مدرسه آقابابا خان (شیراز)

مدرسه آقا بابا خان مدرسه‌ای در شیراز مربوط به دوره زندیه در کنار مسجد جامع شیراز و بازار وکیل. ساخت این مدرسه به دستور کریم خان زند شروع و با مرگ او، توسط آقاباباخان بارفروشی مازندرانی در سال ۱۲۴۰ تکمیل شد.

یکی از مدارس قدیمی و آباد در شیراز که متصل به مسجد وکیل و در جنوب شرقی آن قرار دارد. گوشه غربی این مدرسه، به دیوار شبستان مسجد متصل است. کوچه کم عرضی در سمت غرب، میان مدرسه و بازار وکیل قرار دارد. تنها درب ورودی مدرسه در گوشه جنوبی آن است که در کوچه نسبتاً وسیعی باز می‌شود.

بانی اولیه

این مدرسه در اصل جزو مجموعه بناهای کریم خان است که همانند مسجد وکیل، با مرگ خان‌زند ناتمام ماند.

وجه نامگذاری

علت نامیدن این مدرسه به آقاباباخان به این جهت است که ساختمان آن توسط آقاباباخان بارفروشی مازندرانی، در حدود سال ۱۲۴۰ق به اتمام رسید و محصولات روستای مزیجان [یادداشت ۱] برای آن وقف شد.[۱]

شخصیت آقا باباخان

آقا باباخان که در ابتدا در فرّاشخانه نوّاب فرمانفرما به مقام نیابت و جانشینی رسیده بود، به واسطه نشان دادن شایستگی‌اش، به مقام فراشباشی رسید. سپس برای تعلیم و تربیت فرزندان نواب فرمانفرما به مقام لله باشی نائل شد و در همین دوران به مقام سرداری سرزمین فارس نیز رسید.[۲]

استادان

شیخ‌مرتضی نوه ملا محمد علی محلّاتی و سیدسلیمان برازجان از جمله اساتید این مدرسه بوده‌اند.[۳]

ویژگی‌های بنا

علی‌نقی بهروزی به زیبایی به توصیف این مدرسه پرداخته است. او می‌نویسد: در پشت در کوتاه آن، یک هشتی[یادداشت ۲] بدون کاشی کاری قرار دارد. بالای دالان، یک ارسی[یادداشت ۳] قرار دارد که قسمت جلو و ستون‌ها و جرزهای [یادداشت ۴] آن کاشی کاری شده و آیات قرآنی در قسمت زیرین جلوی پشت بام و حاشیه آن به صورت کتیبه نقش بسته شده است.

نمایی دیگر از مدرسه آقابابا خان

دو طرف ارسی، ۲ گوشواره [یادداشت ۵] قرار دارد که در قسمت بالایی آن کاشی کاری شده است. وسط آن یک گلدان گل قرار دارد و نقش دو طاووس در طرفین آن حک شده است.

حیاط آن ۳۲ متر طول و ۲۵ متر عرض دارد. در وسط حیاط، یک حوض بزرگ با لبه سنگی و ۴ باقچه قرار دارد.

در سمت شمالی این مدرسه، در مقابل هشتی دالان و ارسی آن، یک طاق نمای بلند کاشی کاری شده قرار دارد که شبستان مدرسه شمرده می‌شود.

دور تا دور حیاط، ۲۲ اطاق است. کف پوش اتاق‌ها، سنگ ساده و پیشانی و ستون‌های آن کاشی کاری شده است و آیات قران با خط ثلث بر روی آن کتیبه شده است.[۴]

اتمام ساخت

بر اساس کتیبه‌های موجود در مدرسه، شبستان این مدرسه، در سال ۱۲۴۵ق و حیاط آن در سال ۱۲۴۷ق به اتمام رسیده است.[۵]

انجام تعمیرات

در سال ۱۳۷۵ق اداره باستان شناسی استان فارس تعمیراتی در این مدرسه انجام داده است.[۶]

ثبت ملی

این مدرسه در تاریخ ۲۹ خرداد ۱۳۴۷ با شماره ثبت ۶۰۳، به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[۷]

پی نوشت ها:

1. فسائی، فارسنامه ناصری، ص۱۶۲، ۱۶۳
2. فسائی، فارسنامه ناصری، ص۲۲۷
3. فرصت‌الدوله، آثار عجم، ص۴۹۴
4. بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
5. بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
6. بهروزی، بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز، ص۲۳۱، ۲۳۲
7. دانشنامه تاریخ معماری ایران شهر

فهرست منابع:

بهروزی، علی‎نقی. بناهای تاریخی و آثار هنری جلگه شیراز. اداره کل فرهنگ و هنر استان، ۱۳۵۴ش؛

دهخدا، علی اکبر. لغت‌نامه دهخدا؛

فرصت‎الدوله، محمد نصیر. آثار عجم. بمبئی. ۱۳۱۴ق؛

معین، محمد. فرهنگ معین؛

فسایی، میرزاحسن. فارسنامه ناصری تهران. ۱۳۱۳ق.

منبع: ویکی شیعه