صندوق و ضریح مطهر امام حسین (علیه السلام)

در عصر آل بویه، عضد الدوله براى نخستین بار در ۳۷۱ ق ضریحى از جنس چوب ساج و تزیین شده با عاج را روى قبر امام حسین علیه السلام نصب کرد و قبر را با پارچه  هاى گران بهاى دیباج پوشاند.[۱]

در ۶۲۰ ق مؤیدالدین محمد قمى، وزیر شیعى الناصر لدین اللَّه عباسى، صندوقى از چوب بر روى قبر قرار داد و آن را با پارچه  هاى گران قیمت پوشاند.[۲]

شاه اسماعیل صفوى در ۹۳۲ ق صندوق بسیار زیبایى از خاتم بر روى قبر نهاد. پس از آن، شاه عباس صفوى براى نخستین بار، ضریحى از مس بر فراز قبر و روى صندوق یاد شده گذاشت و ضریح را با پرده هاى حریر قیمتى پوشاند.[۳]

در ۱۱۵۳ ق، گوهرشاد خانم، دختر سلطان حسین صفوى و همسر نادر شاه، صندوقى از خاتم بر روى قبر گذارد. گفته اند صندوق کنونى همان صندوقى است که همسر نادر شاه روى قبر قرار داده بود.[۴]

برخى نیز گفته اند این صندوقى است که شاه طهماسب صفوى در ۱۱۲۳ ق به حرم هدیه کرده است. این صندوق در اثر تهاجم وهابیان در ۱۲۱۶ ق آتش گرفت و بخشى از آن سوخت. در ۱۲۲۵ ق به توصیه شیخ جعفرآل کاشف الغطاء و به دستور «خان جان» قاجارى صندوق را با پوششى از نقره ترمیم کردند و با پارچه حریر پوشاندند.[۵]روى صندوق به این موضوع چنین اشاره شده است : «بعد تکسیر اعداء اللَّه فى سنه ۱۲۱۶ ق قام بتجدیده خان القاجار ۱۲۲۵ ق کتبه صالح الکلکاوى».

آقا محمد خان نیز ضریحى از نقره بر فراز قبر نصب کرد[۶]و درهاى ورودى را، که از رواق به داخل حرم باز مى شد، با نقره تزیین نمود.[۷]

پس از چندى، ناصرالدین شاه، که به شخصه به زیارت کربلا مشرف شده بود، دستورهایى براى تعمیر و بازسازى حرم صادر کرد؛ ضریحى از نقره ساخت و آن را روى قبر گذاشت. بدین گونه قبر مطهر داراى دو ضریح بیرونى و داخلى شد. نام هدیه کننده ضریح بیرونى، یعنى ناصرالدین شاه، بر آن ثبت شده است. روى درِ آن، پنجره نقره اى کوچکى است و بر بالاى آن این عبارت دیده مى شود: قال رسول اللَّه صلى الله علیه و آله «الحسن و الحسین سیدى شباب اهل الجنه و ابوهما خیرٌ منهما» این ضریح، ضریح مسین شاه عباس را در خود جاى داده است.[۸]

ناصر الدین شاه که خود داخل آن شده، ضریح و قبر را چنین توصیف مى کند: «من و میرزا حسن کلید دار جسارت کرده توى ضریح حضرت رفته از ضریح هم درب کوچک دیگر بود میرزا حسن باز کرد، شمعى در دست داشت دور قبر منور با آجر فرش شده بود که پا روى آجر گذاشته شود. من از طرفى میرزا حسن از طرفى به زحمت زیاد رفتیم. میرزا حسن متصل شمع را کج مى کرد. من از دست او گرفتم. من به طور عجیبى روى آجرها نشسته بودم جا تنگ بود. سرم به تخته ضریح مى خورد. جاى نشستن تنگ و بسیار مشکل بود. میرزا حسن تخته روى قبر مطهر را کشید. دست برده دو سه مشتى تربت صحیح از روى قبر مطهر برداشتم».[۹]

در پایین پاى آن، ضریح دیگرى متصل به ضریح بیرونى قرار گرفته که به على اکبر، فرزند دلاور امام حسین علیه السلام، تعلق دارد. در ۱۳۵۵ ق، سیف الدین طاهر، از داعیان اسماعیلى، پنجره اى از نقره براى مرقد مطهر ساخت و آن را از هند به کربلا فرستاد که بر بالاى آن نوشته شده بود:

«ان الداعى الى حب آل محمد الطاهر بن ابى محمد الطاهر سیف الدین نجل سیدنا محمد برهان الدین من بلاد الهند سنه خمس و خمسین و ثلث مائه بعد الالف ۱۳۵۵ ق».[۱۰]در ۱۳۶۰ ق استاد محمد صنیع خاتم شیرازى، از استادان برجسته خاتم کارى، صندوق مطهر را تعمیر کرد.

در طول تاریخ، همواره پادشاهان و بزرگان، چراغ دان هاى گران قیمتى از طلا و نقره به داخل ضریح مبارک هدیه مى کردند. یک جفت شمعدان طلاى بسیار بزرگ از سوى سلطان عبدالمجید خان عثمانى به حرم هدیه شده است.

بعضى از قندیل هاى آویزان شده از جنس طلا و نقره، از هند و جاهاى دیگر آمده است.[۱۱]

امروزه طول ضریح مطهر به پنج پنجره و عرض آن نیز به چهار پنجره تقسیم مى شود. هر قسمت هشتاد سانتى متر عرض دارد. اما بخشى که مرقد على اکبر علیه السلام در آن است، یعنى پایین پاى آن حضرت، از ضریح تنها یک بخش و از طول دو بخش را در بر مى گیرد.

طول ضریح مرقد امام حسین علیه السلام ۵/ ۵ و عرض آن ۵/ ۴ متر است و طول آن قسمت که قبر على اکبر علیه السلام را در خود جاى داده ۶/ ۲ و عرض آن ۴/ ۱ متر است. ارتفاع ضریح به ۵/ ۳ متر مى رسد و بر بالاى آن در چهار گوشه، چهار گویچه شکلى است که طول هر یک نیم متر و زر اندود است.[۱۲]بر روى ضریح، دیوارهاى صحن، حرم و گل دسته ها آثارى از گلوله دیده مى شود که حاصل تهاجم نیروهاى بعثى به شیعیان متحصن در مرقد در ۱۳۷۰ ش است. این شیعیان علیه حکومت وقت قیام کرده بودند.

بربالاى سر مبارک آن حضرت، بیرون ضریح، سنگ قهوه اى رنگى به نشانه جایگاه دفن سر آن حضرت نصب است. برخى گفته اند شمر ملعون سر مبارک امام علیه السلام را روى آن جدا کرد. بر اساس روایت هاى موجود، امام سجاد علیه السلام سر مبارک امام حسین و برخى از شهیدان را به کربلا بازگرداند و در کنار جسدهاى پاک شان به خاک سپرد. بر اساس روایتى دیگر، سر مبارک امام در بالاى قبر پدر بزرگوارش امام على علیه السلام در نجف دفن شده است. امام صادق علیه السلام در این مکان نماز مى گزارد و توصیه مى کرد که بر سر مبارک امام حسین علیه السلام، در این مکان نماز گزارده شود[۱۳]برخى نیز گفته اند سر آن حضرت را به عسقلان مصر بردند و در آن جا دفن کردند. امروزه، در شهر قاهره در مسجدى به نام مسجد الحسین علیه السلام ضریحى با عنوان رأس الحسین قرار دارد که مردم آن شهر پیرامون آن دعا و زیارت مى خوانند و سوم شعبان، روز تولد امام حسین علیه السلام، را ده روز جشن مى گیرند و احترام خاصى به این مکان مى گذارند.

پی نوشت:

[۱]. جعفر الخلیلى، موسوعه العتبات المقدسه، ۸/ ۱۸۲.

[۲]. مدرسى، همان، ۲۵۹.

[۳]. آل طعمه، همان، ۹۸.

[۴]. مدرسى، همان، ۲۶۰.

[۵]. آل طعمه، همان، ۱۰۰.

[۶]. ناصر الدین شاه، همان، ۱۱۹.

[۷]. سفرنامه سیف الدوله به مکه مکرمه، ۲۳۱.

[۸]. ادیب الملک، سفرنامه ادیب الملک به عتبات، ۱۶۰.

[۹]. ناصر الدین شاه، همان، ۱۲۰.

[۱۰]. آل طعمه، همان، ۱۰۰.

[۱۱]. سیف الدوله، همان، ۲۳۱؛ ابن بطوطه، همان، ۲۷۳.

[۱۲]. آل طعمه، همان ۱۰۰- ۱۰۱.

[۱۳]. بنگرید زیارت مخصوص امیر المؤمنین که در آن به دفن سر امام حسین علیه السلام در این مکان اشاره شده است.