فضیلت استغفار و آمرزش گناهان

 یکی از دعاهای بسیار مهم در زندگی انسان این است که خداوند گناهان او را محو کرده و در روز قیامت گرفتار عواقب گناهان خود نگردد. برای بخشش گناهان خداوند خودش راهی را و دعایی را به بندگانش آموخته است که در قرآن کریم می فرماید: «وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ»؛ [۱] یعنی و آنها که چون مرتکب عمل زشتى شوند یا به خویشتن ستم کنند به یاد خدا مى افتند و براى گناهان خود طلب آمرزش مى  کنند.

روایاتی در متون اهل سنت در این موضوع نقل شده که برخی از آنها اشاره می شود:

علقمه بن اسود روایت کرده که عبد اللّه بن مسعود گفته است: در کتاب خداوند عزّ و جلّ دو آیه است که بنده هر گناهى کرده باشد چون آنها را بخواند و استغفار کند خداوند او را مى  آمرزد، فرموده است: «وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَهً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ» ؛ و نیز: «وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً».[۲] خداوند متعال فرموده است: «وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ»[۳]؛ و نیز: «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کانَ تَوَّاباً».[۴] پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم  بسیار مى  فرمود: «سبحانک اللّهم و بحمدک اللّهم اغفر لی إنّک أنت التوّاب الرّحیم.»[۵] و فرموده است: «کسى که بسیار استغفار کند خداوند براى هر غم او گشایشى و براى هر تنگى راهى براى او قرار مى  دهد و از جایى که گمان نمى  برد به او روزى مى  رساند.»[۶] و فرمود: «من هر روز هفتاد بار أستغفر اللّه و أتوب الیه مى  گویم»[۷]؛ با این که خداوند گناهان گذشته و آینده او را آمرزیده بود. همچنین فرمود: «همانا بر دلم پوششى مى افتد، و من هر روز صد بار استغفار مى  کنم».[۸]

در حدیث دیگرى آمده است: «هر کس این ذکر را بگوید گناهانش آمرزیده مى  شود هر چند از جهاد با کافران گریخته باشد».[۹] حذیفه گفته است: من نسبت به خانواده  ام بدزبان بودم به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم عرض کردم: بیم آن دارم که زبانم مرا وارد جهنّم کند، آن حضرت فرمود: «چرا هر روز صد بار استغفار نمى  کنى.»[۱۰] عایشه گفته است: پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «اگر مرتکب گناه شدى استغفار کن، چه توبه از گناه، پشیمانى و طلب آمرزش است.»[۱۱] همچنین عایشه روایت کرده که آن حضرت فرموده است: «اللّهم اجعلنی من الّذین إذا أحسنوا استبشروا و إذا أساءوا استغفروا»[۱۲] و فرمود: «هرگاه بنده گناهى مرتکب شود و بگوید: اللّهم اغفر لی. خداوند مى فرماید: بنده ام گناهى کرده و دانسته است او را پروردگارى است که گنهکار را مؤاخذه مى  کند و گناه را مى  آمرزد، بنده ام هر چه مى  خواهى بکن من تو را آمرزیدم».[۱۳] و فرمود: «کسى که استغفار کند بر گناه اصرار نکرده است هر چند در روز هفتاد مرتبه به آن بازگشت کند».[۱۴]

از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده: «مردى از پیشینیان که هرگز کار خیرى انجام نداده بود نگاهى به آسمان کرد و گفت: براى من پروردگارى است اى پروردگار مرا بیامرز، خداوند سبحان فرمود:تو را آمرزیدم.»[۱۵] و فرمود: «خداوند مى  فرماید: اى بندگان من شما همگى گنهکارید جز کسى که من او را مصون داشته  ام، پس آمرزش بخواهید تا شما را بیامرزم، و کسى که بداند من مى  توانم از گناهانش درگذرم او را مى  آمرزم و باک ندارم».[۱۶] و فرمود: «کسى که بگوید: سبحانک ظلمت نفسی و عملت سوءا فاغفر لی إنّه لا یغفر الذّنوب إلّا أنت، گناهانش را مى  آمرزم هر چند مانند قطار مورچگان باشد».[۱۷]

در متون شیعه امامیه نیز بر این مطلب تأکید شده است:

سکونى از ابى عبد اللّه علیه السلام روایت کرده که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرموده است: «بهترین دعا استغفار است.»[۱۸] همچنین  فرموده است: «براى دلها زنگارى است، مانند زنگار مس؛ آن را با استغفار بزدایید.»[۱۹]

عبید بن زراره از ابى عبد اللّه علیه السلام نقل کرده که فرموده است: «هرگاه بنده زیاد استغفار کند نامه اعمالش بالا مى  رود در حالى که مى  درخشد».[۲۰] یاسر خادم از امام رضا علیه السلام روایت کرده که فرموده است: «استغفار مانند برگ بر درخت است که چون درخت بجنبد برگ مى  ریزد، و کسى که از گناهى استغفار کند و باز آن را انجام دهد مانند کسى است که پروردگارش را ریشخند کند».[۲۱] از امام صادق علیه السلام روایت شده است: «پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم از هیچ مجلسى هر چند مدّت توقّفش کوتاه بود برنمى  خاست، جز این که بیست و پنج بار به درگاه خداوند استغفار مى  کرد».[۲۲] و نیز فرموده است: «پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم بامداد هر روز هفتاد بار طلب آمرزش و هفتاد بار توبه مى  کرد. راوى مى  گوید: عرض کردم: چگونه مى  گفت؟ فرمود: هفتاد بار استغفر اللّه، استغفر اللّه و هفتاد بار اتوب إلى اللّه، اتوب الى اللّه مى  گفت.»[۲۳] و نیز فرموده است: «استغفار و گفتن لا إله الّا اللّه بهترین عبادت است. خداوند عزیز جبّار فرموده است: «فَاعْلَمْ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِکَ.»[۲۴] ابو عبد اللّه ورّاق گفته است: اگر بر تو گناهانى به اندازه قطره  هاى باران و کف دریاها باشد چنانچه از روى اخلاص پروردگارت را با این دعا بخوانى ان شاء اللّه محو خواهد شد: «اللّهم إنّى استغفرک من کلّ ذنب تبت الیک منه ثمّ عدت فیه، و أستغفرک من کلّ ما وعدتک به من نفسى ثمّ لم أف لک به، و أستغفرک من کلّ عمل أردت به وجهک فخالطه غیرک، و أستغفرک من کلّ نعمه أنعمت بها علىّ فاستعنت بها على معصیتک، و أستغفرک یا عالم الغیب و الشّهاده من کلّ ذنب أتیته فی ضیاء النّهار و سواد اللّیل فی ملاء و خلاء و سرّ و علانیه یا حلیم». گفته شده که این استغفار آدم علیه السلام  و یا خضر علیه السلام است.[۲۵]

پی نوشت:

[۱]. آل عمران/ ۱۳۵.

[۲]. نساء/ ۱۱۰: کسى که کار بدى انجام دهد یا به خود ستم ورزد سپس از خداوند طلب آمرزش کند خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت.

[۳]. آل عمران/ ۱۷:… و استغفارکنندگان در سحرگاهان.

[۴]. نصر/ ۳: پروردگارت را تنزیه کن و بستاى و از او آمرزش بخواه که او بسیار توبه پذیر است.

[۵]. مستدرک حاکم نظیران، ج ۱، ص ۵۰۲، ابن السّنى فی عمل الیوم و اللّیله، ص ۹۸.

[۶]. ابن ماجه، شماره ۳۸۱۹.

[۷]. ابن ماجه، شماره ۳۸۱۶؛ اوسط طبرانى؛ مجمع الزوائد، ج ۱۰، ص ۲۰۸.

[۸]. ابو داود، ج ۱، ص ۳۴۸؛ صحیح مسلم، ج ۸، ص ۷۲.

[۹]. ترمذى، ج ۱۳، ص ۸۰؛ مستدرک، حاکم ج ۱، ص ۵۱۱.

[۱۰]. مستدرک حاکم، ج ۱، ص ۵۱۱، ابن السّنى فی عمل الیوم و اللّیله ص ۹۷.

[۱۱]. مسند احمد و در سلسله راویان محمّد بن یزید واسطى است؛ مجمع الزوائد، ج ۱۰، ص ۱۹۸.

[۱۲]. ابن ماجه، شماره ۳۸۲۰، الدّعوات الکبیر بیهقى؛ مشکاه المصابیح، ص ۲۰۶.

[۱۳]. ابن السنى فی عمل الیوم و اللّیله، ص ۹۷.

[۱۴]. ترمذى، ج ۱۳، ص ۶۹؛ ابن السّنى فی الیوم و اللّیله، ص ۹۷.

[۱۵]. مأخذ این حدیث را نیافتم.

[۱۶]. ابن ماجه به شماره ۴۲۵۷ از ابى ذرّ؛ شرح السنّه بغوى از ابن عبّاس.

[۱۷]. الدعوات بیهقى از سخنان على( ع) با زیاده و اختلاف، المغنى.

[۱۸]. کافى، ج ۲، ص ۵۰۴.

[۱۹]. براى این حدیث از طریق شیعه مأخذى نیافتم جز در العدّه ص ۱۹۴، اوسط طبرانى و الصغیر او با اضافه اى، مجمع الزوائد ج ۱۰، ص ۲۰۷.

[۲۰].کافى، ج ۲، باب استغفار، ص ۵۰۴.

[۲۱]. کافى، ج ۲، باب استغفار، ص ۵۰۴.

[۲۲]. کافى، ج ۲، باب استغفار، ص ۵۰۴.

[۲۳]. کافى، ج ۲، باب استغفار، ص ۵۰۴.

[۲۴]. کافى، ج ۲، باب استغفار، ص ۵۰۴.

[۲۵] فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى، راه روشن: ترجمه کتاب المحجه البیضاء فی تهذیب الإحیاء، ج۲، ص۴۲۸، آستان قدس رضوى، بنیاد پژوهشهاى اسلامى – مشهد مقدس (ایران)، چاپ: ۱، ۱۳۷۲ ش.

منبع: راه روشن؛ ترجمه المحجه البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج ۲.