مسئله ازدواج و محل زندگی حضرت ولیعصر(عج)

اشاره:

یکی از مطالبی که در باره امام زمان(عج‌الله فرجه) مطرح است ازدواج و داشتن خانواده آن حضرت است. با توجه به اینکه آن حضرت انسان است و در همین دنیای مادی زندگی می کند؛ آیا آن حضرت ازدواج نموده و آیا فرزندانی دارد و نسلی از آن حضرت وجود دارد یا خیر. این سؤالاتی است که برای هر کسی قابل توجه است. در این مقاله با توجه به این پرسشها مطالبی در حد امکان بیان گردیده است.

در مورد این که، در غیبت کبری برای امام زمان (عج‌الله فرجه) همسر و فرزندانی هست، دلیل قطعی بر وجود یا عدم وجود آن نداریم و بین علما اختلاف است و هر کدام برای اثبات مدعای خود و ردّ ادله دیگری، تلاش نموده اند. کسانی که قائل هستند برای حضرت همسر و فرزندانی است ادله ای دارند که عبارتند از:

۱. قواعد کلی: احکام کلی شریعت محمدی (صلی‌الله علیه و آله) اقتضا دارد که امام زمان (عج‌الله فرجه) نیز مانند دیگر پیشوایان معصوم، تشکیل خانواده داده و از سنت جدّ بزرگوارش پیروی نماید.

مرحوم محدث نوری می فرماید: «(امام زمان (عج‌الله فرجه) چگونه ترک خواهند نمود چنین سنت عظیمه جدّ بزرگوار خود را، با آن همه ترغیب و تحریص، که در فعل آن، و تهدید و تخویفی که در ترک آن شده است، سزاوارترین امّت در گرفتن سنت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) امام هر عصر است و تاکنون کسی ترک آن را از خصایص آن جناب نشمرده است».(۱) علماء دیگر، نیز به این مطلب اشاره نموده اند(۲) بنابراین، طبق قواعد کلی باید حضرت، دارای همسر و فرزندانی باشد.

۲. روایات: در رابطه با همسر یا همسران امام زمان (عج‌الله فرجه) تنها یک روایت به دست ما رسیده است که مرحوم «کفعمی» در کتاب شریف «مصباح» نقل کرده است،(۳) امّا درباره اولاد آن حضرت روایات زیادی نقل شده است که مرحوم مجلسی در کتاب «بحارالانوار» بابی را به اولاد حضرت مهدی اختصاص داده است(۴) و مرحوم شیخ حر عاملی، در کتاب «الایقاظ من الهجعه» از صفحه «۳۹۲ تا ۴۰۵» بابی را به بحث دولت فرزندان مهدی (علیه‌السلام) اختصاص داده است.

امام صادق (علیه‌السلام) می فرماید: «برای صاحب این امر، دو غیبت است، یکی از آنها به قدری طولانی می شود که برخی مردم می گویند: وفات کرده و برخی می گویند: کشته شده، و برخی می گویند: آمده و رفته. جز تعدادی اندک از شیعیان، بر باور خود استوار می ماند. و کسی از اقامتگاه او مطلع نمی شود، حتی فرزندان او جایگاه او را نمی دانند، به جز کسی که متصدی امور اوست».(۵) در روایت دیگر از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است که می فرماید: «گویا نزول قائم را با اهل و عیالش، در مسجد سهله می بینم».(۶) چنان که ملاحظه کردید روایات متعددی وارد شده است که امام زمان (عج‌الله فرجه) دارای همسر و اولاد می باشد.

۳. دعاها: علاوه بر روایات و قواعد کلی، برخی دعاها نیز که از معصومین ـ علیهم السلام ـ صادر شده، دلالت دارند بر این که برای حضرت اهل و عیال و فرزندانی است و در حق آنها دعا شده است. در این دعاها تعبیر «وُلد»، «ذرّیه»، «اهل بیت»، «آل بیت» بکار رفته، که همه این ها وجود فرزندان و همسر را برای آن حضرت اثبات می کند. ما به اختصار به دو دعا اشاره می کنیم:

الف) دعایی که به هنگام وداع سرداب مقدّس وارد شده چنین است: «و صلّ علی ولیک و وُلاتِ عهدک و الائمهِ مِن وُلده…. صلوات و سلام خود را به ولی امرت و اولیای عهدت و پیشوایان از فرزندانش بفرست…».(۷)

ب) دعایی را که امام رضا (علیه‌السلام) تعلیم فرموده که در عصر غیبت خوانده شود چنین است: «اللهم اعطه فی نفسه و اهله و ولده و ذُرّیته و اُمّته و جمیع رعیته….(۸) بار خدایا! به او درباره خودش و اهلش و فرزندانش و امتش و همه رعیتش عطا بفرما…».(۹)

امّا کسانی که قائل به عدم وجود همسر و فرزندانی برای امام زمان (عج‌الله فرجه) هستند (مانند: شیخ مفید، طبرسی، بیاضی،…) تمام ادله و سند احادیث و اسناد دعاها را ضعیف و غیرموثق می دانند و قابل اعتناء نمی دانند(۱۰) و آنها نیز در مقابل این روایات به یک روایت که مدعای خود را اثبات می کند آورده اند: آن روایت این است که: «علی بن حمزه به امام رضا (علیه‌السلام) عرض کرد: که از پدرانت روایت کرده ایم که امام از دنیا نمی رود تا این که فرزندش را ببیند. حضرت فرمود: آیا در حدیث روایت کردید: الا القائم. عرض کردم، بلی»(۱۱) ولی بزرگان شیعه، مانند مرحوم محدث نوری،(۱۲) و شیخ طوسی،(۱۳) و… این روایت را با این بیان که امام زمان (عج‌الله فرجه) مانند سایر ائمه، پسر امام ندارد و نه آن که اصلاً پسر ندارد، توجیه کرده اند.

در نتیجه، با وجود این که، هر دو گروه برای خود دلیل هایی آورده اند، ولی نمی توان به وجود همسر و اولاد برای امام زمان (عج‌الله فرجه) قطع و یقین پیدا کرد و با این حال نوبت به این نکته نمی رسد که همسر و فرزندان او در چه حالی زندگی می کنند.

اما در باره محل سکونت حضرت از برخی روایات و حکایات معتبر چنین استفاده می شود که امام (علیه‌السلام) در عصر غیبت کبری، در مکان خاص و شهر معین استقرار دایمی ندارد. و به طور ناشناس در بین مردم زندگی و رفت و آمد دارد.

چنان که سدیر صیرفی از امام صادق (علیه‌السلام) روایت می کند که فرمود: صاحب الامر (علیه‌السلام) از این جهت با یوسف (علیه‌السلام) شباهت دارد که برادران یوسف، با اینکه عاقل و دانا بودند و قبلاً هم با وی معاشرت داشتند، وقتی به محضرش شرفیاب شدند، تا خودش را معرفی ننمود، او را نشناختند، و با اینکه بین او و یعقوب (علیه‌السلام)، بیش از هجده روز راه فاصله نبود، یعقوب از وی اطلاعی نداشت. پس چرا این مردم انکار می کنندکه خداوند همین عمل را نسبت به حجت خویش حضرت صاحب الامر (علیه‌السلام) نیز انجام دهد؟! آن حضرت هم در بین مردم تردد می کند و در بازارشان راه برود و بر فرششان قدم بگذارد ولی او را نشناسند، و به همین وضع زندگی کند تا خداوند به او اذن معرفی به مردم را بدهد».(۱۴)

از جمله شهرهایی که به طور مسلم به مقدم مبارک امام زمان (علیه‌السلام) مزین شده است مدینه طیبه، مکه معظمه، نجف اشرف، کوفه، کربلا، کاظمین، سامرا، مشهد، قم و بغداد است و نیز مقامها و مکانهایی که آن حضرت تشریف فرما شده اند متعدد است مانند مسجد جمکران، مسجد کوفه، مسجد سهله، ولی مکان معین و دایمی نمی توان برای حضرتش بیان کرد.

پس به طور خلاصه می توان گفت که حضرت (عج‌الله فرجه) در روی زمین زندگی می کنند و در محلهای خاصی هم حضور پیدا کرده اند اما به هیچ وجه نمی توان گفت که حضرت در کجا هستند و در آینده کجا حضور پیدا خواهند کرد.

توجه به این مطلب لازم است که دیدار و رویارویی با آن حضرت (عج‌الله فرجه) به سه صورت ممکن است پیش آید:

۱. دیدار حضرت مهدی (علیه‌السلام) با عنوان غیر واقعی ایشان، به طوری که کاملاً برای دیدار کننده ناشناس باشد. این گونه دیدار، به فراوانی برای کسانی که در محل زندگی ایشان سکونت دارند و یا افرادی که با ایشان برخورد می نمایند روی می دهد.

۲. دیدار با حضرت در عنوان حقیقی ایشان (در عنوان امامت) بدون اینکه این امر را ملاقات کننده متوجه باشد و پس از پایان گرفتن دیدار متوجه گردد که چه کسی را ملاقات کرده است این نوع ملاقات همان حالتی است که اکثر دیدارهای نقل شده را شامل می گردد.

۳. دیدار با حضرت با عنوان حقیقی ایشان، در حالی که دیدار کننده نیز در اثنای ملاقات متوجه باشد که ملاقات شونده حضرت امام (عج‌الله فرجه) می باشد این نوع دیدار بسیار کم نقل شده زیرا معمولاً مخالف مصلحت است و با غیبت تامه و کامل حضرت مهدی (علیه‌السلام) منافات دارد.(۱۵)

به هر حال هر شیعه پاک سرشتی می تواند آن حضرت را به صورت اول و دوم ملاقات کند ولی باید توفیق رفیقش شود، از گناهان و موارد شبهه و مشکوک پرهیز کرده و درون خویش را از گناه پاک کند، و از طرفی به ایمان و یقین و صفات پسندیده، انجام واجبات و مستحبات و ذکر حق تعالی جان خود را آراسته کرده، در رفع نیازمندیهای مردم و اصلاح جامعه کوشا باشد، تا نور ولایت او در دل، و جمال او در چشمش تابیدن گیرد.

گفتم که روی ماهت از من چرا نهان است گفتا تو خود حجابی، ورنه رخم عیان است(۱۶)

پی‌نوشت:

1. نوری، میرزا حسین، نجم الثاقب، قم، انتشارات مسجد مقدس جمکران، چاپ اول، ص۲۲۴.
2. مرحوم نهاوندی، العبقری الحسان، ج۲، ص۱۳۴.
3. نجم الثاقب، همان، ص۲۵.
4. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۱۴۹ـ۱۴۵.
5. بحارالانوار، همان، ج۵۳، ص۱۴۸.
6. نجم الثاقب، همان، ص۲۲۵.
7. بحارالانوار، همان، ج۱۰۲، ص۲۲۸.
8. همان، ج۹۵، ص۳۳۲.
9. ر.ک: طاهری، حبیب الله، سیمای آفتاب، قم، انتشارات مشهدی، چاپ اول، ۱۳۷۸ش، ص ۴۹۸ـ۴۹۴.
10. جزیره الخضراء، ترجمه محمد سپهری، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش، ص۲۲۵ـ۲۱۷.
11. شیخ طوسی، غیبت، قم، معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق، ص۱۳۴.
12. نجم الثاقب، همان، ص۲۲۶.
13. غیبت، همان، ص۱۳۷.
14. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۲، ص۱۵۴.
15. رجالی تهرانی، علیرضا، صد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (عج‌الله فرجه)، قم، انتشارات نبوغ، چاپ یازدهم، ۱۳۸۲ش، ص۱۵۱ـ۱۵۲.
16. با استفاده از صد پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (عج‌الله فرجه)، همان.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.