دیدگاه مستشرقان درباره مبدا شیعه

زمان مطالعه : 4 دقیقه

توسط : حمید الله رفیعی

0 نظر

۱. یولیوس فلهاوزن می‏گوید: «این که آرای شیعه با دیدگاه ایرانیان سازگاری دارد در این مطلب شکّی نیست، ولی این که این آرا برگرفته و متأثّر از ایرانیان است دلیلی بر آن وجود ندارد، بلکه روایات تاریخی خلاف آن را به اثبات می‏رساند…».” ۱ “.

۲. مستشرق جولد تسهیر می‏گوید: «این اشتباه است که بگوییم: تشیّع در منشأ و مراحل نموّش نمایانگر اثر تعدیلی است که افکار امت‏های ایرانی آن را در اسلام وارد کرده است… این برداشت شایع مبنی بر برداشت نادرست حوادث تاریخی است…».” ۲ “.

۳. مستشرق آدم متز می گوید: «مذهب شیعه آن گونه که برخی معتقدند، عکس العمل از جانب روح ایرانیان نیست تا مخالف اسلام باشد؛ زیرا جزیره العرب به جز شهرهای بزرگ؛ از قبیل مکه و تهامه و صنعا، همه شیعه بوده است. و در برخی از شهرها؛ از قبیل عمان و هجر و صعده، شیعیان غالب افراد را تشکیل می ‏دادند. امّا ایرانیان به جز قم تماماً سنّی بودند. اهل اصفهان در حقّ معاویه چنان غلوّ می‏کردند که حتّی برخی از آنان اعتقاد به نبوّت او داشتند».” ۳ “.

۴. به گفته مستشرق: «فکر اشتباهی که دائماً در بین مردم منتشر است و می‏گوید: شهرهای فارس مرکز اصل تشیّع بوده است، اصل و اساسی ندارد، بلکه روایات تاریخی این مطلب را به اثبات می‏رسانند که زردتشت‏ها عموماً مذهب سنّی را قبول می ‏کردند».” ۴ “.

۵. شیخ محمد ابوزهره که از بزرگان مصر است، می‏گوید: «ایرانیان به توسط اعراب به تشیّع گرویدند و هرگز تشیّع به دست آنان به وجود نیامد… بسیاری از علمای اسلام که شیعه شده بودند، به جهت حفظ عقیده خود از ترس اموی‏ها در مرحله اوّل و عباسی‏ها در مرحله دوم، به شهرهای فارس و خراسان از بلاد اسلامی هجرت نمودند، و به این طریق تشیّع را در آن شهرها منتشر ساختند…».” ۵ “.

علی حسین خربوطلی: «برخی از اعراب بعد از آن‏که خلافت به ابوبکر واگذار شد، از شیعیان علی‏ علیه السلام شدند…».” ۶ “.

عوامل تشیع ایرانیان نزد عامه

اهل سنت دو سبب را در مورد انتخاب تشیّع از سوی ایرانیان بیان کرده ‏اند:

۱. ارتباط سببی با ایرانیان

آنان می‏گویند: «امام حسین‏ علیه السلام با یکی از دختران یزدگرد از پادشاهان ساسانی به نام شاه زنان، بعد از فتح ایران ازدواج کرد. خداوند متعال به حضرت از او فرزندی به نام علی بن الحسین‏ علیهما السلام عنایت فرمود، که تمام آثار و خصایص پدر را به ارث برده بود. این ارتباط باعث شد تا ایرانیان به اهل بیت ‏علیهم السلام متمایل شده و از شیعیان آنان قرار گیرند!!

پاسخ:

اوّلاً: گسترش و نفوذ تشیّع در اطراف ایران علل و عواملی دارد که بعدا به آن اشاره می‏کنیم.

ثانیاً: مطابق نقل مورّخان، صحابه چون اسیران فارس را نزد عمربن خطاب آوردند، در میان آنان سه دختر از دختران یزدگرد وجود داشت. عمر دستور داد تا این دختران را به فروش برسانند. حضرت علی‏ علیه السلام فرمود: با دختران پادشاهان نباید معامله دیگر زنان شود.

عمر گفت: چگونه با آنان معامله می‏شود؟ حضرت فرمود: باید هریک از آنان را قیمت نمود، هر قیمتی که بر هر یکی شد آن قیمت به عنوان مهر انتخاب شود. آن‏ها را قیمت گذاردند.

حضرت هر سه را گرفت، یکی را به عبداللَّه بن عمر داد، و دیگری را به فرزندش حسین ‏علیه السلام عطا نمود. و سومی را به محمدبن ابی بکر داد…” ۷ “.

حال سؤال این است که اگر علت گسترش تشیّع در بین ایرانیان موضوع دامادی امام حسین‏ علیه السلام با دختر یزدگرد است، چرا دامادی عبداللَّه بن عمر و محمد بن ابی بکر سبب انتشار تسنن در بین ایرانیان نبوده است؟

۲. تناسب آراء بین شیعه و ایرانیان

برخی می‏گویند: از آنجا که آراء ایرانیان با شیعه نزدیکی داشته، زیرا هرکدام قائل به نظریه حق الهی در حاکم بوده و معتقد به وراثت در حکومت بوده‏ اند و هرگز برای انتخاب مردمی ارزشی قائل نبوده ‏اند، لذا بدین جهت ایرانیان افکارشیعه را مورد قبول قرار دادند!!

پاسخ:

اوّلاً: شیعه هرگز قائل به حق وراثت در مسأله امامت و حاکمیت اسلامی نیست، بلکه این حکومت‏های بنی امیه و بنی عباس بودند که حکومت اسلامی را وراثتی کردند. شیعه معتقد به حق الهی است که خداوند آن را به افراد لایق و قابل عطا می ‏نماید.

ثانیاً: ممکن است که ایرانیان نظریه حق الهی در انتخاب حاکم را از آیین زردتشت و تعالیم او که آسمانی بوده اخذ کرده باشند، گرچه در تطبیق آن بر هر حاکم و به نحو وراثت به اشتباه رفته ‏اند. و این مطلب یکی از تعلیمات تمام انبیاء الهی بوده است.

ثالثاً: این‏گونه نیست که شیعه هیچ اعتباری را برای انتخاب و رأی مردمی قائل نباشد، بلکه برای به دست گرفتن زمام حکومت از ناحیه حاکم، بیعت را لازم می‏دانند.

گسترش تشیع در ایران

با تأملی در تاریخ ایران پی می‏بریم که گرایش ایرانیان به تشیّع از چند جهت و طریق بوده است:

۱ – از آنجا که در فتوحات عصر خلفا برخی از شیعیان امام علی بن ابیطالب ‏علیه السلام به جهت مصالحی در آن‏ها شرکت می‏کردند، لذا بعد از فتح کشورها و شهرها اعتقادات خود از جمله ولایت اهل بیت‏ علیهم السلام را به آنان منتقل می‏نمودند.

۲ – عده‏ ای نیز به جهت همدردی که با شیعیان مظلوم و در رأس آن‏ها امامان داشتند تشیّع را اختیار نمودند؛ زیرا انسان فطرتاً میل به همدردی و گرایش به مظلوم دارد. و این خود عاملی اساسی برای نفوذ شیعه در میان مردم ایران بوده است.

دکتر جوزف فرانسوی در تحقیقی تحت عنوان «شیعه و ترقیات محیّرالعقول» می‏نویسد:

«… و از جمله امور طبیعی که مؤیّد فرقه شیعه شده و توانسته است تا در قلب دیگر فرقه‏ ها تأثیر بگذارد، مسأله اظهار مظلومیت بزرگان دینشان است.

و این مسأله از امور طبیعی به شمار می ‏آید؛ زیرا طبع هرکس به نصرت و یاری مظلوم کشش دارد و دوست دارد ضعیف بر قوی غلبه یابد و لذا طبیعت بشر به ضعیف متمایل است…»” ۸ “.

۳ – عده ‏ای دیگر تشیّع را از طریق مقابله و معاشرت با شیعیان که به ایران سفر کرده بودند فراگرفتند؛ زیرا شیعه به این نتیجه رسیده بود که اگر بخواهد به حیأت معنوی خود ادامه دهد باید فرهنگ و مذهب خود را گسترش داده و در قلوب مردم نفوذ کند، و در بین مردم و حکومت‏ها جا افتاده و موقعیت خود را حفظ و تثبیت نمایند.

۴ – گروه بسیاری نیز بعد از آن‏که دولت شیعی صفوی در ایران تأسیس شد، رسماً اعلان تشیّع کرده و لذا این مذهب به طور رسمی در ایران گسترش چشمگیری پیدا کرد.