رابطه زندگى مادّى با مسائل اخلاقى در روایات اسلامى

در روایات اسلامى نقش اخلاق در زندگی انسانها بازتاب گسترده اى دارد که حاکى از تأثیر عمیق صفات اخلاقى در زندگى فردى و اجتماعى انسانها است که در ذیل به قسمتى از این احادیث پرمعنى اشاره مى شود:

۱. در حدیثى از امیر مؤمنان على علیه السلام مى خوانیم: «فى سِعَهِ الْاخْلاقِ کُنُوزُ الْارْزاقِ؛ گنجهاى روزیها، در اخلاق خوب و گسترده، نهفته شده است!»[۱]
۲. در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام مى خوانیم: «حُسْنُ الْخُلْقِ یَزیدُ فِى الرِّزْقِ؛ حسن خلق، روزى را زیاد مى کند!»[۲]
۳. در حدیث دیگرى از على علیه السلام درباره تأثیر حسن اخلاق در جلب و جذب مردم به استحکام رابطه دوستى در میان آنها چنین آمده است:

«مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ کَثُرَ مُحِبُّوهُ وَآنَسَتِ النُّفُوسُ بِهِ؛ کسى که اخلاقش نیکو باشد، دوستانش فراوان مى شوند و مردم به او انس مى گیرند.»[۳]

۴. باز در حدیث دیگرى از امام ششم، امام صادق علیه السلام این معنى با صراحت بیشترى آمده، مى فرماید:

«انَّ الْبِرَّ وَحُسْنَ الْخُلْقِ یَعْمُرانِ الدِّیارِ وَیَزیدانِ فِى الْاعْمارِ؛ نیکوکارى و حسن اخلاق، خانه ها (و شهرها) را آباد و عمرها را زیاد مى کند!»[۴]

شک نیست که عمران و آبادى در سایه اتّحاد و صمیمیّت و همکارى در میان قشرهاى جامعه به وجود مى آید، و آنچه باعث تحکیم این امور شود، از عوامل مهمّ عمران و آبادى خواهد بود.

طول عمر نیز مولود آرامش فکر و آسودگى خیال و جلوگیرى از فقر و همکارى و همبستگى اجتماعى است و این امور در سایه اخلاق به دست مى آید.

۵. در همین رابطه، در حدیثى از پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله آمده است که فرمود: «حُسْنُ الْخُلْقِ یُثْبِتُ الْمَوَدَّهَ؛ اخلاق خوب پیوند محبّت و دوستى را محکم مى کند.»[۵]

و نیز در احادیث متعدّدى درباره تأثیر سوء خلق در ایجاد نفرت اجتماعى و پراکندگى مردم، و تنگى معیشت و سلب آرامش و آسایش مطالب فراوانى آمده است؛ از جمله:

۶. در حدیثى از على علیه السلام مى خوانیم: «مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ؛ کسى که اخلاقش بد باشد، روزى او تنگ مى شود!»[۶]
۷. و نیز از همان حضرت آمده است که فرمود: «مَنْ ساءَ خُلْقُهُ اعْوَزَهُ الصَّدیْقُ وَالَرَّفیْقُ؛ کسى که بداخلاق باشد دوستان و رفیقان او پراکنده مى شوند و او را رها مى کنند»[۷]
۸. باز از همان حضرت آمده است: «سُوْءُ الْخُلْقِ نَکِدُ الْعَیْشِ وَعَذابُ النَّفْسِ؛ اخلاق بد موجب سختى و تنگى زندگى و ناراحتى روح و وجدان مى شود.»[۸]
۹. از امیر مؤمنان على علیه السلام پرسیدند: «مَنْ ادْوَمُ النَّاسِ غَمّاً؛ چه کسى غم و اندوهش از همه بیشتر است؟» قال علیه السلام: «اسْوَئُهُمْ خُلْقاً! فرمود: کسى که از همه اخلاقش بدتر است!»[۹]
۱۰. و بالاخره در حدیثى مى خوانیم که لقمان حکیم به فرزندش چنین نصیحت مى کرد: «ایَّاکَ وَالضَّجْرَ وَسُوْءَ الْخُلْقِ وَقِلَّهَ الصَّبْرِ فَلایَسْتَقیمُ عَلى هذِهِ الْخِصالِ صاحِبٌ؛ از بى حوصلگى و سوء خلق و کم صبرى بپرهیز که با داشتن این صفات بد، دوستى براى تو باقى نمى ماند!»[۱۰] [۱۱]

پی نوشت:

[۱] . بحار، ج ۷۵، ص ۵۳.

[۲] . بحار، ج ۶۸، ص ۳۹۶.

[۳] . غرر الحکم.

[۴] . بحار، ج ۶۸، ص ۳۹۵.

[۵] . بحار، ج ۷۴، ص ۱۴۸.

[۶] . غرر الحکم.

[۷] ۱. غرر الحکم.

[۸] . غرر الحکم.

[۹] . مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۳۳۸( چاپ قدیم).

[۱۰] . بحار، ج ۱۰، ص ۴۱۹.

[۱۱] . برگرفته از: مکارم شیرازى، ناصر، اخلاق در قرآن(مکارم شیرازى)، ج۱، ص ۵۷-۶۰، مدرسه الإمام علی بن أبی طالب (علیه السلام) – ایران – قم، چاپ: ۴، ۱۳۸۵ ه.ش.