موقعیت جغرافیایی تیره های اهل حق

اشاره:

اهل حقّ متأثر از عوامل مختلفی در ساختـار اصلی جمعیّتی خود می باشد، که علل اجتماعی و مذهبی از مهم ترین آنان به شمار می رود، بنیانگذاران این فرقه با سوء استفاده از فقر فرهنگی شدید حاکم در مناطق روستایی و عشایری اقدام به ترویج عقاید خرافی خویش در جذب مریدان نسبتاً قابل توجهی نموده اند و در طول تاریخ با تحمیق و استثمار فکری مردم ها سیطره یافته اند که شرح و بسط مفصل آن در این مجمل که هدفش مختصر نویسی بر محور مفید بودن است، نمی گنجد. به همین جهت صرفاً به مناطقی که سرسپردگان اهل حقّ در ایران و خارج از کشور زندگی می کنند، اشاره ای کوتاه داریم:
• نـواحی غربـی کشور از جمله استان های لرستان، کرمانشاه، همدان و…
در غالب طوائف چواری، نورعلی، میربگ جنوبی و شمالی، سنجابی و قسمت هایی از بخش مرکزی نورآباد و به ویژه در ناحیه دُم آیزه اهل حقّ های آتش بگی نشو و نما دارند، این مناطق عموماً روستایی هستند. در شهرستان کوهدشت آتش بگی ها به صورت پراکنده سکونت دارند و منطقه ی بلوران واقع در بخشی از حد فاصل جاده ی اسلام آباد غرب ـ پل دختر از مهم ترین و معروف ترین آنها می باشد. طائفه ابوالوفاء (بلفا) نیز جز مناطق اهل حقّ نشین کوهدشت محسوب می گردد. از دیگـر طوائفـی که در لرستـان به سمت فـرقه ی مزبور گرایش اعتقادی و فکری دارند، ذوالنوری ها هستند. ^[۱]
روی هم رفته با فعالیّت های فرهنگی و درایت مسئولین امر در لرستان علی رغم همه ی محدودیـّت ها و محرومیـّت ها اقدامات بسیار ارزشمندی جهت هدایت قاطبه ی اهل حقّ به سمت کسب ارزشهای علوی و آرمان های مکتب محمّدی صورت پذیرفته است، به طـوری که از ایـن حیـث بـدون مغلطه و اغراق دارای حائز رتبه ی برتر در میان استان های اهل حقّ نشین کشور است، بی شک این مهّم مرهون زحمات روحانیّت مبارز و متعهّد می باشد.

کرمانشاه

در پاره ای از شهرستان کرمانشاه، روستای گره بان و نواحی پیـرامون آن، روستـای عثمان ونـد و سان رستـم، انــدکی از روستاهای توابع ماهی دشت، آبادی های منطقه بیلوار از جمله: دربنـد، بالابنـد و پشت دربنـد، مردمان اهل حقّ از تیره های مختلف سُکنی گزیده اند. همچنین در بسیاری از روستاهای اسلام آبـاد غـرب و حومه ی آن نظیـر: سوران علیا و سفلی، چُنگُر و بیشتر روستاهای کوزران سنجابی در حدود ۱۳۵روستا اهل حقّ ها به چشم می آیند، که بنابر اعلام منابع غیر رسمی تقریباً ۵۰ هزار نفر از جمعیّت این شهرستان پیرو این مسلک هستند.
کِرند غرب و توابع آن از مهمّ ترین مراکز اهل حقّ نشین کشور می باشند، هر چند که نباید از جماعت شیطان پرست ها در این ناحیه مغفول ماند. علاوه بر کرند جمعیّت نزدیک به ۱۲۷ روستا از دهستـان گهواره را سرسپردگان این فرقه فرا گرفته است.
دهستان و روستاهای اهل حقّ نشین نواحی کِرند عبارتند از: قلعه زنجیر، توت شامی، بیامد، سرخه لیزه، حریر، بروند، گردکان کور، سرمیل، گوراجوب و بیونیش.
در تازه ترین سرشماری ها برخی جمعیّت اهل حقّ های ساکن کرند و بخش های پیرامون آن را در حدود ۱۶۵ هزار نفر بر شمرده اند.
ده درصد مردم قصر شیرین بر مرام اهل حقّ پایبندند. روستاهایی از شهرستان کنگاور نیز اهل حقّ اند. و تقریباً نصف جمعیّت صحنه و دینَور نیز به مرام اهل حقّ سرسپرده شده اند که در نـوع خـود قابـل ملاحظه است. روستـاهای بلـوان، رشیدعباس، قرَهَ بلاغ، پس پس، دول الیاس، جلالوند سفلی و دهستان بزمیرآباد، پشت تنگ و حدود ۲۵ درصد جمعیّت محیط شهری سر پل ذهاب اهل حقّ می باشند. ^[۲]

همدان:

روستای ده سرخه نهاوند محل زندگی اسد میرزا مشعشعی از اقطاب برجسته آتش بگی از عمده ترین قسمت هایی است که جماعت یـاران اهل حقّ ایـن استـان در آن به سر می برنـد، مع الوصف ۲۳ روستا از توابع شهرستان اسدآباد نیز به آئین یاری معتقدند، که بخش های آوج و رزن از این جمله اند. ^[۳]

تهران، کرج، آذربایجان شرقی، و سایر مناطق:

گورانی های بخش ایلخی چی تبریز از معروف ترین مراکزی است که اهل حق ها در آن دیده می شوند. گروه مذکور دارای تشابهات اعتقادی و اشتراکات فقهی فراوانی با هم کیشان خود در بخش کرند غرب می باشند.
بخشی از مردم کلاردشت (پیروان سید محمد کلاردشتی)، کجور و فیروزکلا و دهستان «پول» استان مازندران عقیده-شان بر مرام آتش بگی استوار است. از سوی دیگر در ساوجبلاغ و هشتگرد کرج، شهرستان های رودهن و بومهن تهران و بخش عمده ای از خیابان طالقانی پایتخت کشور نیز اهل حقّ ها از تیره های مختلف به صورت گسترده در آن به سر می برند.

اهل حق های نورآباد دلفان

در بخش های قابـل توجّهی از این منطقه چه در مـرکز شهر و چه در روستاهای پیرامون آن، اهل حقّ های تیره ی آتش بگی سکونت دارند، که در ادامه به تراکم جمعیّتی این طائفه در سطح دلفان به شکلی کوتاه می پردازیم:
طوایف مهمّی چون اتیونـد شمالی و جنونی، نورعلی، خاوه جنوبی و شمالی، کاکاوند، میربگ شمالی و جنوبی، شاهیوند، اولادقباد، سنجابی، چواری، سادات بابابزرگ و دراویش پیرامون آن ساختار جمعیّتی دلفان را تشکیل داده اند. برخی از طائفه های سابق الذکر اعتقادشان بر پایه ایمان به مذهب تشیّع استوار است و بعضی دیگر به مرام آتش بگی و یا اختلاطی از هر دو معتقدند، که در ذیل به دسته ی دوّم اشاره می شود.
دهستان چواری با مرکزیّت روستای چند هزار نفری گلام بحری از اصلی تریـن و تندروتـریـن طائفه های آتش بگی در منطقه ی دلفان است که محـل حشـرونشـر مشعیشعیان این سرزمین است. بزرگان آن مشهور به گذاشتن شارب هایی دراز و کلفـت و مردمان آن بسیار متعصُب و در بـرابـر بیـگانگان (نمازی ها) از انسجام خاصّی برخوردار هستند. چواری ها بر حسب سنّت دیرینه ی گذشتگان شان رسومات آئینی و آداب دینی خـود را جم خانه ی معروف دهستـان گلام بحری به پا می دارند. اهالی این ده در سال های گذشته با ساخت مسجدی در مرکز آبادی شان به شدّت مخالفت ورزیدند، که اقدام آنها موجب ایجاد تنش در بین ایشان و عدّه ای از روحانیّون بومی دلفان گردید.
روستاهای مرادجان، ده فیروزوند، تیمور، یارآباد، سید علی (سیالی)، ده کبود، سیکوند و چشمه کبـود از توابـع دهستان چـواری به شمار می رونـد که با اقدامـات فرهنگی تربیتی روحانیّت و نظام اسلامی بسیاری از جوانان این طائفه به ویژه روستای تیمور به سمت کسب ارزش های انسان پرور مذهب تشیّع هدایت شده اند و حتی چند طلبه ی فعّال نیز به جامعه شیعی تحویل داده اند. به هر حال در این بین آنچه که مسلّم و انکار ناپذیر است، رواج اندیشه ی یارسان و آتش بگی در سرتاسر مرکز و روستاهای تابع این طائفه به عنوان دین رسمی می باشد.
دهستان نورعلی بویژه روستاهای تندرو و افراطی خلیفه آباد و مرادآباد از مراکز مهمّی است که آتش بگی های سرسپرده خاندان مشعشعی در آن بسر می برند. بخش دم آیزه که هم اکنون مرکز شهرستان دلفان بشمار می رود، از دیگر نقاطی است که اهل حق ها در آن وجود دارند و به صورت مستمر و هفتگی اقدام به برپایی مراسم «جم» می نمایند.
در قالب نواحی طائفه میربگ شمالی و جنوبی نیز مریدان آتش بگی به چشم می خورند، که مرکز و محور اصلی این گروه روستـاهای شهن آبـاد و فـرهادآبـاد که جم خانه ی بزرگی به سرپرستی قادر جهانی در آن قرار دارد، می باشد.
اکثر روستاهای سنجابی نیز معتقد به خاندان نوربخش، مشعشعی و از همه مهمّ تر سادات والی زاده می باشد. ^[۴]
با مطالعه در ساختار جمعیتی اهل حق می توان دریافت که این فرقه به جهت نداشتن پایگاه محکم اعتقادی و فکری در سراشیبی سقوط و متلاشی شدن قرار دارد، چرا که رهبران آنها قادر به پاسخگویی به سوالات و شبهات نسل جوان خود نیستند و از سوی دیگر با فعالیتهای فرهنگی نظام اسلامی بسیاری از سرسپردگان این فرقه به سمت معارف تشیّع هدایت شده اند به همین جهت روزانه از تعداد آنها کاسته می شود.

نواحی مورد سکونت اهل حقّ در خارج از کشور:

در حوالی کرکوک عراق و دیگر شهرهای آن از قبیل: موصل و سلیمانیـه افرادی از این فرقه وجود دارد. بخش های وسیعی از ترکیه که به علویان تندرو و بگتاشی ها مشهورند، را جمعیت اهل حقّ فرا گرفته است و حتی در دوره ای بر اریکـه ی قدرت سیـاسی ایـن کشـور تکیـه زده بودند. عبادتگاه های این فرقه در کشور ترکیه به «تکیه» معروفند. در سرزمین سوریه بخش عظیمی از مردم آن به آئین یاری در آمده اند، که تحت اسم هایی دیگر همچون نُصریه، علویون و علی اللّهی ها در آنجا سکونت دارند و عمدتاً در شمال و شمال غرب این کشور مشغول زندگی هستند.
در قسمت های شمال کشور افغانستان و مناطق مرکزی ایـن کشـور جمعیّـت شایانـی بـر مسلک علی اللّهی با نـام اسماعیلی ها مشهورند، و رهبری آنها تحت هدایت معنوی و اعتقادی منصور نادری می باشد. بنابر برخی شواهد میدانی و تجربی اکثریـت مردمی که در آن کشور با نام شیعه شناخته می شوند، همان اهل حقّ های بگتاشی هستند. ^[۵]

پی نوشت:

[۱] . اهل حق ( تاریخچه، عقاید و فقه )، محمود حیدری آقایی، ص ۱۱ و ۱۲

[۲] . فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی، ص ۳۳۵

[۳] . همان

[۴] . آشنایی با فرقه اهل حق ، ص ۵۸ ـ ۵۹

[۵] . مجله تخصصی کلام اسلامی، شماره ۱۴، ص ۸۷ ـ ۸۵

نویسنده : حسین وشنی