دیدگاه قرآن کریم در مورد اطاعت از پیشواى ستمگر

 از آیات قرآن استفاده مى شود که امامت و خلافت حقّ انسان فاسق و ستمگر نیست و نباید از او اطاعت کرد»، به عنوان نمونه:

الف) ( وَإِذْ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَات فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ)؛(۱) «به یاد آر هنگامى که خداوند ابراهیم را به امورى چند امتحان فرمود و همه را به جاى آورد خداوند به او فرمود: من تو را به پیشوایى خلق برگزیدم. ابراهیم عرض کرد: این پیشوایى به فرزندان من نیز خواهد رسید؟ خداوند فرمود عهد من هرگز به ستمکاران نخواهد رسید.»

ب) ( … أَفَمَنْ یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لاَ یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدَى فَمَا لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ)؛(۲) «آیا کسى که هدایت به سوى حق مى کند براى پیروى شایسته تر است، یا آن کس که هدایت نمى شود مگر هدایتش کنند؟! شما را چه مى شود، چگونه داورى مى کنید؟!»

از این آیه استفاده مى شود کسى که هدایت به حقّ نمى کند سزاوار اطاعت و متابعت نیست.

ج) برخى از آیات، عقوبت میل و اعتماد به ستمگران را آتش جهنم قرار داده، مى فرماید: ( وَلاَ تَرْکَنُوا إِلَى الَّذِینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمْ النَّارُ)؛(۳) « و بر ستمکاران تکیه ننمایید، که موجب مى شود آتش شما را فرا گیرد»

د) قرآن حاکمى را که حکم به ما أنزل الله نکند کافر دانسته، مى فرماید: ( … وَمَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنزَلَ اللهُ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ)؛(۴) «و هر کس به خلاف آنچه خدا فرستاده حکم کند چنین فردى از کافران خواهد بود.» و مى دانیم که اطاعت از کافر جایز نیست.

و نیز آیات بسیارى در قرآن به طور مطلق ـ به نحوى که مانع از تخصیص و تقیید است ـ از اطاعت اهل معصیت و گناه نهى مى کند هر چند خلیفه و سلطان و امام باشد، مانند:

۱ ـ خداوند متعال مى فرماید: ( فَلاَ تُطِعِ الْمُکَذِّبِینَ)(۵) «از دروغ گویان پیروى مکن»

۲ ـ ( وَلاَ تُطِعْ کُلَّ حَلاَّف مَهِین)(۶) «و از کسى که بسیار سوگند یاد مى کند و پست است اطاعت مکن.»

۳ ـ ( وَلاَ تُطِعِ الْکَافِرِینَ وَالْمُنَافِقِینَ)؛(۷) «و تو از کافران و منافقان هرگز اطاعت مکن.»

۴ ـ ( وَلاَ تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِی الاَْرْضِ وَلاَ یُصْلِحُونَ)؛(۸) «و از رفتار رؤساى مسرف و ستمگر که در زمین فساد مى کنند و به اصلاح حال مردم نمى پردازند، پیروى نکنید.»

۵ ـ ( فَاصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ وَلاَ تُطِعْ مِنْهُمْ آثِماً أَوْ کَفُوراً)؛(۹) «بر طاعت حکم پروردگار شکیبا باش و از مردم بدکار یا کفر پیشه اطاعت مکن.»

۶ ـ ( وَلاَ تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَکَانَ أَمْرُهُ فُرُطاً)؛(۱۰) «و هرگز از آنان که ما دل هایشان را از یاد خود غافل کرده ایم و تابع هواى نفس خود شدند و به تبه کارى پرداختند، متابعت مکن.»

۷ ـ ( یَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یَقُولُونَ یَا لَیْتَنَا أَطَعْنَا اللهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَ* وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَکُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَ* رَبَّنَا آتِهِمْ ضِعْفَیْنِ مِنْ الْعَذَابِ وَالْعَنْهُمْ لَعْناً کَبِیراً)؛(۱۱) «در آن روز صورت هایشان در آتش دگرگون مى شود و مى گویند اى کاش ما خدا و رسول را اطاعت مى کردیم. و گویند: اى خدا ما از بزرگان و پیشوایان خود اطاعت کردیم و ما را به گمراهى کشیدند. اى خدا عذاب آنان را سخت و مضاعف ساز و به لعن و غضب بزرگ گرفتارشان ساز.»(۱۲)

پی نوشت:

۱ ـ سوره بقره، آیه ۱۲۴.

۲ ـ سوره یونس، آیه ۳۵.

۳ ـ سوره هود، آیه ۱۱۳.

۴ ـ سوره مائده، آیه ۴۴.

۵ ـ سوره قلم، آیه ۸.

۶ ـ سوره قلم، آیه ۱۰.

۷ ـ سوره احزاب، آیه ۴۸.

۸ ـ سوره شعراء، آیه ۱۵۱.

۹ ـ سوره جاثیه، آیه ۲۴.

۱۰ ـ سوره کهف، آیه ۲۸.

۱۱ ـ سوره احزاب، آیات ۶۶ ـ ۶۸.

۱۲ ـ على اصغر رضوانى، امام شناسى و پاسخ به شبهات (۱)، ص ۱۹۶.