شهید ثانی

اشاره:

زین الدین بن علی بن محمد جبعی عاملی ، اهل لبنان . خاستگاه خاندان اوجبع ، از مناطق لبنان ، بود . درجبع به دنیا آمد ودر میان افراد عالم خانواده ، از جمله پدرش ، نورالدین علی ، به فراگیری فقه و ادبیات عرب و علوم اولیۀ اسلامی پرداخت . در اوان کودکی به شهرمیس نزد شوهرخاله اش ، علی بن عبدالعالی میسی ، رفت و به فراگیری علم فقه پرداخت .

او سفرهای علمی اش را آغازکرد و در شهرهای گوناگون از عالمان آن عصر دانش آموخت . در کرک محضر بدرالدین حسن جعفر اعرجی را درک کرد و اصول فقه و نحو را از او آموخت و طب  و هیئت و فلسفه را از فیلسوف دمشقی ، محمد بن مکی ، معروف به شهید اول ، فرا گرفت . دوسال هم از۹۴۲ تا ۹۴۴ ق در مصر بود و از محضر عالمان آن جا بهره برد و سرانجام به دیارخود بازگشت . در شهر خود تا اواخردهۀ پنجم همان قرن هم چنان به کسب علم مشغول بود . سپس به سرزمین روم رفت و از آن جا به عثمانی وارد شد و مدتی را در استانبول گذراند و این در حدود سال ۹۵۲ ق بود که در آن جا سِمتی رسمی از در بار عثمانی به او محول شد . در این زمان در بعلبک در مدرسۀ نوریه به تدریس مشغول شد و برخی از آثار خود را همین زمان نگاشت . سال بعد ازآن ، به زیارت عتبات شتافت و در بازگشت بار دیگردر بعلبک ماند و در آن جا ، با توجه به حضور فراوان پیروان اهل سنت ، ناگزیربا ایشان ارتباط برقرارکرد وازاین رهگذربا علوم ایشان نیزآشنا شد و ، با توجه به توانایی واستعداد فراوان خود ، توانست هم به تدریس مذاهب گوناگون بپردازد و هم بر وفق مذاهب پنچ گانه فتوا دهد . سر انجام ، به دیارخود ، جبع ، بازگشت و به تدریس و تألیف و قضاوت همت گماشت . در این زمان و نیز در آخرین باری که در بعلبک بود ، شاگردان بسیاری نزد او دانش آموختند که از جملۀ ایشان اند سید علی حسینی عاملی جبعی ؛ معروف به صاحب مدارک ؛ حسن بن زین الدین ؛ سید نورالدین موسوی عاملی جبعی ؛ حسین بن عبدالصمد عاملی حارثی ، پدرشیخ بهایی ، که بیش ترین سهم را درانتقال دانش استاد داشته است .

شهید ثانی بر علومی که فرا گرفت احاطۀ تمام داشت و می توان این توانمندی را در آثار او به روشنی مشاهده کرد . نویسندگان شرح رجال ابن فقیه عالی قدر را از نظر آزاد اندیشی و استقلال رأی ستوده اند و غالباً از او با احترام یاد کرده اند (شکوری ، ص ۱۱۰ ؛ مختاری ، ص ۱۲۲ ؛ رحمتی ، « نکاتی در بارۀ شهید ثانی» ، ص ۷۲۶) .

به روایت منابع ، آن هنگام که شهید ثانی درجبع به سرمی برد وبه قضاوت اشتغال داشت ، دومرافع برای رفع مشکل نزد اورفتند واو برطبق موازین شرع وضوابط دین دعوی را به نفع یکی ازآن ها فیصله داد . شخص محکوم ، که ازاین داوری خشمگین شد بود ، نزد قاضی صیدا شکایت شهید را برد واو را رافضی وبددین خواند . با اطلاع یافتن سلطان سلیم ازاین موضوع ، موجبات دست گیری شهید را مهیا کردند و شهید که راهی سفرحج شده بود ازمأموری که برای دست گیری اوآمده بود مهلت خواست .اگرچه مأموردرآغازرخصت داد ، به اشارۀ یکی دیگرازمأموران با ضربتی او را به شهادت رساند (موسویان ، ص ۵۰ – ۵۱) .

شهید ثانی آثارفراوانی تدوین کرده که بسیاری ازآن ها درمباحث فقهی و مجموعه­ای هم دراصول وتفسیرواخلاق وغیره است . ازآثارحدیثی اوالبدایه فی علم الدرایه است و ، همان گونه که ازنام آن برمی آید ، درعلم درایت الحدیث است .

شهید ثانی ، یکی از ادامه دهندگان و پیروان اندیشۀ شهید اول ، به آثارشهید اول و به ویژه کتاب مشهورالدرایه او بسیار توجه داشت .شهید ثانی شرح البدایه را نیز تألیف کرد . از آثارمنتسب به اوست غنیه القاصدین فی اصطلاحات المحدثین ، که بی شک در مصطلحات الحدیث بوده ؛ شرح حدیث « الدنیا مزرعه الآخره» ؛ برخی آثار دعایی مانند رساله فى الادعیه فى آداب الجمعه .

شهید ثانی ، جدای از نقش اثر گذارش در تألیفات حدیث ، حلقه ای بسیار مهم در میان اسانید و سلسله های روایی به شمارمی آید و این بدان معناست که ، گذشته از ادامه تکمیل فقه شهید اول به همت صاحب معالم ، انتشار مکتب شهید اول بیش­تر مرهون سلسله های روایی شهید ثانی است و از همین روست که میزان روایت شیخ بهایی از پدرش ، حسین بن عبدالصمد ، از شهید ثانی بسیاراست . با بررسی صورت برخی اجازات و طرق روایی شهید ثانی ، به این نتیجه می رسیم که او یکی از رایج ترین سلسل های اسانید را در اختیار داشته و جایگاه او در مجموعۀ اجازات شیعی و اسانید روایی در تاریخ حدیث شیعه ممتازاست ؛ جایگاهی که می توان آن را با جایگاه شیخ طوسی درقرن ۵ ق مقایسه کرد .

پی نوشت:

1. شکوری ، زندگی نامه خود نوشت شهید ثانی، یا، ش ۴٫
2. مختاری ، رضا « پژوهشی در تاریخ زندگی شهید ثانی»، نور علم.
3. موسویان ، محمد رضا، شهید ثانی و زندگی در دولت جائر، علوم سیاسی.

منبع: نقش شیعه در فرهنگ و تمودن اسلام و ایران