سیره و سفارش معصومان علیهم السلام در تعامل مردان با همسران

سیره و گفتار ائمه (علیهم السلام) در تعامل با همسران

بدون تردید رسیدن به سعادت دنیا و آخرت و حیات طیبه انسانی،آرزوی مشترک تمامی انسان‌ها است که ریشه در فطرت آنان دارد. در این راستا زنان و مردان هر کدام جایگاه و نقش خاص خود را دارند که در صورت ایفای نقش و رسالت واقعی و درست خود غرض خلقت را حاصل می‌کنند. این همان مطلبی است که خداوند با عبارت و عاشروهن بالمعروف(سوره نساء آیه ۱۹) آن را مورد تاکید قرارمی دهد. امام صادق (علیه السلام) درحق زنان می‌فرماید: من اخلاق الانبیاء حب النساء؛ محبت نسبت به زن از اخلاق انبیاء است.

یک مرد فهیم که دارای سلامت روحی و روانی است، به دور از تعصب و خودخواهی،خویش را در غم و شادی همسرش شریک می‌داند و سعادت خانواده را درگرو یاری و همکاری متقابل با همسر خویش می‌شناسد و زمانی احساس خوش بختی می‌کند که همسر او نیز از دل و جان لبخند رضایت برلب داشته باشد.

بدین گونه برای حفظ و بقای یک زندگی موفق، هر دو عنصر اصلی زندگی، یعنی «زن و مرد» باید آگاهانه رفتار کنند. دانش و آگاهی دراین زمینه، بسیار وسیع و گسترده است و نیاز به مطالعات و کسب تجارب و تمرین دارد.

در سیره پیشوایان می‌توان موارد زیر را به عنوان مجملی از مفصل مشاهده کرد:

۱- ابراز محبت

امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: العبد کلما ازداد للنساء حبا ازداد فی الایمان فضلا؛ هر چه محبت همسر در قلب مرد زیادتر می‌شود، فضیلت ایمانش زیادتر گردد.

صفا و شادابی کانون خانواده، بستگی به حضور بانشاط یک «زن» دارد، اما نشاط و سرزندگی یک زن به محبت «مرد» وابسته است.

حضرت علی (علیه السلام) درمورد زن فرموده اند: «زن، گل بهاری است نه پهلوانی سخت‌کوش»(نهج البلاغه نامه ۱۳) زن، همانند گل است و به راستی طراوت یک گل، مرهون مراقبت باغبانی مهربان است.

تا در سایه مواظبت و انس با آن، از جلوه و زیبایی و عطر و رنگش، بهره و لذت برد و روحش از دیدار آن تازه گردد. بنابر این هر گونه رفتار خشونت‌آمیز و قهر گونه نادرست است.

۲- احترام به همسر

حضرت زهرا (سلام الله علیها) پس از رحلت رسول مکرم اسلام وقتی «فدک» را به ناحق از او گرفتند، برای دفاع از حق خویش و بازگرداندن حقش نزد خلیفه وقت رفت؛ اما با ارائه استدلال‌های منطقی، موفق نشد حق خود را بستاند، بنابراین با ناراحتی و تأثر شدید وارد منزل شد و اظهار ناراحتی نمود.

حضرت زهرا (سلام الله علیها) شوهرش علی (علیه السلام) را مورد خطاب قرارداد و گفت:

«… هیچ کس از من دفاع نکرد و از ظلم آنها جلوگیری ننمود. خشمگین از خانه بیرون رفتم و پریشان و با افسردگی بازگشتم، و تو این گونه پریشان نشسته‌ای! تو همان بودی که گرگان عرب را صید می‌کردی و اکنون زمین‌گیر شده‌ای! یا علی! نه گویندگان را مانع هستی و نه یاوه‌گویان را دافع! اختیار از کفم رفته،… از این که با تو این گونه سخن می‌گویم نزد خدا عذر می‌خواهم، خواه مرا یاری کنی، یا واگذاری!‌ ای وای بر من در هر پگاه! که تکیه گاهم از کف بیرون رفت و بازویم بی‌رمق گشت.»

علی (علیه السلام) با لحنی محترمانه همسر مهربانش را دلداری داد و فرمود: «وای بر تو مباد، بلکه وای بر دشمنان تو باد! ای دختر برگزیده خدا و یادگار نبوت، از اندوه و غصه دست بردار. به خدا سوگند! من درانجام وظیفه سستی نکردم و آنچه قدرت و توان داشتم، انجام دادم.»

حضرت علی (علیه السلام) آن چنان با خونسردی، متانت، دلجویی و احترام در برابر ناراحتی و شکوه حضرت زهرا (سلام الله علیها) برخورد می‌نماید، که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) آرام می‌گیرد و می‌فرماید: «خداوند مرا کفایت می‌کند.» و بدین گونه کار آنها را به خدا وامی گذارد و ساکت می‌شود. (احتجاج طبرسی ۱؛۱۸۲)

حضرت علی (علیه السلام) درباره چگونگی برخورد با همسرش می‌فرماید: «به خدا سوگند! هرگز کاری نکرده‌ام که فاطمه خشمگین شود و او را به هیچ کاری مجبور نکردم… او نیز هرگز مرا خشمگین نکرد و برخلاف میل باطنی من، قدمی بر نداشت.»(کشف الغمه: ۱؛۳۶۳)

برای به تصویر کشیدن بالاترین حد تکریم امام حسین (علیه السلام) به فرزند و همسرش نیز اشعار آن حضرت بهترین شاهد است. آن حضرت در روز عاشورا درمورد همسرش «رباب» و دخترش «سکینه» می‌فرماید: به جان تو سوگند! من خانه‌ای را دوست دارم که در آن سکینه و رباب باشند. من آنها را دوست دارم و عمده اموالم را می‌بخشم به آنان و کسی را شایسته نیست مرا سرزنش کند. (بحار. ۵۴؛ ۷۴)

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: نشستن مرد در کنار همسر خود در پیشگاه خداوند، دوست داشتنی‌تر از اعتکاف و شب‌زنده‌داری در مسجد من(مسجد النبی در مدینه) است(تنبیه الخواطر ج ۲ ص ۲۲۱).

۳- یاری همسر

حضرت علی و حضرت زهرا (سلام الله علیها) در آغاز زندگی مشترک برای تعیین مسئولیتشان در کانون خانواده خدمت رسول خدا رسیدند و از ایشان درخواست تعیین تکلیف نمودند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) کار‌های درون خانه را برعهده حضرت فاطمه (سلام الله علیها) گذاشت و کار‌های بیرون خانه را به حضرت علی (علیه السلام) سپرد.

فاطمه (سلام الله علیها) می‌فرماید: «جز خدا کسی نمی‌داند که من چه اندازه خوشحال شدم از اینکه کار‌های درون خانه به من واگذار شد و از کار‌های بیرون خانه و معاشرت و تماس با مردان معاف شدم.»(وسایل. ۴۱؛۳۲۱)

با این همه علی (علیه السلام) به کار‌های بیرون خانه اکتفا نمی‌کرد بلکه در کار‌های خانه نیز شرکت می‌جست. آن حضرت با علاقه‌ای که به زهرا (سلام الله علیها) داشت، به او کمک می‌کرد. حضرت، عدس پاک می‌نمود، خانه را جارو می‌کرد و در دستاس کردن، همسرش را یاری می‌نمود.

امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «علی (علیه السلام) هیزم می‌آورد، آب مورد نیاز خانه را تامین می‌کرد و خانه را جارو می‌نمود. حضرت زهرا (سلام الله علیها) نیز آرد می‌کرد، خمیر آماده می‌نمود و نان می‌پخت.»(کافی . ۵؛۶۸؛ من لایحضر ۱۶۹؛۳)

از برخی روایات استفاده می‌شود که حضرت علی (علیه السلام) بعضی اوقات در کار‌هایی مانند تهیه آرد و آسیاب کردن نیز به کمک همسرش حضرت زهرا (سلام الله علیها) می‌شتافت.

روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به خانه علی (علیه السلام) وارد شد، ناگاه مشاهده کرد دختر و دامادش با محبت بی‌نظیر در کنار هم نشسته و با همکاری هم به آرد کردن «جو» مشغولند.

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) خطاب به آنان فرمود: ایکما اعیی؛ کدام یک از شما خسته‌تر هستید، تا من به جای او نشسته، کارش را انجام دهم؟ علی (علیه السلام) فرمود: ‌ ای رسول خدا! دخترت فاطمه، خسته‌تر است. آن حضرت کنار دامادش نشست و با هم به دستاس کردن مشغول شدند. (بحار . ۳۴؛۰۵)

۴-پرستاری از همسر

هنگامی که حضرت زهرا (سلام الله علیها) به سبب ستم و ضرب و شتم دشمنان، زمان ارتحالش فرا رسید، در رابطه با تشیع بدن مطهر، محل دفن و چگونگی غسلش سفارش‌هایی به شوهرش علی (علیه السلام) کرد. آن حضرت نیز به همان وصیت عمل نمود. به علاوه علی (علیه السلام) در هنگام بیماری همسرش، مانند پرستاری دلسوز از او مراقبت می‌نمود.

امام سجاد (علیه السلام) از پدرش امام حسین (علیه السلام) نقل می‌کند: وقتی حضرت زهرا (سلام الله علیها) بیمار شد، به علی (علیه السلام) سفارش کرد جریان کسالت او را به کسی خبر ندهد. علی (علیه السلام) نیز چنین کرد و کسی را در جریان کسالت زهرا (سلام الله علیها) قرار نداد و خود آن حضرت پرستاری و مراقبت از همسرش را به عهده گرفت و اسماء نیز به او کمک می‌کرد.

چون هنگام ارتحال فرا رسید حضرت زهرا (سلام الله علیها) به شوهرش سفارش کرد که او عهده‌دار مراسم تجهیز و دفنش شود؛ شبانه او را دفن نماید و محل دفن را پنهان نگه دارد.

علی (علیه السلام) نیز چنین کرد؛ اما پس از دفن آن حضرت، حزن و اندوه فراوان او را فرا گرفت و اشک‌های مبارکش بر گونه‌هایش جاری گردید. رو به مرقد مبارک پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نمود و فرمود:

سلام و درود من بر تو‌ ای رسول خدا! و بر دختر عزیزی که پس از رحلت به سرعت به تو پیوست! ‌ای پیامبر عزیز! در اثر مفارقت زهرا توانم، به ناتوانی و صبرم، به کم صبری تبدیل گشت! ‌ای نجات‌دهنده عالم هستی! امانت از من گرفته شد! اما بدان که بعد از این، دیگر حزن و اندوه من همیشگی است، و شب‌ها از فراق فاطمه خواب به چشمم نخواهد رفت!»(نهج البلاغه. خ ۳۹۱)

۵-توجه به خواست همسر

امام حسین (علیه السلام) به خواست مشروع، علاقه و حس زیبایی دوستی همسرش، توجه خاصی می‌نمود و به آن احترام می‌گذاشت و برخی اوقات به همین خاطر با انتقادات اصحاب و دوستان خود روبه رو می‌شد؛

جابر از امام باقر (علیه السلام) نقل می‌کند: عده‌ای بر امام حسین (علیه السلام) وارد شدند؛ ناگاه فرش‌های گران قیمت و پشتی‌های فاخر و زیبا را در منزل آن حضرت مشاهده نمودند.

عرض کردند: ‌ای فرزند رسول خدا! ما در منزل شما وسایل و چیز‌هایی مشاهده می‌کنیم که ناخوشایند ماست(وجود این وسایل در منزل شما را، مناسب نمی‌دانیم. )! حضرت فرمود:

انا نتزوج النساء فنعطیهن مهورهن فیشترین ما شئن لیس لنا منه شیء؛

ما بعد از ازدواج، مهریه همسرانمان را پرداخت می‌کنیم و آنها هر چه دوست داشتند، برای خود خریداری می‌کنند. هیچ یک از وسایلی که مشاهده نمودید، از آن ما نیست.»(بحار. ۳۴؛۱۷۱)

در روایت دیگر نقل شده که از امام صادق (علیه السلام) سؤال شد: آیا خرید جواهرات برای زینت خانواده درست است؟ حضرت فرمود: «علی بن الحسین (علیه السلام) برای بچه‌ها و همسرانش زیورآلات از نوع طلا و نقره تهیه می‌کرد و آنها را با آن زیورها می‌آراست.»(کافی. ۶؛۶۷۴)

از این روایات و نظایر آن، به خوبی استفاده می‌شود که امام سجاد (علیه السلام) به حس زیبایی‌دوستی همسر خود، احترام می‌گذاشت و امکانات لازم را در حد متعارف آن زمان، برای آنها فراهم می‌نمود.

از معصومین (علیهم السلام) نقل شده که: مومن مطابق میل عیالش (خانواده اش) غذا می‌خورد و انسان منافق و دو چهره، خانواده‌اش مطابق میل او غذا می‌خورند»(وسایل. ۵۱؛۰۵۲) مطابق این حدیث نورانی، مرد باید در خانه حتی غذا خوردنش بر طبق میل همسرش باشد و او همان غذایی را بخورد که عیالش دوست دارد تا به این ترتیب، در عمل نشان دهد خواسته همسر را بر خواسته خود ترجیح می‌دهد و برای او ارزش قائل است.

۶- آراستن خویشتن برای همسر

پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «لباس‌های خود را تمیز کنید، مو‌های خود را اصلاح نمایید، مسواک بزنید و آراسته و پاکیزه باشید که بنی اسراییل چنین نکردند و زنانشان، بدکار شدند.»(کافی. ۶؛۵۷۴)

امامان (علیهم السلام) نیز به این مطلب توجه خاصی داشتند. این بزرگواران خود را برای همسرانشان آراسته و مرتب می‌کردند، لباس مناسب می‌پوشیدند و مو‌های خود را رنگ می‌زند.

حسن بن جهم- از دوستان امام کاظم (علیه السلام) گوید: آن حضرت را دیدم که مو‌های خود را خضاب کرده است، گفتم: فدایت شوم، شما هم خضاب می‌کنید؟! حضرت فرمود: آری، اصلاح و مرتب بودن وضع، بر عفت زنان می‌افزاید: زنانی بودند که پاکدامنی را رها کردند به این دلیل که شوهرانشان اصلاح و مرتب بودن خود را رها کردند.

سپس فرمود: دوست داری همسرت را در حالی همانند حال خودت که خود را آراسته ننموده ای، ببینی؟ گفتم: نه! فرمود: او نیز چنین است. آنگاه فرمود: نظافت و استعمال بوی خوش و اصلاح مو، از اخلاق پیامبران است.

یکی از دوستان امام باقر (علیه السلام) به نام حکم بن عتیبه می‌گوید: در خانه‌ای زیبا و آراسته خدمت آن حضرت رسیدم، لباس زیبا و رنگینی پوشیده بود که آثار رنگ لباس بر دوش حضرت دیده می‌شد.

خیلی شگفت زده شدم. گاهی، به خانه نگاه می‌کردم، گاهی به وضع لباس آن حضرت! حضرت فرمود: این حالت، چطور است؟ عرض کردم: چه بگویم از این لباسی که به تن کرده‌اید؟ این لباس، مربوط به افراد نوجوان است.

حضرت فرمود: ‌ای حکم! چه کسی زینت‌ها و چیز‌های پاکیزه‌ای را که خداوند برای بندگانش آفریده است، حرام کرده؟ این‌ها از چیز‌هایی است که خداوند برای بندگانش آفریده است؛ اما این خانه که مشاهده می‌کنی، مربوط به همسر من است و من تازه ازدواج کرده‌ام. لباسی که مشاهده می‌کنی و همچنین حضور من در این خانه، به خاطر همین موضوع است(وسایل. ۴۱؛۳۸۱)

حسن زیات بصری نقل می‌کند: با یکی از دوستانم خدمت امام باقر (علیه السلام) رسیدیم. او را در خانه‌ای زیبا، با لباس زیبا در حالی که سرمه کشیده بود، دیدیم. سپس سؤالاتی از آن حضرت نمودیم، ایشان متوجه شد که ما از وضع لباس و خانه آن حضرت شگفت زده شده ایم. حضرت فرمود: فردا با دوستت نزد من بیا.

روز بعد در منزلی که او بیشتر وقت‌ها آنجا تشریف داشت، رفتیم. مشاهده کردیم که در خانه، جز حصیر، چیزی نیست و حضرت لباس زبر و خشن به تن دارد. حضرت فرمود: دیروز شما پیش من آمدید، در حالی که من در خانه‌ای بودم که مربوط به همسرم بود و آن وسایل موجود در خانه، متعلق به اوست. او خود را آرایش کرده بود تا من هم خود را برای او آراسته و مزین نمایم.

۷- گذشت از لغزش‌های همسر

سیره معصومان (علیهم السلام) چنین بوده است که اشتباه و خطای رفتاری همسران را نادیده می‌گرفتند.

اسحاق بن عمار می‌گوید: به امام صادق (علیه السلام) عرض کردم: حق زن بر مرد چیست که با انجام آنها انسان، «نیکوکار» محسوب شود؟ امام فرمود: خوراک و پوشاک او را فراهم نماید و اگر خطایی از او سر زد، از او بگذرد.

سپس فرمود: پدرم امام باقر (علیه السلام) همسری داشت که به او آزار می‌رساند؛ ولی پدرم او را مورد عفو و بخشش قرار می‌داد. (وسایل. ۴۱؛۰۱۵)

در پایان باید تأکید کرد که آنچه درباره وظایف و مسئولیت‌های عاطفی و اخلاقی مرد نسبت به همسرش در این مقاله گفته شد، تنها بخشی از دستورات حیاتبخش اسلام است و ناگفته‌های بسیاری خصوصا در باره وظایف قانونی و شرعی مردان باقی مانده که علاقمندان می‌توانند به کتاب‌های مربوط به اخلاق در خانه و خانواده و آیین همسرداری مراجعه کنند.

منبع: بیتوته