روز ولنتاین روز ابراز عشق و محبت به نامزد و همسر

روز ولنتاین یا والنتاین [۱] روز عشق یا روز عشاق، در ۱۴ فوریه (۲۵ بهمن) هر سال اتفاق می افتد. این روز، جشنواره ای است سالانه برای تجلیل از عشق، دوستی و محبت. همه ساله، بسیاری از مردم جهان در این روز با ارسال پیام های عاشقانه و محبت آمیز به دوست، نامزد و یا همسر خود، جشن می گیرند.

هر چند روز ولنتاین به عنوان روز عشق و ابراز محبت شهرت یافته اما فقط مخصوص عشاق نیست و هر کس در این روز می تواند برای عزیزان خود هدیه بگیرد و عشق و علاقه خود را به آن ها ابراز کند.

تاریخچه روز ولنتاین

واقعیت این است که تاریخچه کامل و دقیقی از روز ولنتاین در دست نیست وآنچه امروز از پیشینه آن مطرح است با افسانه ها درآمیخته است. به بیانی دقیق تر، هیچ روایت قطعی و مستندی راجع به ولنتاین و فلسفه حقیقی پیدایش آن وجود ندارد و تاکنون روایات گوناگونی در این باره مطرح شده ‌است.

یکی از معدود روایاتی که بیشتر مورد توجه قرار گرفته و بسیاری بر آن باور دارند این است که در قرن سوم میلادی (برابر با اوایل دوره ساسانیان)، در روم باستان فرمانروایی بود به نام کلودیوس دوم [۲] که معتقد بود مردان مجرد، نسبت به مردان متاهل و دارای همسر و فرزند، سربازان و جنگجویان بهتری هستند. از این رو دستور داد تا ازدواج برای سربازان امپراتوری روم ممنوع اعلام شده و با مجرمان به شدت برخورد شود.

او به قدری در اجرای دقیق دستورات خود، جدی، قاطع و بی رحم بود که هیچ کس جرات نمی کرد به ازدواج سربازان کمک کند. در این میان کشیشی به نام ولنتاین [۳] یا والنتیوس،[۴] به صورت کاملا مخفیانه عقد سربازان رومی را با دختران محبوب و مورد علاقه شان جاری می کرد.

مدتی به همین منوال گذشت تا سرانجام فرمانروا از این ماجرا آگاه شد. بلافاصله دستور ‌داد تا او را دستگیر و به زندان بیندازند. ماموران، ولنتاین را دستگیر و به زندان انداختند و پس از مدتی کوتاه او را به جرم جاری کردن عقد عشاق اعدام نمودند. بدین ترتیب بر مبنای این داستان، این کشیش مسیحی [۵] به عنوان فدایی و شهید راه عشق معرفی و به نمادی برای عشق و دوستی تبدیل شد.

روز ولنتاین باستانی ایران

هر چند روز ولنتاین و رسم و رسومات آن، یک آیین خارجی و فرهنگ وارداتی است، با این حال، بسیاری از ایرانی ها هر ساله آن را جشن می گیرند و به معشوق و محبوب خود کادو و گل هدیه می دهند.

با وجود این که بسیاری از جوانان و نوجوانان با جدیت و حرارت در تدارک روز ولنتاین هستند و در این زمینه، گوی سبقت را از یکدیگر می ربایند اما هستند ایرانیانی که با درآمیخته شدن فرهنگ و رسوم غربی با فرهنگ اصیل ایرانی مخالفند و درصدد یافتن معادلی ایرانی و حتی اسلامی برای این روز هستند.

گفته می شود که در ایران باستان، نه چون رومیان از سه قرن پس از میلاد که از بیست قرن پیش از میلاد، روزی موسوم به روز عشق وجود داشته است. روز ولنتاین ایرانی به فاصله چهار روز بعد از ولنتاین غربی، در روز ۲۹ بهمن قرار دارد که روز سپندارمذگان و روز عشق ایران باستان نامیده شده است. این روز همانند روز ولنتاین، از سوی بسیاری از ایران دوستان، جشن گرفته می شود.

بنا بر آنچه که در منابع معتبر آمده، ایرانیان باستان این روز را روز عید زنان و بزرگداشت زمین می دانستند.[۶] سپندارمذگان جشن زمین و گرامیداشت عشق است که هر دو در کنار هم، معنا پیدا می کردند. در این روز، زنان ایرانی با نثار عشق و محبت به شوهران خود هدیه می دادند. مردان نیز زنان و دختران را بر تختی مجلل و زیبا نشانده و به آن ها هدیه می دادند.

استقبال ایرانیان از روز ولنتاین

شاید این روزها باشند افراد بسیاری که از تاریخچه و ماهیت روز ولنتاین و حتی از تلفظ صحیح آن، اطلاع کافی نداشته باشند ولی یک آشنایی حداقلی با آداب و رسوم این روز و هدیه آن دارند. هرچند آمار رسمی و دقیقی در دست نیست ولی شاید جوانان ایرانی در روز ولنتاین، پس از جشن عید نوروز، بیشترین کارت تبریک و هدیه را به یکدیگر می دهند.

با این وجود، در شرایط کنونی جامعه، واکنش مسئولان و نهادهای فرهنگی تصمیم گیر کشور در خصوص روز ولنتاین و بزرگداشت آن، بیشتر به نادیده گرفتن محدود شده است. این در حالی است که در شبکه های ماهواره ای فارسی زبان و در فضای مجازی، به طور گسترده ای به موضوع ولنتاین پرداخته می شود و هر سال بر تعداد پیام های بازرگانی و تبلیغ های تجاری وسایل و هدایای مخصوص این روز افزوده می گردد.

هدیه روز ولنتاین

هر چند در سراسر دنیا برای روز ولنتاین، هدایا و کادوهای خاصی رایج است با این حال با توجه به تفاوت های فرهنگی میان ملت ها، بعضا در کشورهای مختلف تفاوت هایی هم در این زمینه وجود دارد. مثلا در کشورهای اروپایی و آمریکایی، اهدای جعبه های شکلات و پخت و تزیین انواع آن، از آداب  این روز به شمار می رود.[۷]

در کنار گل رز قرمز که نماد عشق است، خرس های عروسکی و شکلات با بسته بندی زیبا در باکس های ولنتاینی که از محبوب ترین هدایای روز ولنتاین در کل دنیا محسوب می شوند، می توان از عطر و ادکلن و کارت پستال به عنوان هدیه های کلاسیک و پرطرفدار در این روز نام برد.

نکات مثبت روز ولنتاین

هر چند روز ولنتاین و گرامیداشت آن مانند خیلی از پدیده های فرهنگی دیگر، وارداتی و غربی است، با این حال نباید از جنبه های مثبت و کارآمد آن چشم پوشی کرد. این روز علیرغم برخورداری از پشتوانه ای مبتنی بر فرهنگ و نگرش غربی، دارای امتیازات مثبتی نیز هست که شاید یکی از مهمترین آن ها، فرصت برقراری ارتباط بیشتر و بهتر با نامزد، همسر و سایر عزیزان است.

به عقیده برخی از کارشناسان روانشناسی، در بین ما ایرانیان به علت شیوع فرهنگ مردسالاری که نگاه غالب بر جامعه ماست و ریشه در تاریخ سرزمین ما دارد، معمولا توانمندی و مهارت برقراری ارتباط عاطفی با جنس مخالف، کمتر به چشم می خورد. از این رو، چنین روزی می تواند فرصت مناسبی باشد تا افراد، با دادن هدیه، عواطف و احساسات عمیق قلبی و عشق و علاقه خویش را به نامزد و همسر خود ابراز نمایند.

بنابراین با نگاهی روانشناسانه می توان روز ولنتاین را، روزی در پاسخ به نخستین نیاز روانشناختی انسان یعنی عشق و احساس تعلق دانست.[۸]

از نکات مثبت دیگر این روز، برگزاری جشن و ابراز شادی است. اساسا یکی از نشانه های خشنودی و احساس رضایتمندی انسان از زندگی، ابراز شادی است. شادی به زندگی آدمی معنا می بخشد و آثار منفی رنج و غم و اندوه را برطرف نموده یا دست کم، کمرنگ می کند و به افزایش سطح بهره وری و کارآمدی انسان در حوزه های فردی و اجتماعی یاری می رساند.

به بیانی دیگر، رضایتمندی افراد، در جامه شادی نمایان می گردد. بنابراین شادی و خشنودی را نباید امری تفننی و زاید تلقی کرد. انسان ها زحمت می کشند تارنگ شادمانی را در زندگی خویش ببینند. شاید به همین خاطر است که از نگاه برخی،  در پی شادمانی و خوشبختی بودن، مهمترین هدف زندگی عنوان شده است.[۹]

یکی از عوامل مهمی که می تواند به افزایش انرژی، توانمندی و خلاقیت افراد کمک کند، ابراز شادی و شادمانی است. به طور طبیعی در جوامع شاد و با نشاط، مردم از نیروی فکری و آفرینندگی بیشتری برخوردارند؛ در حالی که در جوامع فرورفته در اندوه و ناکامی، انواع ناهنجاری های اخلاقی و اجتماعی رو به فزونی می گراید.

بنابراین روز ولنتاین با توجه به ماهیت عاشقانه خود در گرامیداشت نامزد و همسر، شادی آفرین بوده و می تواند فضایی شاد و با نشاط را برای فرد و جامعه در پی داشته باشد.

نکات منفی روز ولنتاین

در کنار نکات مثبت روز ولنتاین، نکات منفی و قابل تاملی نیز وجود دارند که یکی از مهمترین آن ها بحث روابط افسار گسیخته دختر و پسر و بروز فسادهای اخلاقی در این زمینه است.

حقیقت این است در جامعه ای که هنوز رابطه میان دختر و پسر فاقد الگویی جامع و منطبق با فرهنگ ایرانی و اسلامی است، رسمیت بخشیدن به مراسم و مناسبت هایی از این دست، بدون اندیشیدن به پیامدهای اخلاقی و تربیتی آن، می تواند عاملی جهت ایجاد مشکلاتی جدی تر در روابط با جنس مخالف شود.

به اعتقاد برخی از کارشناسان، پدیده ولنتاین بر اساس آنچه که رایج است، روابط عاشقانه را به سمتی پیش می برد که افراد، روابط عاشقانه را در یک بستر ارتباطی نامطمئن، بدون تعهد و مسئولیت پذیری بسازند و این روابط اصیل عاشقانه را در دراز مدت دچار خدشه کرده و صرفا یک نوع پاسخگویی به نیازهای غریزی بوده و از برآورده شدن نیازهای متعالی انسان جلوگیری خواهد کرد.[۱۰]

بدیهی است در صورت بررسی و تحلیل جامع این رویداد از سوی خانواده ها و نهادهای تصمیم گیر در امر تعلیم و تربیت، و نیز ارائه الگویی منطبق بر معیارهای اسلامی و فرهنگ ایرانی، می توان گامی مهم و سازنده جهت نظام مند ساختن روابط دختر و پسر در فرایند نامزدی و حتی انتخاب همسر برداشت.

نکته منفی دیگر این روز، ترویج فرهنگ مصرف گرایی و تجمل گرایی است که تفکری برآمده از نظام سرمایه داری است و در این راستا، گردش مالی بزرگی را در بسیاری از کشورها به خود اختصاص داده است مثلا گردش مالی هدایا و هزینه های روز ولنتاین در سال ۲۰۱۹ میلادی در آمریکا، رقمی بالغ بر ۲۱ میلیارد دلار اعلام شده است.[۱۱]

به همین جهت عده ای بر این باورند که در مراسم روز ولنتاین، بسیاری از جوانان بیش از آن که به ابراز عشق و محبت بپردازند، به ارزش مادی هدایا توجه دارند و هدیه بسیار گرانقیمت را مظهر عشق و علاقه می پندارند. بدیهی است وجود چنین نگرشی در بین جوانان، ضمن دامن زدن به فرهنگ تجمل گرایی، می تواند عاملی جهت ایجاد گسست و سستی در پیوندها و روابط عاطفی میان نامزدها و همسران شود.

هدیه دادن در روز ولنتاین از نگاه دین

آنچه مسلم است در اسلام، به هدیه دادن و ابراز محبت و دوستی، بسیار سفارش شده است.  امام صادق (علیه السلام) می فرماید: هدیه بدهید تا همدیگر را دوست داشته باشید، همانا هدیه، کینه‏ ها را از میان مى‏ برد.[۱۲]

از نظر اسلام، هدیه دادن به نامزد و همسر نه تنها اشکالی ندارد بلکه نسبت به آن سفارش و تاکید نیز شده است. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: هر کس به بازار برود، تحفه ای را خریداری کند و به خانواده اش هدیه کند، (ثواب او) همانند کسی است که صدقه ای را به گروه نیازمندان رسانده باشد.[۱۳]

هرچند در وهله نخست و با نگاهی سطحی، انتخاب روز ولنتاین برای اهدای هدیه به نامزد و همسر فاقد اشکال است ولی همواره باید توجه داشت که این موضوع نباید به عاملی در ایجاد آسیب های فرهنگی و ولنگاری های اخلاقی در روابط دختر و پسر تبدیل شود.

بدیهی است اگر روز ولنتاین و هدیه دادن در آن، آسیب و مفسده ای اخلاقی و فرهنگی در بر نداشته باشد، از نگاه دین هم بلامانع است؛ اما اگر دارای مفاسد و آسیب های اخلاقی و فرهنگی باشد، نه تنها از نگاه دین که از نگاه عقل و خرد نیز امری نکوهیده تلقی شده و باید از آن اجتناب نمود.

دل نگرانی ها و اقدامات کشورها و جوامع اسلامی

گسترش ولنتاین در سطح جوامع اسلامی و استقبال روز افزون جوانان از آن، با واکنش های منفی زیادی همراه بوده و علاوه بر عالمان شیعه، علمای اهل سنت نیز آن را یک رسم مسیحی، وارداتی و غیر اسلامی شمرده و نسبت به آن واکنش های منفی نشان داده اند.

در این راستا بسیاری از کشورهای اسلامی از جمله ایران، جسته و گریخته اقدامات بازدارنده ای انجام داده اند که به پاره ای از آن ها اشاره می شود:

۱-جمهوری اسلامی ایران: تصویب و اجرای قانون مصوب سال ۱۳۸۹ مبنی بر ممنوعیت تولید انواع پوستر، بروشور، جعبه و کارت های تبلیغاتی با نمادهای قلب، نیم قلب، گل رز قرمز و هر گونه اطلاع رسانی در مورد این روز.

۲-عربستان سعودی: ممنوعیت فروش محصولات مربوط به روز ولنتاین در سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۸

۳-مالزی: مخالفت برخی مقامات حکومتی و مذهبی با روز ولنتاین به عدم تناسب آن با فرهنگ اسلامی و ‌راه اندازی کمپین ضد ولنتاین

۴-ازبکستان: مخالفت برخی شخصیت ها از جمله اقبال میرزا معاون امور جوانان اتحادیه نویسندگان ازبکستان با رسمیت بخشیدن به روز ولنتاین به عنوان یک فرهنگ نامناسب وارداتی

۵-عراق: انتقاد برخی مراجع تقلید عراق از جمله آیت الله شیخ بشیر نجفی، از رواج ولنتاین در بین جوانان

۶-پاکستان: مخالفت مقامات حکومتی و قضایی پاکستان از سال ۲۰۱۷ با روز ولنتاین و فرهنگ غربی، و مغایر دین و فرهنگ خواندن آن و ممنوعیت هرگونه مراسم و گرامیداشت این روز (همچنین در یک نظرسنجی مجازی بیش از ۸۰ درصد کاربران پاکستانی به موضوع ممنوعیت ولنتاین در کشورشان رای مثبت دادند و تبلیغ آن را حتی در شبکه های اجتماعی، مخالف آموزه های اسلام برشمردند).

نکته قابل توجه این که ممنوعیت روز ولنتاین به کشورهای اسلامی و مسلمانان ختم نمی شود و غیرمسلمانان از جمله هندوهای استان اوریسا نیز روز ولنتاین را ممنوع اعلام کرده و افرادی که این روز را جشن بگیرند را وادار می نمایند تا با یکدیگر ازدواج کنند.

همچنین ایالت بلگورود روسیه هم روز ولنتاین را به دلیل حفظ فرهنگ، ممنوع اعلام نموده است. مقامات این ایالت اعتقاد دارند برگزاری این جشن، باعث از بین رفتن ارزش های معنوی و اخلاقی در بین جوان ها می شود.

حال، چه باید کرد؟!

اگر سال ها قبل برای مهار و کنترل روند رو به گسترش فرهنگ ولنتاین در جامعه، چاره اندیشی کرده و وارد عمل شده بودیم، قطعا امروز کار ساده تری پیش رو داشتیم. متاسفانه سالهاست که ولنتاین در ایران برای خود جای پای خوبی باز کرده و در بین بسیاری از جوانان، به یک فرهنگ و عادت اجتماعی تبدیل شده است.

فراموش نکنیم عادت ها به ویژه اگر سال ها با آنها زندگی کرده باشیم، به سختی از میان برداشته می شوند اما تغییر، امکانپذیر است. گام نخست آن آگاهی است.[۱۴] آگاهی از مشکل و راه حل درست و منطقی آن.

واقعیت این است که در دنیای امروز و با گسترش روزافزون ارتباطات، نمی توان به دور کشور دیواری کشید و از ورود فرهنگ های بیگانه در امان بود. همچنین باید توجه داشت نگاه سلبی صرف و کنترل های رسمی از مجاری قانونی با نظارت نیروی انتظامی، در بسیاری از پدیده های فرهنگی از جمله روز ولنتاین، بر فرض جواب دهی در کوتاه مدت، قطعا در دراز مدت بی نتیجه بوده و محکوم به شکست است.

بنابراین اگر ملتی به حفظ و پاسداری از هویت ملی و فرهنگی خود علاقمند باشد، باید تلاش کند تا هویت معنوی و فرهنگ غیر مادی جامعه خویش را حفظ نماید.

البته این هرگز بدان معنا نیست که فرهنگ غیر مادی را باید کاملا دست نخورده و ثابت نگه داشت زیرا تغییر و تحول، از خصوصیات جدایی ناپذیر فرهنگ است. ولی باید توجه داشت که این تغییر، در صورتی به هویت فرهنگی یک ملت و جامعه آسیب نمی رساند که جریان و روال عادی و طبیعی خود را طی کند.

تردیدی نیست هر ملتی که برای خودش اصالت و ارزشی قائل است باید به دفاع از فرهنگ خود که آن نیز جزیی از هویت اوست بپردازد. از این رو باید قبل از هر کاری، نسبت به مسائل و چارچوب های فرهنگی و اعتقادی خود شناخت و باور لازم را بدست آوریم تا بتوانیم به طور منطقی و اصولی، در برابر تعارضات و آسیب های فرهنگی و دینی، از هویت ملی و اعتقادی خود پاسداری کنیم.

باید بدانیم در فرهنگ ما، چه چیزی ارزش و چه چیزی ضد ارزش است تا در پرتوی آن به نظامی کارآمد و روشمند در حوزه دین و فرهنگ دست یابیم.

در این راستا می‌توان با آموزش صحیح و اصولی به خانواده ها، آن ها را در مقابل تهدیدات آن، واکسینه نمود. خانواده ها می توانند با کنترل فرزندان خود، کمک بسیار زیادی به سلامت خود و جامعه کنند.

مطمئنا کنترل درونی خانواده ها، به کنترل بیرونی و در نهایت ایمن سازی جامعه با مشارکت و همکاری دلسوزانه کمک می نماید. فراموش نکنیم همیشه یک فرزند خوب در یک خانواده آرام و منطقی پرورش می‌یابد و یک جامعه سالم و خوب، متشکل از خانواده های سالم و خوب است. خانواده پلی است برای سوق دادن و هدایت جامعه به سمت اهداف متعالی و بلند دینی و تربیتی.

نتیجه گیری

روز ولنتاین، روز ابراز عشق و هدیه دادن به کسانی است که دوستشان دارید. این روز، فرصتی است برای عشق ورزیدن و تکرار جملات عاشقانه ای که گاهی فراموش می‌کنیم آن را برای نامزد یا همسر خود بر زبان بیاوریم. با این حال، نباید فراموش کرد که ولنتاین، پدیده و فرهنگی وارداتی است و اصالتی مسیحی و غیر ایرانی دارد.

از این رو به طور بالقوه می تواند آسیب های فرهنگی زیادی با خود به همراه بیاورد که از مهمترین آن ها می توان به تغییر مرزبندی ها و فروپاشی نظام اخلاقی و حریم میان دختر و پسر اشاره کرد که این امر هوشیاری کامل خانواده ها و نهادهای فرهنگی را می طلبد.

در این راستا شایسته است به منظور حفظ ارزش های اصیل فرهنگی و اعتقادی، اعیاد یا روزهای مناسبی نظیر سالروز ازدواج حضرت علی با حضرت زهرا (علیهما السلام) را به عنوان روز عشق و ابراز محبت به همسر به جامعه معرفی و پیرامون آن فرهنگ سازی کنیم.

نویسنده: حسین فاضلی

پی نوشت ها

[۱] . Valentine’s day

[۲] . Marcus Aurelius Valerius Claudius

[۳] . valentine

[۴] . Valentinus

[۵] . امروزه کلیسای کاتولیک به این نتیجه رسیده که دست کم سه قدیس با نام ولنتاین وجود داشته اند که همگی به شهادت رسیده اند.

[۶] . ابوریحان بیرونی، آثار الباقیه، ج ۱ ص ۳۵۵

[۷] . از نظر علمی ثابت شده که خوردن شکلات دارک، میزان عشق را در انسان بالا می برد. شکلات تلخ حاوی فنیل اتیل آمین است، یعنی همان ماده ای که به مولکول عشق معروف است و وقتی عاشق می شویم در مغز ما تولید می شود. فنیل اتیل آمین مغز را تشویق به تولید هورمون های شادی آور اندورفین می کند.

[۸] . سه نیاز روانشناختی دیگر عبارتند از: قدرت و پیشرفت، آزادی و تفریح. ر ک: گلسر، تئوری انتخاب، ص ۶۳

[۹] . هریس، تله شادمانی، ص ۲۴

[۱۰] . باشگاه خبرنگاران جوان، سال ۱۳۹۸مصاحبه با حسین محمدی کارشناس مسائل فرهنگی و استاد دانشگاه در قزوین

[۱۱] . سایت تبولا Taboola

[۱۲] . شیخ کلینی، کافی، ج ۹ ص ۷۲۷

[۱۳] . علامه طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۲۲۱

[۱۴] . ریچاردسون، معجزه ارتباط و ان ال پی، ص ۹

منابع

• شیخ کلینی، محمد بن یعقوب؛کافی؛ انتشارات دارالحدیث؛ قم؛ چاپ اول؛ ۱۴۲۹ ق
• علامه طبرسی، حسن بن فضل؛ مکارم الاخلاق؛ قم؛ الشریف الرضی؛ چاپ چهارم؛ ۱۳۷۰ ش
• ریچاردسون، جری؛ معجزه ارتباط و ان ال پی؛ ترجمه مهدی قراچه داغی؛ تهران؛ انتشارات آسیم؛ چاپ چهاردهم؛ ۱۳۸۹ ش
• ابوریحان، محمد بن احمد بیرونی؛ آثار الباقیه؛ ترجمه اکبر داناسرشت؛ تهران؛ انتشارات امیرکبیر؛ چاپ پنجم؛ ۱۳۸۶ ش
• هریس، راس؛ تله شادمانی؛ ترجمه دکتر علی صاحبی، دکتر مهدی اسکندری؛ تهران؛ انتشارات سایه سخن؛ چاپ دهم؛ ۱۴۰۰ ش
• گلسر، ویلیام؛ تئوری انتخاب (درآمدی بر روانشناسی امید)؛ ترجمه دکتر علی صاحبی؛ تهران؛ انتشارات سایه سخن؛ چاپ سی و سوم؛ ۱۳۹۹ ش
• باشگاه خبرنگاران جوان؛ سال ۱۳۹۸مصاحبه با حسین محمدی کارشناس مسائل فرهنگی و استاد دانشگاه در قزوین