دل انگیزترین فضاهای تربیت دینی

 آنچه مى ‏تواند براى پرورش دینى کودک، فضاى مناسب و محیط مساعد، فراهم دارد، عبارتند از:

فضاى اول – پدر و مادر، که به منزله‏ى یک فضاى بعددار است (۱) و فضایى که فرزند با آن تقریبا همه وقت در تماس مى ‏باشد؛ شب و روز، در تاریکى و روشنى، در خواب و بیدارى، همه گاه و در همه حال. رابطه ‏اى افراد در این فضا، محبت است و تدریجا باید این محبت خانوادگى را به محبتى خدایى تبدیل کرد؛ تا صفاى بیشتر و نفوذى عمیق‏ تر و دوامى جاودانه داشته باشد.

فضاى دوم – نماز، این فضا نیز ابعادى دارد و در جهات مختلف مى‏ تواند نمایش تربیتى عرض کند؛ در اذکارش، باطن آدمى را با خدا رابطه دهد؛ در دعاهایش، روح نیازمند آدمى را استغنا بخشد و به فضل غنى مطلق متکى دارد؛ در تکرارش، بیدارى مداوم به انسان دهد و این هشیارى و توجه را در او امرى فطرى و وجودى سازد و چون همه ‏ى اهل خانه، بدین نماز مى ‏پردازند، این عمل، به همه‏ ى خانواده تلقین مى ‏کند که ما همه با یک‏دیگر، هم جهت و هم نظر هستیم و آن جهت، جهت خدایى است و بس مقدس و بلندتر از حدود علم و عقل همه‏ ى ما و راهبر علم و افزاینده‏ى عقل… و نماز با حفظ این مقاصد، فضایى مساعد، جهت تربیتى دینى فرزند، به وجود مى ‏آورد.

فضاى سوم – خانه‏ ى خدا، یعنى: مسجد (۲) که کودک را به اجتماعى آشنا مى‏ سازد که آنان را «هدفى مقدس» جمع داشته است (نه پول و مال و شهوات و امور دنیایى موقت و بى ‏اساس) (۳) و همه براى سالم بودن و بهتر شدن و بندگى حق و خیر کردن، در آن‏جا گرد آمده ‏اند و نظام نماز جماعت و احترام به «بزرگتر علمى و عملى» و انضباطى که در عمل دارند، همه آموزنده و آماده ‏ساز پرورش وجودى فرزند خواهند بود و بنا به قولى «مسجد، روح دینى را از فردى که متدین و مؤمن است به فردى که مى‏ خواهد متدین شود، منتقل مى‏ نماید».(۴)

فضاى چهارم – مجالس مذهبى (اعم از مجالس سخنرانى، یا سوگوارى یا اعیاد) که حضور کودکان و نوجوانان در آن‏ها، باعث مى‏ شود که روح دینى و فطرت مذهبى ‏شان پرورش یابد؛ البته بدین شرط که بزرگتران، مواظبت کنند که در آن مجالس، مطلب خرافى و القاى نادرست مطرح نگردد.

فضاى پنجم – دیدار افراد سلیم النفس و صاف دل، (گرچه عامى باشند و به هر شغل و کارى) و نیز دیدار افراد مؤمن و علماء و افراد خلیق و عطوف و شجاع و کریم و منصف و مؤدب و باتقوى و نظیر این‏ها، گرچه اکتفا به دیدار و نظاره‏ى حال و حرکت ایشان باشد، بس نافذ و اثربخش است.

فضاى ششم – نگاه به آسمان صاف در بلندى‏ها قرار گرفتن در میان دشت وسیع، نگاه به کبوتران، به گوسفندان، به سبزه ‏ها، به آب‏ها به شبنم ‏هاى صبح گاهى، به هرچه وسعت روح مى ‏دهد، پاکى نظر و دل مى‏ بخشد، تعالى عاطفه را موجب مى ‏شود، عمق و دقت را سبب مى‏ گردد، آرام جان، اعتدال درون، سادگى، کم‏ توقعى، بى‏ خشمى، پرحوصلگى، دیرپایى و پرصفایى و قوت روح را ایجاد مى‏ کند که همه، براى پرورش مذهبى، فضاى مساعد هستند.

اصولا باید دانست، آدمى وقتى خود را در مکانى مقدس حس کرد و آن را اهمیت داد، موجب مى‏شود که خود را پاک و بى ‏خلاف بدارد و تا مى‏ تواند و متوجه است به کار خلاف و حتى منافى ادب هم نپردازد و چنین است اثر شب ‏هاى مقدس، در آن کس که توجه و بینش دارد و آن شب را محترم مى ‏دارد. همین اعتنا، اثرى خاص در پیش‏گیرى از رفتار نامناسب مى‏ گذارد. (۵)

حال، اگر این «مکان مقدس و زمان مقدس» را تعمیم دهیم و محل کسب را هم مقدس بدانیم و کوچه و بازار و مدرسه و… همه جا را «زمین خدا» بشناسیم و مقدس شماریم و همه وقت را چنان احساس کنیم که «عنایت خاص الاهى» و توجهات او در همان زمان، معطوف ما و زندگى ما است؛ چه خواهد شد؟ آیا تصور غلطى کرده ‏ایم؟ نه، نه، فقط به حقیقتى، خود را متوجه داشته ‏ایم که هست و ما قبلا از آن غافل بوده ‏ایم.

آن گاه، بى ‏شبهه در همه جا و همه وقت، ما همان حالت را خواهیم داشت که در اماکن مقدسه و شب ‏هاى مقدس داریم؛ خلاف نمى کنیم؛ بد نمى‏ خواهیم؛ عطوفت مى‏ ورزیم؛ به کمالات، متمایل مى‏ شویم؛ نگاه خدا را به سوى خود، احساس مى ‏نماییم؛ هر جا مى ‏رویم و هر گوشه مى ‏نشینیم و هر کار مى‏ کنیم، خود را زیر پرتو مقدس خدایى و تحت نظارت او مى‏ بینیم؛ در چنین حالت و موقعیتى است که دیگر «فضاهاى مقدس» همه وحدت یافته ‏اند و زندگى و محیط زندگى، همه مقدس و مساعد شده است و بى‏ شبهه، چیزى که این امر را واقعیت بخشیده، توجه ما است به خدا و احساس خدا در همه جا و همه وقت و ایمانى که قلبا بدین امور یافته ‏ایم.

پی نوشت ها

(۱) سخ، ۱۵۰(مهندس مصحف).

(۲) سخ، ۱۵۰(مهندس مصحف).

(۳) که اگر اهداف دنیایى بر آن حاکم بود مسجد نیست؛ دکان است.

(۴) سخ، ۱۵۰(مهندس مصحف).

(۵) رجوع شود به کتاب «دیباچه ‏اى بر رهبرى» از دکتر صاحب الزمانى – صفحه ‏ى ۳۳۳ – آمارى که در روزهاى ۱۹ تا ۲۳ رمضان از اداره ‏ى پلیس و دادگسترى دریافته است.

منبع: گامی در مسیر تربیت اسلامی از کودکی تا بلوغ؛ دکتر رجبعلی مظلومی