مروّج تشیّع در تایلند

شیخ احمد، فردی مذهبی، با استعداد، دنیا دیده و مدبّر بود و اعتقاد داشت که باید برای شیعه کار کند. بیشتر اسناد به جای مانده نشان می دهد که وی در سنّ شصت سالگی به «تایلند» رفت.

به گزارش سرویس جهان اسلام، «شیعه نیوز»، تشیّع از حدود چهارصد سال پیش توسط فردی به نام شیخ احمد قمی وارد تایلند شد. در قرن یازدهم هجری قمری دو برادر به نام های شیخ احمد و شیخ سعید قمی به وسیله کشتی از طریق «بندر مالاکا» به «آیوتایا»، پایتخت «سیام» (نام سابق تایلند)، وارد شدند. در اینکه شیخ احمد، روحانی بوده یا نه، تردید وجود دارد و سندی دالّ بر اینکه او روحانی درس خوانده ای از «قم» بوده، وجود ندارد. شیخ احمد برای تجارت به «تایلند» رفت؛ امّا در امور فرهنگی و سیاسی از خود لیاقت نشان داد و موفّق گردید تا از سوی پادشاه به مقام «چائوفا یاراج نایوک» که به معنای وزیر اعظم است، دست یابد.

جای تردید نیست که شیخ احمد، فردی مذهبی، با استعداد، دنیا دیده و مدبّر بود و اعتقاد داشت که باید برای شیعه کار کند. بیشتر اسناد به جای مانده نشان می دهد که وی در سنّ شصت سالگی به تایلند رفت و در کوران حوادث، سال ها در «هند» بود و مدّتی هم در «میانمار» به سر برد و دوباره به تایلند بازگشت. او حدود بیست سال، یعنی تا پایان عمرش در تایلند بود و با دختر پادشاه آن کشور ازدواج کرد. یکی از مهم ترین کارهایی که شیخ احمد انجام داد، پایه گذاری بنیاد شیخ الاسلامی در تایلند است.

البتّه تایلند در آن زمان، شیخ الاسلام داشت و شیخ احمد در واقع دومین شیخ الاسلام تایلند به شمار می آمد؛ ولی اهمّیت کار شیخ احمد در این بود که توانست نهاد شیخ الاسلامی، یعنی چیزی شبیه به وزارت اسلام را که در سرزمین بودایی تایلند سابقه نداشت، پایه گذاری کند که تا امروز هم وجود دارد. شایان ذکر است شیخ الاسلام فعلی تایلند، هجدهمین شیخ الاسلام این کشور به شمار می آید که چهارده نفر قبلی، شیعه و از اعقاب شیخ احمد بودند و چهار نفر اخیر اهل سنّت هستند.

به طور کلّی، شیعیان در تایلند که حدود ده هزار نفرند، در یک تقسیم بندی به دو بخش تقسیم می شوند: یک بخش که به آنها شیعیان قدیم می گویند، از اعقاب شیخ احمد به شمار می آیند. این گروه، عمدتاً در محلّه «جاران پارت» سکنا گزیده و مساجدی را در اطراف خود بنا کرده اند که قدمت برخی از این مساجد به چهارصد سال می رسد؛ امّا بخش دوم، شیعیان جدیدند که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به تشیّع گرایش پیدا کردند.

شیخ احمد قمی سرسلسله یک خاندان بزرگ و مشهور تایلند است که به خاندان بونارک معروفند. اعقاب شیخ احمد هنوز در تایلند حضور دارند. از نسل سوم شیخ احمد یک گروه مسلمان و گروه دیگر، بودایی شدند؛ گروه بودایی، اکنون از خانواده های بزرگ تایلند و معروف به بونارک اند و با دستگاه سلطنت و دولت مرتبط بوده و معتقدند که خون ایرانی دارند.اعقاب مسلمان شیخ احمد هم از خانواده های بزرگ مسلمانان تایلندند؛ مانند خانواده احمد جولای که خود او از طرفداران انقلاب اسلامی «ایران» بود و در زمینه تبلیغ و صدور انقلاب در تایلند بسیار تلاش کرد. کوکریت، نخست وزیر سابق تایلند و همچنین ماروت بونارک، رئیس قبلی پارلمان تایلند از خاندان بونارک هستند.

به طور کلّی شیعیان در تایلند که حدود ده هزار نفرند، در یک تقسیم بندی به دو بخش تقسیم می شوند: یک بخش که به آنها شیعیان قدیم می گویند، از اعقاب شیخ احمد به شمار می آیند. این گروه عمدتاً در محلّه «جاران پارت» سکنا گزیده و مساجدی را دراطراف خود بنا کرده اند که قدمت برخی از این مساجد به چهارصد سال می رسد؛ امّا بخش دوم، شیعیان جدیدند که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به تشیّع گرایش پیدا کردند.

شیعه در تایلند بعد از شیخ احمد سه دوره را پشت سر گذاشت: دوره آیوتایا؛ «آیوتایا» پایتخت قدیم تایلند بود که شیخ احمد در آنجا منصب شیخ الاسلامی داشت. در واقع این دوره آغاز دوره تشیّع است که شیعه در آن از نظر سیاسی بسیار رشد کرد؛ به طوری که در یک مقطع، شیخ احمد توانست یک کودتا علیه پادشاه آن زمان، یعنی نارای کبیر را خنثی کند. در این حادثه شیخ احمد و صد نفر شمشیرزن ایرانی دخالت و از یک کودتا جلوگیری کردند. جالب اینکه در کتب تاریخی آمده است که وقتی شمشیرزن ها با دشمنان پادشاه می جنگیدند، می گفتند: یا علی(ع) و این پادشاه بودایی هم می گفت: یا علی(ع). از این رو این واقعه یک موقعیّت بسیار مناسبی را برای تشیّع ایجاد کرد.

دوره آیوتایا دوره خوب تشیّع بود؛ امّا بعد از اینکه برمه ای ها به آیوتایا حمله و آنجا را ویران ساختند، شیعیان، منزوی شده و به جایی به نام «تونبوری» (اکنون نزدیک «بانکوک» است) مهاجرت کردند. در واقع دوره تونبوری که دوره دوم تشیّع بعد از شیخ احمد است، دوره نقاهت تشیّع به شمار می آید. شیعیان قدیم، مربوط به دوره آیوتایا و تونبوری و پیش از دوره بانکوک هستند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تحوّلات بسیاری در فرهنگ و اعتقادات شیعیان تایلند به وجود آمد و آنها را مقیّد به برخی تکالیف مذهبی، از جمله رعایت حجاب اسلامی نمود که به ندرت در بین خانواده ها مرسوم بود. شیعیانی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی شیعه شدند به نام جاران پارت معروفند. این گروه جمعیّتی حدود دو الی سه هزار نفر را تشکیل می دهند که در ایّام ماه مبارک رمضان، ماه محرّم و میلاد ائمّه اطهار(ع) برنامه های مختلفی را در مساجد تدارک می بینند.

امّا دوره بانکوک که سومین دوره تشیّع است، با پیروزی انقلاب اسلامی مقارن گردید و آغاز دیگری برای حضور تشیّع در تایلند به وجود آمد. در این دوره، تشیّع به شکل گسترده ای رواج یافت؛ به طوری که در «بانکوک» و جنوب تایلند در شهرهای «ناخان» و «ساتون» ــ که «مسجد روح الله» در این شهر است ــ شیعیان، رشد چشم گیری پیدا کردند. مسجد روح الله در زمینی ساخته شد که متعلّق به مردی سنّی بود و او زمین را برای این که مسجدی برای شیعیان ساخته شود، اهدا نمود. حتّی نقل است که اهالی یک دهکده بودایی، همگی شیعه شدند.

تفاوت میان شیعیان قدیمی و جدید تایلند این است که شیعیان جدید تایلند قدیمی بیشتر سنّتی بوده و دیدگاه های آدابی خاصّ خودشان را دارند؛ امّا شیعیان جدید که بعد از انقلاب اسلامی ایران به وجود آمدند، بیشتر، انقلابی ـ سیاسی و به روز هستند. یک بخش از این شیعیان جدید تایلند در ایران تحصیل کرده اند. البتّه از شیعیان قدیم هم در ایران بوده اند؛ امّا اکثر شیعیان جدید عمدتاً در ایران درس خوانده اند.

بسیاری از زنان تایلندی که در ایران فارغ التّحصیل شدند، پس از بازگشت به کشورشان، در زمینه های مختلف دینی و مذهبی فعّالیت می کنند. در سال ۱۳۸۵ ه‍. ش. «انجمن فارغ التّحصیلان طلّاب ایرانی» در تایلند تأسیس شد و توانسته است به عنوان یک تشکّل، ارتباط خوبی با مسلمانان و دولت این کشور داشته باشد.

همچنین مؤسّسه قرآنی «رسول اعظم(ص)» که در تایلند تأسیس شده است، با خبرگزاری «قرآن» در ایران مرتبط است. در یکی از سمینارهای انجمن فارغ التّحصیلان، بودایی ها بحث منجی را مطرح کرده و آن را با مهدویّت مقایسه نمودند و اعلام کردند که نگاه اسلام به پایان تاریخ و ظهور منجی، بسیار مترقّی تر از نگاه ادیان و آیین های دیگر است.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که چون شیخ احمد قمی دارای مقام حکومتی بود، از همان زمان، مراسم عزاداری امام حسین(ع) به یک مراسم رسمی در تایلند تبدیل شد؛ به طوری که چند دهه پیش حتّی پادشاه هم در این مراسم شرکت می کرد. البتّه به تدریج برخی آیین ها به مراسم افزوده شد که در زمان شیخ احمد وجود نداشت. مقبره شیخ احمد در «دانشگاه تربیت معلّم» شهر «آیوتیا» قرار دارد و هر ساله به مناسبت سالگرد درگذشت وی، مراسم باشکوهی در این دانشگاه برگزار می گردد.

رایزنی فرهنگی ایران در تایلند نیز در برگزاری این مراسم نقش دارد و گاه مهمانانی از ایران برای سخنرانی به مراسم دعوت می شوند. در سال ۱۳۷۳ ه‍. ش. با ابتکار رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، سمیناری تحت عنوان «شیخ احمد قمی و تاریخ سیام» در شهر آیوتیا برگزار گردید که در آن، طبقات مختلف، همچون شخصیّت های مسلمان و غیرمسلمان، استادان دانشگاه تایلند و تعدادی از ایرانیان مقیم، در سالن اجتماعات «مرکز مطالعات تاریخی آیوتایا»، حضور داشتند. در این سمینار، خدمات شیخ احمد و همچنین نفوذ ایرانیان در زمان آیوتایا، توسط استادان دانشگاه تایلند برای حاضران تشریح گردید. این سمینار و همچنین بازتاب خبری آن سهم به سزایی را در معرفی شیخ احمد قمی به جامعه تایلند که کمتر به آن پرداخته شده، داشته است.

منبع: نشریه زمانه، ش ۲۴،۲۳.