فلسفه تسمیه امام محمد بن علی به لقب باقر

دانش تمامی امامان معصوم (علیهم السلام) یکسان می باشد چراکه همگی از سر چشمه‏ ی وحی سیراب می شوند. آنان آموزگاری نداشتند و در مکتب بشری درس نخوانده بودند. دانش امام باقر (علیه السلام) نیز همانند دیگر امامان از سر چشمه‏ ی وحی بود اما زمینه مراجعات وسیع دانش پژوهان و ابراز علم برای حضرت و فرزند گرامی ایشان امام جعفر صادق (علیه السلام ) بهتر فراهم گشت.

در مناقب ابن شهر آشوب نوشته شده است: «گفته اند برای هیچ یک از فرزندان حسن و حسین (علیهماالسلام) بدین اندازه از علوم، از قبیل تفسیر و کلام و فتوا و احکام و حلال و حرام فراهم نشد که برای امام باقر (علیه السلام) محمد بن مسلم نقل کرده است که از آن حضرت سی هزار حدیث پرسش کردم.»

شیخ صدوق در علل الشرایع به نقل از عمرو بن شمر آورده است: از جابر جعفی پرسیدم:« چرا به امام پنجم، باقر می گفتند؟» گفت: «چون علم را می شکافت و اسرار آن را آشکار می کرد» . (۱)

ذهبی دانشمند برجسته ی اهل سنّت می گوید: « محمد بن علی از کسانی بود که بین علم و عمل، آقایی و شرف و نیز بین وثاقت و وزانت، جمع کرد و صلاحیت برای خلافت داشت»

چنانکه ابن حجر هَیْثَمی از متعصّبان اهل سنّت درباره امام باقر (علیه السلام) می نویسد:

« لقب باقر برای ابو جعفر محمّد باقر برگرفته از شکافتن زمین و بیرون آوردن گنج های پنهان آن است، بدین جهت که او از گنج های پنهان معارف و حقایق احکام، آن قدر آشکار ساخت که جز بر افراد بی بصیرت و دل های ناپاک پوشیده نیست و از این جاست که وی را شکافنده و جامع دانش و نشر دهنده و بر افرازنده ی علم خویش نامیده اند.»

وی سپس به شخصیّت امام در بعد عرفان اشاره می کند و می گوید:

«و برای او از استواری و ثبات در مراحل سلوک عرفانی منزلتی است که وصف کنندگان از بیان آن عاجزند و در زمینه ی این سلوک و معارف دارای کلمات فراوانی است که فرصت، مجال طرح آن را نمی دهد.» (۲)

تشکیل حلقه های درسی سنگین، احتجاجات، مناظرات و مباحثات امام باقر (علیه السلام) با دانشمندان و مدعیان یکه تازی در میدان علم، همگان را به تواضع در پیشگاه علم آن حضرت وادار کرد.

چنانکه حکم بن عتیبه‏ که در چشم مردمان جایگاه علمی والایی داشت در پیشگاه امام باقر چونان کودکی در برابر آموزگار بود.

عبد الله بن عطاء مکی‏ می‏گفت: « هرگز دانشمندان را نزد کسی چنان حقیر و کوچک نیافتم که نزد امام باقر (علیه السلام) یافتم.»(۳)

شخصیت آسمانی و شکوه علمی امام باقر (علیه السلام) چنان خیره کننده بود که‏ محمد بن طلحه شافعی درباره امام (علیه السلام) می گوید: «محمد بن علی، ابو جعفر، باقرالعلوم، شکافنده دانش و جامع و ناشر علم بود. قلبش پاکیزه، علمش بالنده، نفسش طاهر و اخلاقش شریف بود. عمرش را در اطاعت خداوند سپری کرد و به عالی ترین درجات تقوا راه یافت.»(۴)

همچنین ذهبی دانشمند برجسته ی اهل سنّت می گوید: «محمد بن علی از کسانی بود که بین علم و عمل، آقایی و شرف و نیز بین وثاقت و وزانت، جمع کرد و صلاحیت برای خلافت داشت.» (۵)

پی نوشتها:

۱٫ سیره معصومان سید محسن امین، ج ۵٫

۲٫ الصّواعق المحرقه، ص ۲۰۱٫

۳٫ الإرشاد شیخ مفید، ص ۲۴۶٫

۴٫ سیره الائمه اثنی عشر، ج ۲، ص ۱۹۱٫

۵٫ سیره الاعلام النبا ج ۴، ص ۴۰۲٫