مسجد و مدرسه آقابزرگ (کاشان)

مسجد و مدرسه آقابزرگ مسجد و مدرسه‎ای بزرگ در کاشان، منسوب به ملا مهدی نراقی ملقب به آقابزرگ که به هزینه مردی نیکوکار به نام حاج محمدتقی خانبان و پسرش در نیمه قرن ۱۳ق، مقارن با دوران پادشاهی محمد شاه قاجار (متوفی ۱۲۶۴ق) ساخته شده است.

محل بنا

این مسجد و مدرسه در محدوده تاریخی و بافت قدیمی شهر، مجاور بقعه خواجه تاج‎الدین و در محله‎ای به همین نام بنا گردیده و در خیابان آقابزرگ، منشعب از خیابان فاضل نراقی واقع است و از نظر استواری هنوز وضع مطلوبی دارد.

پیشینه تاریخی

ساختمان این بنا در روزگار پادشاهی محمدشاه قاجار آغاز گردید و در سال‌های نخستین سلطنت ناصرالدین‎شاه (۱۲۶۴-۱۳۱۳ق)، به پایان رسید.

به نظر می‎رسد که این مجموعه، بر روی آثار به جای مانده پس از زلزله ۱۱۹۲ق یا دوره‎های گذشته ساخته شده باشد، به خصوص شبستان ۴۰ ستون شمالی مسجد که احتمالاً پیش از احداث گنبدخانه بر روی بقایای خانقاه، مسجد، مقبره و مدرسه خواجه ‎تاج‎ الدین (متعلق به اواسط سده ۹ق) ساخته شده است.

تلفیق این شبستان با مسجد و مدرسه‎ای که بعداً در کنار آن ایجاد گردید، یکی از نمونه‎های ایجاد هماهنگی و اتصال دو بنا در کنار هم است.

مشخصات

مسجد و مدرسه آقابزرگ مجموعه نفیسی است از عناصر معماری و تزییناتی، و ترکیبی از این حجم‌ها و اندام‌های متناسب به هم تنیده، شامل: سردر و هشتی ورودی، صحن مرکزی، مقصوره و شبستان‌ها.

ویژگی‌های بنا

معماری ویژه؛ گنبدخانه بر روی ۸ پایه عظیم بر پا شده، زیرا در طرح مساجد قدیمی ایران ایجاد گنبد بر روی پایه‎های آزاد به ندرت دیده می‎شود. نتیجه عملی اجرای این نوع طرح، جریان یافتن هوای خنک در فضای گنبدخانه در فصول گرم و تابستان‌های داغ منطقه کویری است.

گودال باغچه (حیاط تحتانی)؛ حوض بزرگ (آب‎نما) و باغچه‎های آن به طراوت فضا کمک می‎کند.

با توجه به سادگی و بی‎پیرایگی این مجموعه، زیاده‎روی در تزیین، به‎ویژه در کاشی‌کاری این بنا به چشم نمی‎خورد.

تزیینات؛ گچ‎بری، نقاشی، کارهای چوبی (کنده‎کاری، گره‎چینی، آلت و لقط)، مقرنس‎کاری، کاشی‌کاری رسمی‎بندی و یزدی‎بندی

یک جفت درِ نفیس (درِ مدخل اصلی مسجد) که کنده‎کاری و با گره‎چینی و گل میخ تزیین شده است.

منابع:

مشکوتی، نصرت‎الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران ۱۳۴۹ش، ص۲۶۸، ۲۶۹.

مصطفوی، محمدتقی، آثار تاریخی تهان، انجمن آثار ملی، تهران، ۱۳۶۱ش، ص۵۱۷.

نراقی، حسن، آثار تاریخی شهرستان کاشان و نطنز، انجمن آثار ملی، تهران، ۱۳۴۸ش، ص۲۵۴-۲۶۴.

منبع: ویکی شیعه