شهید اول

(۷۳۴ – شهادت : دمشق ۷۸۶ ق)

فقیه ، محدث بزرگ۱درقرن ۸ ق  .

محمد بن مکی بن محمد نبطی عاملی ، از بزرگان فقیهان شیعه ، که به اعتبار جایگاه والایش گاه او را تاج الشیعه و فخرالشیعه و حتی صاحب النفس الزکیه لقب داده اند. از خاندانی اهل دانش بود و به واسطۀ جایگاهی که داشت توانست نزد بسیاری از بزرگان کسب دانش کند . در میان استادان او نام فخرالمحققین ، فرزند علامه حلی، و برخی دیگر از شاگردان علامه دیده می شود . او هم چنین ازعمید الدین بن عبدالمطلب اعرجی حلی و سید ضیاء الدین عبدالله حلی ، از نوادگان علامه ، و قطب الدین محمد رازی علم اندوخت .ا با دورۀ علمی که پشت سرگذاشت درعلوم عقلی و نقلی مهارت پیدا کرد (حکیم ، ص ۱۳ – ۱۵) . شهید اول در جبل عامل حرکتی را با استنادات خویش در زمینۀ ادلّۀ فقه آغازکرد که درقرن های پسین ادامه یافت و مکتب حله در قالب حرکتی به سمت بهره گیری بیشتر از دلایل نقلی مورد توجه او قرارگرفت . تلاش برای دوری گزینی از اصول و آرای اهل سنت از دیگر شاخصه های مکتب شهید اول است و او نقطۀ عطفی است و درهمگون سازی درایت و روایت (شهید اول ، الذکری ، ص ۵) . در مکتب شهید اول ، برخی موارد دارای اهمیت فراوانی است : به حداقل رساندن الگوهای فقه اهل سنت ؛ تلاش درگسترش تفریعات در مسائل فقه ؛ بهره وری بیش تر از ادلّۀ نقلی ، به ویژه دربخش جانشینی ادلّۀ شیعی به جای نمونه والگوهای سنی .

شهید اول سفرهای متعددی به سرزمین اسلامی مانند حجازوعراق وشام کرد و بسیاری ازطالبان علم نزد اوشتافتند . او دانش خود را به نسل بعد انتقال داد وشاگردانی تربیت کرد مانند مقداد سیوری ، صاحب کتاب التنقیح ؛ حسن بن سلیمان حلی ، صاحب کتاب مختصربصائرالدرجات ؛ شمس الدین محمد بن عبدالعال کرکی­؛ شیخ زین الدین علی بن خازن حائری، شهید به رغم مشغلۀ فراوان در نشر تشیع در مناطق گوناگون ، آثاربسیاری هم تألیف کرده که غالباً در مورد موضوعات فقهی و اصولی است ، اما آثار حدیثی او همچون الاربعون و المزار نیز از شهرت فراوانی برخوردارند . در این بین ، آنچه بیش ترین مقام حدیثی و روایی را برای شهید اول به ارمغان آورده و عملاً نتیجۀ سفرها و دیدار او با مشایخ سرزمین های دیگراست نقش او در سلسلۀ اسانید قرن ۸ ق است . در واقع ، نام شهید اول را در بیش ترین اسانید روایی شیعه می توان مشاهده کرد ، مخصوصاً این که با توجه به کسب اجازات روایی از عالمان و نیز دادن اجازۀ روایی به گروهی از راویان خود این حضور در اسانید مضاعف شده است (کوه کمری ، ص ۵) .

مشایخ اجازۀ شهید اول این افرادند :

علاءالدین ابن زهره رضی الدین علی بن احمد مزیدی ، محمد بن جعفرمشهدی ، قطب الدین رازی ، شیخ تاج الدین ابن معیه حسینی ، رضی الدین علی بن طران مطرآبادی .شهید را باید حلقۀ واسط مهمی درزنجیرۀ روایات دانست (برای وصف ازاین زنجیره حاج منوچهری ، ذیل « شیخ بهایی ») . دربارۀ علت ناموری اوبه شهید گفتنی است که به سبب آرا وعقاید مذهبی مورد سعایت دشمنان قرارگرفت وسرانجام با حکم فقیهی مالکی وتأیید عالمی شافعی این عالم گران مایۀ شیعی به شهادت رسید که نویسندگان شرح حال او وصف کاملی ازآن را آورده اند (حرعاملی ، امل الآمل ، ج ۱، ص ۱۸۱؛ امین ، اعیان الشیعه ، ج ۲ ، ص ۱۹۶ ؛ مامقانی ، تنقیح المقال ، ج ۳ ص ۱۹۱) .

پی نوشت ها:

1. حکیم باشی ، حسن (۱۳۸۱) . « طبرسی ؛ اسوه والگوی مفسران » ، پژوهش های قرانی ، ش  ۲۹ ، ۳۰ .
2. شهید اول ، الذکری ، چاپ سنگی، ایران.
3. کوه کمری ، عبداللطف، مقدمه بر نضد القواعد، مقداد سبوری، قم.
4. امین ، محسن (بی تا) . اعیان الشیعه ، بیروت ، دارالتعارف للمطبوعات .
5. مامقانی ، عبدالله (۱۳۴۹ – ۱۳۵۱) . تنقیح المقال ، نجف.
6. حرعاملی ، (۱۳۸۵ق) . امل الآمل ، به کوشش احمد حسینی ، بغداد .

منبع: نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلام و ایران