موقعیت جغرافیایی شیعیان در کشورافغانستان

کشور افغانستان در بخش جنوب غربی آسیا و با وسعتی معادل ۶۴۷/۴۹۷ کیلومتر مربع است که در شمال، با سه کشور آسیای میانه (تاجیکستان، ازبکستان و ترکمستان) مرزی به طول ۲/۳۸۴ کیلومتر و در منتهی الیه شمال شرقی، از طریق تنگه ی «واخان» با ایالت «سین کیانگ» کشور چین مرزی به طول ۴۰کیلومتر، با ایران ۸۵۰ کیلومتر و با پاکستان، جامو و کشمیر ۲/۲۴۰ کیلومتر مرز مشترک دارد. (۱) به لحاظ تنوع قومی، افغانستان سیمای ناهمگونی دارد؛ اقوام و نژادهای گوناگون مانند «پشتون، تاجیک، هزاره، ازبک، ترکمن و قزلباش» با هم زندگی می کنند.

بدون شک، افغانستان در دو دهه ی اخیر، از بحرانی ترین کشورهای منطقه و جهان محسوب می شود. موقعیت استراتژیک این کشور و دخالت بیگانگان، سیمای ناهمگون قومی، شکاف های مذهبی، و ظهور جریانات تندروی مذهبی، بخصوص دیدگاه ارتجاعی طالبان را می توان به عنوان زمینه های بحران ذکر کرد که منجر به ناامنی و جنگ در افغانستان شده است. در حال حاضر، علاوه بر مسئله ی امنیت، مهم ترین مشکل و مسئله ی اجتماعی افغانستان، بحران هویت ملی است؛ زیرا افغانستان دارای یک جامعه ی چند پارچه است، تنوع و ناهمگونی اقوام و فقدان همکاری های وحدت بخش موجب شده است روند ملیت سازی در این کشور نتواند بحران را پشت سر بگذارد. (۲)
پراکندگی جغرافیایی شیعیان: توزیع جمعیت شیعیان در افغانستان در سه منطقه، به شرح ذیل است: (۳)
الف. شیعیان هزاره جات؛ این منطقه در قلب افغانستان واقع شده و شامل استان های «بامیان، غزنی، ارزگان، غور، جوزجان، سمنگان» و قسمتی از «بلخ» است. در افغانستان، موقعیت جغرافیایی و محل زندگی شیعیان به شدت از مسائل مذهبی متأثر بوده است. بسیاری از شیعیان، که اکنون در قلب افغانستان و ارتفاعات مرکزی زندگی می کنند، از روی میل و علاقه آنجا را برای زندگی انتخاب نکرده اند، بلکه فشار حکومت مرکزی، بخصوص سیاست کوچ اجباری، آنها را از دامنه ی کوه ها به داخل ارتفاعات سوق داده که به لحاظ دفاعی، به خاطر گردنه های صعب العبور، مناسب به نظر می رسد، اما شرایط زندگی در آنجا سخت است.
ب. شیعیان کابل که به دو دسته ی عمده ی قومی تقسیم می شوند:
اول. قزلباش ها که از زمان تصرف کابل توسط نادرشاه در همان جا ساکن شدند و در بعضی مقاطع، نقش مهمی در جریانات تاریخی داشته اند.
دوم. هزاره ها که به دلیل شرایط دشوار زندگی در هزاره جات، سرکوب مضاعف حکومتی و کمبود عمومی تسهیلات اولیه، مثل بیمارستان و مدرسه به کابل مهاجرت کرده اند.
ج . شیعیان شمال؛ ناحیه ی ترکستان افغانستان یا همان (ساحه شمال) از مناطقی است که به جرئت، می توان گفت: ۵۰ درصد جمعیت آن، بخصوص در استان های بلخ و جوزجان، متعلق به شیعیان است.
وضعیت سیاسی . اقتصادی شیعیان: شیعیان افغانستان از دیرباز، شهروندان درجه دو و بلکه پایین تر از آن شناخته شده اند و هیچ گاه با حاکمیت سیاسی کشور به علت حمایت مذهبی از اهل سنت و تحت فشار قرار دادن شیعیان، احساس هم سویی نداشته اند. از نظر فرهنگی و اقتصادی، مناطق شیعه نشین از زمان حاکمیت عبدالرحمان خان، که یکی از تاریک ترین مقاطع تاریخ کشور افغانستان از نظر کشتار، ویرانی و غارت مردم است، تاکنون از مناطق اهل سنت جدا بوده و با اختصاص دادن همه ی امکانات معیشتی و رفاهی به برادران اهل سنت، بی عدالتی و محرومیت اقتصادی و سیاسی برای شیعیان به ارمغان آورده است. این سیاست، که توسط حکام و زمام داران پس از وی نیز دنبال شده، بی تردید، تعارض مذهبی میان تشیع و تسنن را عمیق تر ساخته، زمینه های نارضایتی مردم و به ویژه شیعیان را از حکام مستبد فراهم آورده است. اما شیعیان، که به سیاست قوم محورانه و تبعیض مذهبی دولت های مستبد افغانستان واقف بوده اند، هیچ گاه در هم سویی با حاکمیت سیاسی کشور قرار نگرفته و همواره موضعی منفی و متعارض با دستگاه حاکم داشته اند. (۴)

پی‌نوشت:

۱. عزت الله عزتی، جغرافیایی سیاسی جهان اسلام، ص ۱۲۰.
۲. رضا حسینی، «شیعیان افغانستان»، فصل نامه ی شیعه شناسی، ش ۵، ص ۱۶۰.
۳. همان، ص ۱۶۵.
۴. سید عبدالقیوم سجادی، جامعه شناسی سیاسی افغانستان، ص ۱۰۲- ۱۰۵.

منبع: کتاب ژئوپلیتیک شیعه و نگرانی غرب از انقلاب اسلامی