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام، ص ۴۹.
۱۱. محمد جواد مغنیه، شیعه و تشیع، ص ۳۴۴.
۱۲. فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه ی علی رضا قاسم آقا، ص ۱۰۰.
۱۳. فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه ی کتایون باصر، ص ۱۲۹.
۱۴. زینب متقی زاده، جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه ی خلیج فارس، ص ۸۹.۹۰.
۱۵. مهدی مظفری ، امارات خلیج فارس،؛ ص ۸۶.
۱۶. زینب متقی زاده، جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه ی خلیج فارس، ص۹۰.۹۱.
۱۷. حسن علوی، قطر (کتاب سبز)، ص ۲۲۴.
۱۸. فرانسوا توال، ژئوپلیتیک شیعه، ترجمه ی کتایون باصر، ص ۳۰.
۱۹. زینب متقی زاده، جغرافیای سیاسی شیعیان منطقه ی خلیج فارس، ص ۱۵۵.

منبع: کتاب ژئوپلیتیک شیعه و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی.