ضرغامه بن مالک تغلبی از اصحاب امام حسین (علیه السلام)

یکی از یاران با وفای امام حسین (علیه السلام) که در روز عاشورا[۱] در کنار امام ایشان و با تمام وجود از امام (علیه السلام) دفاع کرد ضرغامه بن مالک تغلبی (ضَرغامه بن مالک تَغلبی) است.

ضرغامه بن مالک در رکاب امام حسین (علیه السلام)

ضرغامه بن مالک در رکاب امام حسین (علیه السلام) شجاعانه و دلاورانه با سپاه دشمن به مقابله برخاست و تا آخرین نفس از اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) دفاع نمود تا اینکه بالاترین فیض الهی نصیب ایشان گردید و مقام شهادت در کنار امام حسین (علیه السلام) را احراز نمود و به جمع شهدا پیوست و نامش در دفتر خوبان عالم ثبت و ضبط گردید.

ضرغامه بن مالک از همه چیز دست برداشت و رضوان الهی را بر تمام دنیا و ما فیها ترجیح داد و راهی صحیح و صراطی مستقیم را با بصیرت انتخاب نمود، بدیهی است که دست برداشتن از دنیا کاری سخت و دشوار است ولی نه برای آنان که چشم بصیرت دارند و قضایا را با دقت می نگرند و به عمق آن دست می یابند.

ضرغامه بن مالک در کوفه[۲] بود و وقتی حضرت مسلم بن عقیل (علیه السلام)[۳] به عنوان سفیر امام حسین (علیه السلام) در کوفه مشغول تبلیغ و فعالیت گردید، ضرغامه بن مالک با ایشان بیعت نمود. بعد از شهادت مسلم بن عقیل به دلیل بستن راه ها توسط حاکمیت او ناچار در پوشش سپاه دشمن همراه آنان خود را به کربلا رساند[۴] و در فرصت مناسب به سپاه امام حسین (علیه السلام) ملحق شد تا از اهل بیت (علیهم السلام) دفاع کند و به طلب یاری ریحانه رسول الله (صلی الله علیه و آله) لبیک گوید.

نسب ضرغامه بن مالک

ضرغامه بن مالک از قبیله معروف بنی تغلب است و به دلیل انتساب وی به بنی ‌تغلب او را تغلبی خوانده ‌اند.[۵] بنی ‌تغلب قبیله ‌ای منسوب به تغلب بن وائل بن قاسط است.[۶] شیخ طوسی، بدون آن ‌که به قبیله او اشاره کند، وی را از یاران امام حسین (علیه السلام) دانسته است.[۷]

ضرغامه بن مالک در روز عاشورا

ضرغامه بن مالک در روز عاشورا پس از اینکه از امام اجازه میدان گرفت، با تمام توان به نبرد با دشمن پرداخت؛ گروهی را از دشمنان اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) را مجروح کرد و تعدادی زیادی را کشت.[۸] سرانجام در نبرد نخست[۹] و به قولی پس از نماز ظهر[۱۰] به شهادت رسید. گفته ‌اند او هنگام مبارزه چنین رجز می ‌خواند:

الیکم مِنْ مالک ضِرْغامٍ

ضَرْبَ فتیً یَحْمی عَن الکرامِ

یَرْجو ثَوابَ اللَّه بالتمام[۱۱]

سبحانه من مالک علّام[۱۲]

«آماده ضربت مالک ضرغام باشید؛ جوانی که از بزرگواران حمایت می‌کند و ثواب کامل را از خداوند مالک و دانا امید دارد.»

در زیارت ناحیه[۱۳] غیر معروفه[۱۴] و زیارت رجبیه[۱۵] امام حسین (علیه السلام)[۱۶]، بر او سلام داده شده است: «اَلسّلامُ عَلی ضَرغامَهِ بنِ مالک»

پی نوشت ها

[۱] . « عاشورا، روز دهم از ماه محرم. اهمیت این روز برای شیعیان به‌دلیل واقعه کربلا در روز ۱۰ محرم سال ۶۱ قمری است. امام حسین (علیه السلام) در روز عاشورا به همراه یارانش در کربلا در جنگ با سپاه کوفه به فرماندهی عمر بن سعد به شهادت رسید. در روایتی از امام باقر (علیه السلام) نقل شده: روزه در عاشورا قبل از واجب شدن روزه ماه رمضان معمول بوده، ولی پس از آن ترک شده است.»؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۸۵.

[۲] . «کوفه از شهر های عراق و دومین شهر ساخته ‌شده توسط مسلمانان است. امام علی (علیه السلام) در سال ۳۶ قمری این شهر را مرکز خلافت خود قرار داد و در همین شهر به شهادت رسید. کوفه، مثل مکه، مدینه و حتی دمشق، شهری با قبایل و مردم عرب نبود، بلکه مردمی از مناطق مختلف در آن ساکن بودند، هنگامی که کوفه به فرمان سعد بن ابی وقاص ساخته می‌شد، قصری در جنوب شرقی مسجد کوفه بنا نهاده شد که قصر طمار (جای بلند) خوانده شد و ابتدا اقامتگاه سعد و پس از آن محل زندگی خلفا و حاکمان کوفه بود»؛ کریمان، «کوفه»، ج۱۴، ص۲۴۵.

[۳] . « مسلم بن عقیل بن ابی طالب (شهادت: سال ۶۰ قمری) سفیر امام حسین (علیه السلام) در کوفه در واقعه کربلا و از آل ابی ‌طالب بود. مسلم در برخی فتوحات مسلمانان و نیز در جنگ صفین حضور داشت. وی در گزارشی به امام حسین (علیه السلام) از آمادگی کوفیان برای حضور امام در کوفه خبر داد. مسلم با رقیه دختر امام علی ( علیه السلام) ازدواج کرد و از این رو، داماد امام علی (علیه السلام) بوده است»؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۴، ص۳۵۹.

[۴].  کمره ‌ای، عنصر شجاعت، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۳.

[۵] . مامقانی، تنقیح المقال، ج۲، ص۱۰۶.

[۶]. سمعانی، الانساب، ج۱، ص۴۶۹. «بنی تغلب، قبیله‌ ای مشهور از عرب شمالی که نسبشان به ربیعه، سپس به عدنان می ‌رسد و گروه بسیاری از دانشمندان و شاعران و جنگاوران از آن برخاسته ‌اند. تَغْلِب، (در حالت منسوب تَغلَبی به فتح لام)، قبیله‌ای مشهور از عرب شمالی که نسبشان به ربیعه، سپس به عدنان می‌رسد و گروه بسیاری از دانشمندان و شاعران و جنگاوران از آن برخاسته ‌اند. در قرون نخستین اسلامی کتاب ‌هایی درباره نسب و شجره‌ نامه تغلبیان نوشته شده بود که هیچ‌ یک از آن‌ها باقی نمانده است. تغلب بن وائل سه پسر به نام ‌های غَنْم، اَوْس و عمران داشت. اغلب بزرگان و مشاهیر تغلبی از نسل غنم بودند و در کتب انساب و شجره ‌نامه ‌ها منحصرا به این نسل توجه شده است. بکر بن عمرو بن غنم شش فرزند به نام‌های جشَم، مالک، عمرو، ثَعلبه، معاویه و حارث داشت که به سبب شباهت چشم‌ هایشان با چشم نوعی مار، اراقم (جمع ارقم، نوعی مار خالدار) نام گرفتند»؛ ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب لابن الکلبی، ج۱، ص۵۶۴؛ ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، ج۱، ص۳۰۲؛ حازمی، محمد، عجاله المبتدی، ج۱، ص۱۰؛ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۵۷ ؛ ابن ندیم، محمد، الفهرست، ج۱، ص۱۸۸؛ ابن خلکان، شمس الدین، وفیات الاعیان، ج۳، ص۳۰۸.

[۷]. شیخ طوسی، رجال، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۰۱.

[۸] . سماوی، ابصارالعین، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۹۹.

[۹] . ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌ طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۲۳۲.

[۱۰] . سماوی، ابصارالعین، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۹۹.

[۱۱]. ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی ‌طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۲۵۳.

[۱۲] . مع الرکب الحسینی، ۱۴۲۳ق، ج۴، ص۱۷۰.

[۱۳] . «زیارت ناحیه مقدسه از زیارات مطلقه است که از جانب حضرت حجت (عجل ‌الله ‌فرجه ‌الشریف) صادر شده است؛ یعنی در هر زمانی -عاشورا و غیر عاشورا- می‌ توان با آن امام حسین (علیه‌السلام) را زیارت کرد، زیارت ناحیه مقدسه از زیارات مطلقه است؛ یعنی در هر زمانی – عاشورا و غیر عاشورا – می‌ توان با آن امام حسین (علیه‌السلام) را زیارت کرد.».

[۱۴] . ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۴۹۴.

[۱۵] . «زیارت رجبیه از جمله زیارات ماثور (روایت شده از شخص معصوم) و مشهور شیعه است که بر استحباب خواندن آن در ماه رجب در حرم‌های معصومان تاکید شده است. به گفته شیخ طوسی، این زیارت از ناحیه امام زمان (عج) صادر شده است. در زیارات امام حسین (علیه السلام) نیز زیارتی موسوم به زیارت رجبیه وجود دارد. قدیمی ‌ترین منبعی که دعا را ذکر کرده، مصباح المتهجد اثر شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ق) است»؛ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۸۲۱.

[۱۶] . ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۷۱۴.

منابع

1. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، مصحح: عبدالرحمن بن محمد، نشر دائره المعارف العثمانیه، حیدرآباد – هند.
2. کمره ‌ای، میرزا خلیل، عنصر شجاعت، قم، موسسه دار المعارف شیعی، ۱۳۹۰ش.
3. جمعی از نویسندگان، مع الرکب الحسینی، قم، مرکز الدراسات لممثلیه الولی الفقیه فی حرس الثوره الاسلامی، ۱۴۲۳ق.
4. ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهره النسب لابن الکلبی، چاپ محمود فردوس العظم، دمشق.
5. ابن حزم، علی بن احمد، جمهره انساب العرب، چاپ عبد السلام محمد هارون، قاهره (۱۹۸۲).
6. حازمی، محمد، عجاله المبتدی، به کوشش عبدالله کنون، قاهره، ۱۳۸۴ق/۱۹۶۵م.
7. طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، محقق قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۳ش.
8. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب. نجف، المکتبه الحیدریه، ۱۳۷۶ق.
9. سماوی، محمد بن طاهر، ابصارالعین فی انصارالحسین، قم، دانشگاه شهید محلاتی، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
10. ابن طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال‏، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۰۹ق.
11. ابن مشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، قم، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۹ق.
12. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
13. کریمان، حسین، «کوفه»، در دایره المعارف تشیع، تهران، حکمت، ۱۳۹۰ش.
14. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم، بیروت،‌ دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
15. طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، بیروت، موسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.