فلسفه وجوب یکبار حج در عمر

اسلام دینی است که بر مبانی و ارکانی بنا شده که یکی از آنها حج است، آنسان که امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: اسلام بر پنج پایه بنیان نهاده شده است: نماز، روزه، زکات حج و ولایت.

 روایتی که ذکر می شود بیانگر گوشه ای از اهمیت و پاداش آن است: شخصی بر رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ عرض کرد: من به قصد حج از شهر خارج شدم، ولی به آن موفق نشدم، لکن من مردی ثروتمندم، اکنون بفرمایید با ثروتم چه کنم تا به پاداشی مانند پاداش حج گزاردن نائل آیم؟ رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: به کوه ابو قبیس بنگر، اگر به اندازه این کوه طلای سرخ داشته باشی و آن را در راه خدا انفاق کنی هرگز به پاداش حج گزاران، دست نخواهی یافت. سپس آن حضرت فرمود: حج گزار چون مقدمات سفر خود را آماده کند چیزی بر نمی دارد و چیزی نمی نهد مگر آنکه خداوند ده حسنه برای او ثبت و ده سیئه از او محو می کند و ده درجه او را بالا می برد. پس چون بر مرکب خود سوار شود، مرکبش گامی بر نمی دارد و گامی نمی نهد مگر آنکه خداوند باز برای او چنان می کند. پس چون به گرد کعبه طواف کند از گناهانش بیرون می آید.(۱)

با توجه به اهمیت و آثاری که مورد اشاره قرار گرفت جا دارد این پرسش مطرح شود چرا حجی که دارای این همه اهمیت و آثار است، یکبار واجب است؟

امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید: به خدا سوگند! خداوند متعال، مکلف نکرده بندگان را مگر به کمتر از توان و قدرت شان، زیرا آنان را در هر شبانه روز به پنج نماز، و در هر سال به سی روز روزه، و در هر دویست درهم به پنج درهم و در تمام عمر به یک حج، مکلف نموده است، در حالی که آنها توان بیشتر از این را دارند.(۲)

امام رضا ـ علیه السلام ـ می فرماید: علت اینکه که خداوند حج را یکبار واجب نموده این است که خداوند متعال فرائض و واجبات را بر ناتوان ترین مردم قرار داده است (یعنی در واجبات حال ناتوان ترین مردم را لحاظ کرده است).

از جمله آن واجبات حج است که آن را یکبار واجب کرده است، پس توانمندان به اندازه توان خود می توانند آن را بیشتر انجام دهند.(۳) و نیز آن حضرت فرمود: جز این نیست که مردم تنها به یک حج امر شده اند نه بیشتر از آن چون خداوند واجبات را بر ناتوان ترین فرد از مردم قرار داده است.(۴)

ابن عباس می گوید رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ برای ما خطبه خواند و فرمود: ای مردم! خداوند حج را بر شما واجب نموده است، در این هنگام اقرع بن حابس برخاست وعرض کرد، ای رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ آیا در هر سال آن را واجب کرده است؟ حضرت فرمود: اگر در هر سال بگویم، در هر سال واجب می شود، و اگر در هر سال واجب شود، نمی توانید به آن عمل کنید (زیرا) توان و قدرت عمل کردن به آن را در هر سال ندارید، حج یکبار واجب است، پس هر کس بخواهد بیشتر انجام دهد مستحب خواهد بود.(۵)

با توجه به اینکه خداوند متعال از یک سو اساس جعل تکلیف را توان و قدرت بندگان، و از سوی دیگر میزان و معیار وجوب یکبار حج را رعایت و ملاحظه حال ضعیف ترین فرد قرار داده است، طبعا نتیجه این می شود که خداوند بر اساس حکمت بالغه خویش و بر پایه توان و قدرت ضعیف ترین فرد و رعایت حال وی، حج را یکبار واجب نموده است، زیرا وجوب حج بیشتر از یکبار و یا در هر سال، همان طور که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و روایت ابن عباس به آن اشاره فرمود: تکلیف ما لایطاق و بالاتر از حد توان ضعیف ترین فرد است که توان و قدرت انجام آن را ندارد و چنین تکلیفی بر خداوند قبیح است و قبیح بر خداوند حکیم محال است.

پی نوشت:

۱. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۲ق، ج۸، ص۷۹.
۲. صدوق، محمد، الاعتقادات فی دین الامامیه، دارالمفید للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت، ۱۴۱۴ق، ص۲۹.
۳. حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، آل البیت، موسسه آل البیت لاحیاء التراث، بقم، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۲۰.
۴. حر عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمه فی اصول الائمه، موسسه معارف اسلامی امام رضا (ع)، قم، ۱۴۱۸ق، ص۱۷۳.
۵. بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، دارالفکر، بیروت، ج۴، ص۳۲۶.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.