محمّدتقى حجت الاسلام نیّر تبریزى

اشاره:

 میرزا محمّدتقى حجت الاسلام (نیّر) تبریزى (متوفاى ۱۳۱۲ ه.  . ق) فرزند مولى محمّد مامقانى از علماى نامدار و سخنوران توانا و پرآوازه آذربایجان به شمار مى رفت۱.

وى به سال ۱۲۴۸ ه.  . ق (۱۲۰۶ ه.  . ش) در شهر تبریز به دنیا آمد و پس از فراگیرى علوم مقدماتى در زادگاه خود، به نجف اشرف رفت و به تکمیل معلومات علمى و حوزوى خود پرداخت۲.

حجت الاسلام نیّر نه تنها در فقه و اصول و حکمت، بلکه در ادبیات فارسى و زبان عربى نیز از چهره هاى شاخص زمانه خود به شمار مى رفت و در نگارش انواع خط مهارت بسیار داشت، خصوصاً شکسته نستعلیق را استادانه مى نوشت و براى او در تحریر خط، دست راست و چپ یکسان بود، و خط راست را با دست چپ به همان مهارت و شگرفى مى نوشت که با دست راست۳.

از مکاتبات منظوم و اخوانیّه هاى نیّر با شعراى بلند آوازه هم روزگار خود از جمله ادیب الممالک فراهانى (امیر)، مى توان به میزان شهرت و معروفیت وى پى برد، و از مطالب ستایش آمیزى که بزرگان شعر و ادب در پاسخ اخوانیّه هاى منظوم وى نگاشته اند، عظمت مقام علمى و منزلت شامخ ادبى او آشکار مى شود.

نیّر در سبک عراقى شعر مى سرود و از شیوه شعرى شیخ اجل سعدى و لسان الغیب حافظ پیروى مى کرد و به استقبال غزلیات آنان مى رفت و به خوبى از عهده این مهم برمى آمد.

معروف ترین آثارى که از وى بر جاى مانده عبارت اند از:

۱ . آتشکده نیّر که شامل غزلیات و مراثى عاشورایى اوست و بارها به چاپ رسیده است. ترکیب بند عاشورایى او در شمار آثار ماندگار ماتمى در شعر آیینى است.

۲ . منظومه اَلْفیّه به زبان عربى در هزار بیت که نیمى از آن سروده میرزامحمّد طسوجى۴ است.

۳ . منظومه صحیفه الأبرار که بنا به نوشته مرحوم تربیت داراى هشتاد هزار بیت بوده است۵. واللّه اعلم.

حجت الاسلام نیّر سرانجام به سال ۱۳۱۲ ه.  . ق (۱۲۷۰ ه.  . ش) در زادگاه خود تبریز به دیدار حق شتافت و جنازه او را در جوار امام زاده سید ابراهیم به خاک سپردند۶. ازوست:

رباعیّات نبوى(صلى الله علیه وآله)

اى ختم رُسل! که بى نظیر آمده اى *** از غیب به مُقبلان، بشیر آمده اى

خوش دلکش و نغز و دلپذیر آمده اى *** اى کوکب صبح! اگر چه دیر آمده اى!

* * *

اى مَحرم پرده نهانْ خانه راز *** وى هِشته رسُل به درگهت روى نیاز

موسى، مدهوش ز «لَن ترانى» در طور *** پیچیده صلاى «مَنْ رَآنى» به حجاز!

* * *

اى نَصِّ «لعَمرک» افسر شاهى تو *** جبریل، فرو مانده ز همراهى تو

اینجا که: محمَّدٌ رسول اللّهى *** آگاه نیَم ز «لِىْ معَ اللّهىِ» تو!

* * *

اى فخر رسُل که دیر باز آمده اى *** شک نیست که از راه دراز آمده اى

از لحن حدیث «لِىْ معَ اللّه» پیداست *** اى خواجه که از کجا فراز آمده اى؟!

* * *

اى عرش برین، سریر سلطانىِ تو *** مهمانىِ بزم دوست، ارزانىِ تو

این مشعله ها که بر رواق فلک ست *** شمعى ست براى شب مهمانى تو!

* * *

از نقطه توحید کسى آگاه ست *** کو را به اَحد، زمیم احمد راه ست

دو پاى على به دوش «اَوْ اَدْنى» چیست؟: *** لائى که به «لا اله الاَّ اللّه»ست۷

*    *    *

پی نوشت:

۱ . دویست سخنور، نظمى تبریزى، ص ۴۵۲٫

۲ . همان، ص ۴۵۲ . ۴۵۳٫

۳ . همان، ص ۴۵۳٫

۴ . همان; آتشکده نیّر، میرزامحمّدتقى حجت الاسلام نیّر، به کوشش سیروس قمرى، تبریز، کتابخانه فردوسى تبریز، چاپ دوم، ۱۳۶۴، مقدمه.

۵ . دویست سخنور، ص ۴۵۳٫

۶ . همان، ص ۴۵۳ . ۴۵۴، با نقل از موادّ التّواریخ، تألیف حاج حسن نخجوانى.

۷ . آتشکده نیّر، ص ۱۳۸٫

منبع: سیری در قلمرو شعر نبوی