معنی دقیق عاشورا و تاسوعا

معنی دقیق عاشورا، تاسوعا را با بیان دلیل شرح دهید؟

پاسخ:

کتاب العین از خلیل بن احمد می‌گوید «عاشورا الیوم العاشر من المحرم. و یقال بل التاسع. کان المسلمون یصومونه قبل فرض شهر رمضان».^(۱) یعنی عاشورا روز دهم از ماه محرم است و بعضی قائل هستند که روز نهم محرم می‌باشد و قبل از اینکه روزه ماه رمضان واجب شود مسلمانان آن روز را روزه می‌گرفتند.

ابن درید در جمهره اللغه می‌نویسد:‌

عاشورا روزی است که در زمان اسلام نام‌گذاری شده و در جاهلیت روزی به این نام نبوده است.^(۲)
خلاصه از تتبع در بیش از بیست کتاب معتبر لغت نتایجی حاصل گردید که به طور خلاصه بیان می‌گردد:
۱ . در عربی واژه‌ای که بر وزن «عاشورا» باشد بسیار کم است.^(۳)
۲ . این واژه به چهار وزن دیگر هم استعمال شده است:‌ عاشورا، عاشوری، عشوراء، معشوری.
۳ . بعضی گفته‌اند که این کلمه معرفه است و الف و لام بر سر آن در نمی‌آید و صفت یوم قرار نمی‌گیرد بلکه یوم به آن اضافه می‌شود.^(۴)
۴ . صاحب جمهره اللغه و صاحب النهایه و صاحب مجمع البحرین گفته‌اند: «این واژه اسمی اسلامی است و قبل از اسلام نبوده است». اما ظاهراً این مطلب درست نیست زیرا در نقل های متعدد از عاشوراء قبل از اسلام سخن رفته است که به بعضی آنها اشاره خواهیم کرد.^(۵)
۵ . با اینکه در تاریخ حادثه کربلا و مطالب مربوط به آن هر جا واژه عاشوراء به کار برده شده و می‌شود مقصود دهم محرم است اما در موارد دیگر احتمال داده شده که مقصود از عاشوراء نهم محرم باشد و با تاسوعاء فرقی نداشته باشد.
اما ظاهراًُ این احتمال ناشی از استفاده نادرست از برخی روایات باشد زیرا معنی روایت «لاصومن التاسع» یعنی افزودن روزه روز نهم به دهم است، نه اینکه مقصود از نهم ماه، عاشورا باشد. علاوه بر این مفهوم ماده «ع ش ر» بر این مطلب گواهی می‌دهد.^(۶)

۶ . جوهری در صحاح‌اللغه گوید:

«التاسوعاء قبل یوم العاشوراء و اظنه مولداً» یعنی تاسوعا قبل از عاشورا است و گمان می‌کنم تاسوعا عربی اصیل نباشد.^(۷)
۷ . در میان روایاتی که از رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ و امیرالمؤمنین و امام مجتبی ـ علیهماالسلام ـ درباره ی اخبار از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ در عراق و کربلا نقل شده روایتی که لفظ «عاشورا» در آن باشد یعنی خبر داده باشند که شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ روز عاشورا واقع می‌شود دیده نشده بلکه فقط خبر از اصل شهادت و مکان شهادت داده‌اند نه زمان آن.
فقط از میثم تمارمطلبی نقل شده که در آن خبر از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ در دهم محرم داده است.^(۸) بسیار موجب شگفتی است که در غالب کتاب های اهل تسنن اعم از لغت و حدیث و غیره هنگامی که واژه عاشوراءو معنی و مقصود از آن را بیان کردند اشاره‌ای به وقوع حادثه شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ در این روز نکرده‌اند که این نهایت کم‌لطفی ودر راستای کتمان حقایق می‌باشد.
واژه »عاشورا»‌بعد از شهادت حضرت امام حسین ـ علیه السلام ـ با همین واژه قبل از حادثه کربلا در مکتب تشیع و نیز نزد آگاهان از اهل تسنن تفاوت چشمگیری دارد.زیرا قبل از شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ مقصود از عاشورا دهم محرم‌الحرام بود، اما پس از واقعه کربلا‌ )عاشورا( به عنوان یک شعار بسیار پرمحتوا و یک تابلوی گویا از حقایق تاریخی اسلام و یک مفهوم سازنده و آموزنده و آگاهی‌دهنده است.
در علت نام‌گذاری این روز به این نام هم گفته‌اند:

چون که ده نفر از پیامبران با ده کرامت در این روز مورد تکریم الهی قرار گرفتند به این روز عاشورا می‌گفتند.^(۹) در فرهنگ شیعی به خاطر واقعه شهادت امام حسین ـ علیه السلام ـ این روز عظیم ترین روز سوگواری و ماتم به حساب می‌آید.^(۱۰)

پی نوشت:

خلیل بن احمد، العین، انتشارات هجرت، ج ۱، ص ۲۴۹.
۲. همان.
۳. همان.
۴. احمد بن فارس، مقائیس، چاپ مصر، ج ۳، ص ۴۰۰.
۵. ابن اثیر، النهایه، ج ۱، ص ۱۹۰، ج ۳، ص ۲۴.
۶. فیومی،مصباح المنیر، ص ۱۰۴.
۷. جوهری، صحاح‌اللغه، ج ۲، ص ۸۹.
۸. شفاء الصدور، چاپ سنگی، ص ۲۵۹، به نقل از علل الشرایع صدوق.
۹. شریف قریشی، باقر، حیاه الامام الحسین، انتشارات مدرسه الایروانی، ج ۳، ص ۱۷۹.
۱۰. محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، نشر معروف، ص ۲۷۶.