قیام سرخ حجر بن عدی

اسلام حجر

پس از غزوه بدر، آفتاب اسلام در آسمان مدینه ظاهر شد و دیدگان بسیاری را خیره ساخت. دیگر اسلام امری درونی و باوری مخفی نبود؛ سرود پیکارهای خونین بود که در صفوف پولادین مردان سترگ تجلی می کرد و ایمان راسخ مؤمنان راستین را در صحنه جهاد به تصویر می کشید. صدای دل انگیز اسلام در سراسر جزیره العرب پیچید و معارف زلالش سمت دل های مشتاق سرازیر شد. حجر بن عدی نوجوانی حق جو بود که به همراه برادرش هانی بن عدی به مجلس پیغمبر اکرم(ص) آمد و به دست مبارک آن حضرت، به دین اسلام مشرف شد.

سیمای علمی حجر

برخی از محدثان حجر را از تابعین، یعنی کسانی که با یاران رسول خدا معاشرت نزدیک داشتند، شمرده اند. اما بیشتر مورخان و محدثان ضمن تصریح به کم سن بودنش، وی را از بزرگان صحابه پیامبر(ص) دانسته اند. این نکته را می توان دلیل محکم و روشنی بر وسعت ابعاد علمی و عملی حجر دانست، زیرا هیچ کس بدون این دو نمی تواند به مقام بلند اصحاب بزرگ نبی اکرم(ص) دست یابد. او در این زمینه از چنان درجه ای برخوردار بوده که حتی مورخان اهل سنت نیز وی را ثقه، یعنی کسی که در گفتار و کردار مورد اعتماد کامل است، شمرده اند.

سیمای معنوی، اجتماعی و نظامی

حجر بن عدی افزون بر فضیلت های علمی، در بعد ایمان و بندگی پروردگار نیز مقامی والا داشت. عرفان عملی آن مرد خدا چنان بود که بسیاری از مخالفان تشیع که در عدم انصاف شهره اند، کرامت های روحی آن شیعه مخلص را تا مرز مستجاب الدعوه بودن نگاشته اند.

او در بعد اجتماعی نیز چهره ای شاخص داشت و نفوذ مردمی اش در تمام مراحل قیامش به چشم می خورد. حمایت گسترده عمومی و استقامت پسندیده وی در برابر دو چهره فریبکار و خونریز تاریخ بشر (معاویه و ابن زیاد) نشان دهنده نفوذ والای حجر بن عدی است. بسیاری از منابع تاریخی اهل سنت به معروف بودنش به حجر الخیر گواهی داده اند.

حضور وی در رده های بالای فرماندهی سپاه علی (علیه السلام) و حکومت های پیشین، بخشی دیگر از ویژگی های شایسته او را نمایان می سازد. در جنگ صفین، از سوی امام علی (علیه السلام) به فرماندهی قبیله بزرگ کنده برگزیده شد و در حماسه نهروان، در سمت ریاست میسره ارتش نیرومند آن حضرت، لشکر گمراهان را با خاک مذلت افکند.

حجر در زمان خلفا

در حکومت ابوبکر نامی از حجر بن عدی نیست. اما در زمان حکمرانی عمر، به ویژه در جنگ های سرنوشت ساز جلولا و حلوان نقشی کلیدی داشت. «مرج عذراء» که در آن روزگار از سرزمین های روم شرقی به شمار می رفت، به دست حجر بن عدی فتح گردید.

در زمان عثمان بیشتر پست های دولتی در دست بنی امیه بود. علاوه بر این، مروان بن حکم و ابوسفیان بن حرب، دو تن از سران آن قبیله راهنمای سیاسی عثمان بودند؛ در چنین حکومتی، بزرگان دیندار کوفه که حجر بن عدی یکی از آنها بود، به کارهای خلاف شرع سعد بن عاص، حاکم کوفه اعتراض می کردند.

حجر در حکومت امیرمؤمنان (علیه السلام)

چنانکه مورخان نوشته اند، بعد از کشته شدن عثمان، مردم برای بیعت به سوی علی (علیه السلام) شتافتند. علی (علیه السلام) که تا آن زمان برای جلوگیری از پراکنده شدن اجتماع نوپای مسلمانان شکیبایی پیشه کرده بود، به سبب اقبال گسترده مردم و ترس از بروز پدیده های ناخوشایند دیگر، حکومت را پذیرفت. ایشان در نخستین فرصت، دست نشاندگان عثمان را که با بهره گیری از اموال دولتی سرمایه های بسیار اندوخته بودند، عزل کرد و در این میان، معاویه که سال ها بر شام حکومت داشت، به مخالفت با حضرت روی آورد. امیرالمؤمنین به منظور برطرف ساختن مشکلات مسلمانان و دفع شر معاویه سران قبایل و افراد با نفوذ خود را به یاری طلبید. حجر بن عدی و عمرو بن حمق خزاعی، نخستین کسانی بودند که به کمک حضرت شتافتند و اعلام آمادگی کردند. با سخنرانی حجر بن عدی و چند پاکدل دیگر، ۹ هزار نفر در بیرون شهر کوفه آماده کارزار شدند.

حجر در حکومت امام حسن (علیه السلام)

حجر بن عدی در حکومت امام حسن مجتبی (علیه السلام) نقشی کلیدی داشت و در پیروی از امامش پایدار بود. پس از شهادت امام علی (علیه السلام)، معاویه که از خطر سوءقصد رهایی یافته بود، گستاخ شد و برای درهم کوفتن حکومت نوپای امام حسن (علیه السلام) با صد هزار مرد جنگی راه عراق در پیش گرفت. وقتی امام از حرکت لشکر شام آگاه شد، مردم را در مسجد گردآورد و به جنگ فراخواند. مردم خاموش ماندند و از پاسخ به حضرت خودداری کردند؛ در میان گفتار شورانگیز امام صدای رعد آسای حجر سکوت مجلس را شکست و چهره حاضران را سمت خویش جلب کرد. او گفت: ای مردم نادان! شرمتان باد، این جگر گوشه رسول خدا(ص) و جانشین شایسته آن بزرگوار است که شما را به یاری دین می خواند… . سخنان آتشین حجر بن عدی و تنی چند از یاران امام غیرت زودگذر مردم را تحریک کرد و آنان را برای نبرد آماده ساخت. در ادامه، امام حسن (علیه السلام) به حجر بن عدی فرمان داد در بیرون شهر به گردآوری سپاه پردازد، او بسیاری از مردم را در نخیله گرد آورد. آخرین مأموریت حجر بن عدی در لشکر امام حسن (علیه السلام) بردن پیام ویژه آن حضرت بود. او به منظور جلوگیری از تأثیر نقشه های فریبکارانه معاویه بر فرماندهان سپاه امام، پیام ویژه حضرت را به خط مقدم رساند.

تأثیر شهادت حجر

اولین اثر شهادت حجر بن عدی و یارانش، رسوایی معاویه و شکل گرفتن اعتراض ها و سرزنش های گسترده علیه او بود. او که خویشتن را منادی حلم و آزادی می دانست، دیگر حرفی برای گفتن نداشت. فاجعه عذراء مردم را به هجیان آورد، خشم و اندوه جهان اسلام را فرا گرفت. در نگاه شخصیت های آگاه مسلمان، شهادت حجر بن عدی، صحابی نامدار رسول خدا، با آن وضع رقت بار، حرمت اسلام را در هم شکسته بود.

آرامگاه حجر

مقبره حجر در ۴۰ کیلومتری شهر دمشق، در روستایی به نام مرج عذراء واقع شده. روی قبر، گنبد بزرگی به رنگ خاکستری براق وجود دارد. در اطراف مرقد، مساحت وسیعی برای نشستن زوار دیده می شود. روی دیوار ها و سقف چراغ ها و هدایای گرانبهای اهدایی از سوی مؤمنان جهان قابل مشاهده است. بر بالای قبر ضریح زیبایی قرار دارد و اطراف آن با قالب های گرانبها مفروش شده است. هرساله بسیاری از مسلمانان از کشورهای مختلف به زیارت آن مرقد شریف می شتابند.

خاطرنشان می شود چندی پیش مزار مطهر حجر بن عدی توسط گروه افراطی و جنایت کار داعش تخریب و پیکر مطهر این صحابه ارزشمند رسول خدا، حضرت علی و امام حسن (علیهم السلام) مورد جسارت و هتک حرمت قرار گرفت.

غلامحسین صمیمی.