مصحف امام علی (علیه السلام) و تحریف قرآن کریم

یکی از مواردی که باعث گردیده برخی قائل به تحریف قرآن شوند، وجود مصحف امام علی (علیه السلام) است. امیرالمومنین (علیه السلام) دارای مصحفی غیر از قرآن موجود بود که از سوی عثمان و دیگران در هنگام جمع آوری قرآن ها پذیرفته نشد. طبق روایات، قرآن امام علی (علیه السلام) مشتمل بر ویژگی هایی است که در قرآنی که در دست ماست وجود ندارد.

از این رو، برخی چنین برداشت کرده اند که قرآن فعلی، از نظر کمیت، کمتر از مصحف متعلق به امام علی (علیه السلام) است. این برداشت، همان نظریه تحریف قرآن است که با تصریح آیات قرآن و روایات فراوان در تضاد بوده و کاملا مردود است.

روایات دال بر وجود مصحف امام علی (علیه السلام)

طبق روایات متعدد حضرت علی (علیه السلام) قرآن را جمع آوری کرده که به مصحف امام علی (علیه السلام) معروف است. از باب نمونه به سه روایت اشاره می شود:

1. امام علی (علیه السلام) در احتجاج بر جماعتی از مهاجرین و انصار فرمودند:
   «ای طلحه! تمام آیاتی که خداوند بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل فرمودند با املاء پیامبر اسلام و خط خودم در پیش من است. تاویل هر آیه ای که خداوند بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل کرده و تمام حلال یا حرام یا حد و یا حکم یا چیزی که امت تا روز قیامت به آن نیازمند است، همه اش با املا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و خط خودم در پیش من است …»^[۱]
2. در احتجاج بر زندیقی فرمودند: «کتاب قرآن را آورد که مشتمل بر تاویل و تنزیل و محکم و متشابه، ناسخ و منسوخ بود و از آن نه الف و نه لام ساقط نشده بود، گفتند ما به این کتاب نیازی نداریم».^[۲]
3. از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که هیچ کس نمی تواند ادعا کند که همه قرآن را همان گونه که نازل شده جمع کرده است مگر دروغگو؛ کسی قرآن را همان گونه که خدا نازل فرموده جمع آوری نکرده و حفظ ننموده مگر علی بن ابیطالب و امامان بعد از او (علیهم السلام).^[۳]

پاسخ شبهه در مورد مصحف امام علی (علیه السلام)

امام على (علیه السلام)، نخستین کسى است که به جمع آوری و تدوین قرآن پس از پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) همت گماشت. کم و کیف قرآن جمع ‏آورى شده توسط آن حضرت که به مصحف‏ امام‏ على‏ (علیه السلام) معروف شده، همواره مورد بحث دانشمندان علوم قرآن و تفسیر بوده است. هر چند به سبب عدم دسترسی به آن، اطلاعات دقیقى از آن در دست نیست‏ ولى آنچه مسلم  است از حیث متن و آیات، چیزى بیش از قرآن کنونى نداشته است.^[۴]

با این حال، اشاره به مطالبی ضروری است. تردیدی نیست که مصحف امام علی (علیه السلام) با قرآن موجود که بر پایه ترتیب سوره ها جمع آوری شده مغایرت دارد.

همچنین برخورداری قرآن امام علی (علیه السلام) از محتوایی بیشتر نسبت به قرآن موجود امری مسلم و صحیح است؛ اما هیچ دلیلی نداریم که این زیادی، در آیات قرآن روی داده و با تحریف، از قرآن موجود ساقط شده است؛ بلکه این زیادی ها تفسیر هایی به عنوان تاویل و یا به عنوان تنزیل شرحی برخی آیات است.

به عبارت دیگر هر آنچه که خداوند نازل فرموده را نمی توان لزوما آیه قرآن دانست. آنچه از روایت به دست می آید این است که مصحف امام علی (علیه السلام) از حیث تاویل و تنزیل مشتمل بر زیاداتی بوده است و در این روایت، هیچ دلیلی وجود ندارد این زیادات از آیات قرآن بوده است. ^[۵]

شیخ مفید بعد از اینکه سخنان معتزله را در کم شدن قرآن نفی می کند و  آن را سخنی فاسد و بی اعتبار می داند، می گوید جماعتی از امامیه معتقدند که از قرآن، هیچ کلمه، آیه و سوره ای کاسته نشده است.

اما آنچه در مصحف امام علی (علیه السلام) که عبارت از تفسیر و تاویل معانی آن بر حقیقت تنزیل بوده است از قرآن حذف شده است. به این معنا که این معانی و تفسیر و تاویل قرآن نیز نازل شده از سوی خدا بوده اما کلام خدا که عبارت از قرآنی که معجزه است، نبوده است.^[۶]

بنابراین اصل وجود زیادات در مصحف امام علی (علیه السلام) صحیح است اما این زیادات از قرآن نبوده است و دلایل قاطع و روشنی که تحریف قرآن را باطل می کند، وجود آیات قرآنی را در مصحف امام علی (علیه السلام) که در قرآن موجود نیست، نیز باطل می کند.^[۷]

نتیجه گیری

وجود مصحف امام علی (علیه السلام)، دلیل بر این نمی شود که قرآن تحریف شده و قرآن کامل، همان است که امام علی (علیه السلام) جمع آوری کرده است؛ زیرا در مصحف امام علی (علیه السلام) حتی یک حرف قرآنی بیشتر از قرآنی که در دست مسلمانان است، وجود ندارد؛ چیزی که در این مصحف بیشتر از قرآن وجود دارد، ترتیب آیات و سوره ها بر اساس نزول قرآن و نیز تفسیر معانی و تاویل آیات قرآن است.

پی نوشت ها

[۱]. کتاب سلیم بن قیس الهلالی‏، ج۲، ص۶۵۷.

[۲] .  الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی)، ج۱، ص۲۵۷.

[۳]. کافی، ج۱، ص۵۶۶.

[۴]. دایره المعارف قرآن کریم، ج۸، ص۲۳۰.

[۵]. البیان فى تفسیر القرآن‏، ص ۲۲۲ – ۲۲۵.

[۶]. أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات‏، ص۸۱.

[۷]. رک: البیان فى تفسیر القرآن، ص ۲۲۲ – ۲۲۵.

منابع

1. خویی ابوالقاسم، البیان فى تفسیر القرآن‏، قم، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی‏، چ۱، ۱۴۳۰ق.
2. شیخ مفید، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات‏، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چ۱، ۱۴۱۳ق.
3. طبرسی، احمد بن علی، الإحتجاج على أهل اللجاج، مشهد، نشر مرتضی، چ۱، ۱۴۰۳ق.
4. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، قم، دارالحدیث، چ۱، ۱۱۴۲۹ق.
5. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایره المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب ، چ ۳، ۱۳۸۲ش.