خانواده منتظر در برابر خانواده مبتذل

یکی از مهمترین خصوصیات دوره غیبت امام عصر(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، وجود تعارضات و فتنه‌های فرهنگی اخلاقی و دینی و رواج و تکثیر انواع مکاتب و باندهای ضد اخلاقی و ضد خانواده است. در این دوره ناهنجاری‌ها و قانون شکنی‌های دینی، بی‌حیایی(۱) و سنت شکنی ملی رواج می‌یابد و هویت فردی، خانوادگی و اجتماعی افراد و جوامع در مخاطره ی شدید قرار می‌گیرد. یکی از بدترین حملات و تخریب‌ها در این دوره، متوجه کانون خانه و خانواده است و گروهها و مکاتب فاسد در این خصوص پایه‌گذاری می‌گردد.

یکی از شایعترین مکاتب امروزی در جهان غرب که در دنیای شرق و در بین مسلمین نیز بی‌تأثیر نبوده، نهضت فمینیستی و در کنار آن شیطان‌پرستی با شاخه‌های گوناگون خود می‌باشد. اساسی ترین هدف این گروهها و باندها فروپاشی نهاد خانواده و ایجاد گسست فرهنگی بین نسلهای گذشته و حال و آینده و تکثیر و تولید نسلهای آلوده و غیر قانونی و ترویج شهوت‌پرستی و خطاکاری و استحاله فرهنگی در کارکرد زن و مرد و نظام خانواده و خانه‌داری است.

آنان برای تحقق استحاله فرهنگی تلاش می‌کنند تا انسانها را از مدار فطرت و قانون طبیعت خارج نمایند و عصیان و تمرد در برابر خدا، قانون، نظم و خانواده و اصالتهای آن را نهادینه و عادی نمایند و در یک کلام فرهنگ ابتذال را جانشین فرهنگ و تمدن و اخلاق اصیل نمایند. در روایات اهل بیت(علیهم السلام) این دوران و شاخصه‌های آن پیش‌بینی شده است و به عنوان هشدار و ایجاد آماده باش از آن خبر داده شده است.

از مؤلفه‌های خانواده‌های مهدی‌باور، شناخت آسیب‌ها و آفات این دوره و حفاظت و تنزّه از آنها بویژه در موضوع خانه و خانواده و جایگزینی فرهنگ «انتظار» در برابر فرهنگ «ابتذال» است.

در روایات اهل بیت(علیهم السلام) ناهنجاری خانوادگی دوره آخرالزمان و دوران غیبت تبیین شده تا محبّان اهل بیت(علیهم السلام) با مراقبت شدید، خانواده‌های خود را از این گونه آسیب‌ها محافظت نمایند. در روایتی امام صادق(علیه السلام) پس از آن که به نشانه ها، علامات، اوضاع و احوال دوره ی آخرالزمان اشاره می‌کنند، می‌فرمایند:

(فَکُن عَلی حذَرٍ واطلُب إلی الله النَّجاهَ واعلَم أنَّ الناسَ فی سُخطِ الله عزَّو جلَّ…وَاجتهِد أن یَراکَ الله عزَّو جلَّ فیِ خِلافِ ما هُم عَلَیهِ.)(۲)
[(در چنین زمانی) از خشم خدا برحذر باش و از خداوند نجات بطلب و بدان که مردم مورد خشم و غضب پروردگار هستند و… تلاش کن که خداوند تو را در وضعی برخلاف وضع آنها ببیند.]

ناهنجاری‌های خانوادگی در آخرالزمان

۱- بی‌غیرتی

غیرت در لغت به معنای کراهت انسان از تصرف بیگانه در حقوق اوست و در اصطلاح به معنای تلاش انسان برای مراقبت از ناموس، آبرو، مال و حق خویش می‌باشد و بی‌غیرتی نیز به معنای کوتاهی در نگهبانی از آن ارزشهایی _چون: ناموس، آبرو و….) است که حفظش واجب است.

شهید مطهری(ره) در تعریف غیرت می‌فرمایند: «غیرت نوعی پاسبانی است که آفرینش برای مشخص بودن و مخلتط نشدن نسلها در وجود بشر نهاده است.»(۳)

در دوره ی آخرالزمان، زنان و مردان و جوانان، دچار نوعی بی‌حسی و بی‌میلی در دفاع از ارزشهای اسلامی و انسانی خود و از کیان خود و خانواده خود می‌شوند و با بی‌تفاوتی و گاهی در معرض نامحرمان قرار دادن شرافت و ناموس خود، به ساختارشکنی نظام و حقوق و مبانی اخلاقی خانواده می‌پردازند.

قال علی(علیه السلام): (وَ یَری الرَّجل من زَوجَته القبیح فَلا یَنهاها و لایَرُدُّها عنه و یَأخذُ ما تأتی مِن کدِّ فَرجها و مِن مُفسِد خِدرِها حَتّی لَو نُکِحَت طولاً و عرضاً لم یَنهَها و لا یَسمَعُ ما وَقَعَ، فَذاک هُوَ الدَّیُّوثُ.)(۴)

«مرد از همسرش انحرافات جنسی را می‌بیند و اعتراضی نمی‌کند، از آنچه از طریق خود فروشی به دست آورده می‌گیرد و می‌خورد، اگر انحراف سراسر وجود را فرا گیرد، اعتراض نمی‌کند، به آنچه انجام می‌شود و در حقش گفته می‌شود گوش نمی‌دهد. پس او کسی است که دیوّث است(بیگانگان را بر همسر خود وارد می‌کند.)»

قال علی(علیه السلام): (إذا رأیتَ الرَّجُل یَأکُلِ مِن کَسبِ إمَرأتِهِ مِنَ الفُجُور، یَعلَمُ ذلک و یُقیمُ عَلَیه! بَل یَکری إمرأَتَهُ و خادِمَتَهُ و جارِیتَهُ و یَرضی بِالدَّنِیّ مِن طَعامِهِ و شرابِهِ و مَلَذّاتِهِ.)(۵)

«هنگامی که زن از راه نامشروع پول به دست آورد و مرد از درآمد او بخورد! وضع نامطلوب او را بداند و با او زندگی کند! زن و کنیز و دخترش را به کرایه بدهد و به لذایذ پست دنیا راضی شود.»

قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): (… و إذا رأیتَ المرأهَ تَصانِعُ زَوجَها عَلی نِکاح الرِّجال !… رأیتَ خَیرَ بیتٍ یُساعِدُ النِّساءَ عَلی فِسقِهِنَّ!!!)(۶)

«هنگامی که ببینی زن از همسرش مطلع است که او با هم جنس خود رابطه دارد و به روی او نمی‌آورد و می‌بینی که در بهترین خانه‌ها زن تشویق می‌شود که فسق و فجور کند!!!»

شهید مطهری(ره) در خصوص اهمیت و تعریف غیرت می‌فرمایند:
«افرادی که با خودخواهی‌ها و شهوات نفسانی مبارزه می‌کنند و به تمام معنی انسان و انسان دوست می‌گردند و خود را وقف خدمت به خلق می‌کنند و حسّ خدمت به نوع در آنها بیدار می‌شود، چنین اشخاصی غیورتر و نسبت به همسران خود حساس تر می‌گردند. این گونه افراد حتی نسبت به ناموس دیگران نیز حساس می‌گردند یعنی وجدانشان اجازه نمی‌دهد که ناموس اجتماع مورد تجاوز قرار گیرد.

ناموس اجتماع، ناموس خودشان می‌شود. علی(علیه السلام) جمله ی عجیبی دارد. می‌فرماید: «ما زَنی غیورٌ قَطُّ» «هرگز یک انسان شریف و غیور زنا نمی‌کند…» چرا؟ برای اینکه غیرت یک شرافت و یک حساسیت انسانی است نسبت به پاکی و طهارت جامعه. انسان غیور همان طور که راضی نمی‌شود دامن ناموس خودش آلوده گردد، راضی نمی‌شود دامن ناموس اجتماع هم آلوده شود.»(۷)

بر اساس روایات اهل بیت(علیهم السلام)، این صفت اخلاقی در آخرالزمان به شدت مورد آسیب قرار می‌گیرد و زنان، مردان و جوانان نه تنها غیرت خویش را از دست می‌دهند، بلکه به نداشتن آن نیز افتخار می‌کنند، به همین دلیل جهت حراست از کیان و قداست خانواده لازم است با پناه بردن به فرهنگ انتظار و غیرت ورزی از ابتذال و بی‌غیرتی، خانواده‌ها را مصونیت بخشیم.

۲- زن‌پرستی و شهوت‌پرستی

به تعبیر روایات یکی از آفات و ناهنجاری‌های خانوادگی در آخرالزمان، زن سالاری تا سرحد قبله قرار دادن زن می‌باشد.

قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): *(یکونُ الرَّجُل هَمُّهُ بَطنُهُ و قِبلَتُهُ زوجَتُهُ و دینُه دراهِمُهُ!)(۸)
[(در آخرالزمان) تمام همت یک مرد شکم او خواهد بود و قبله‌اش همسر او و دینش، درهم و دینار او.]

*(یُطیعُ الرَّجل زوجَتهُ و یَعصِی والِدَیه فیِ هَلاکِ أخیه و یَجفُو جارَهُ و یَقطَعُ رَحِمهُ و تَرتَفِعُ أصواتُ الفُجّار!)(۹)
«مرد از همسرش اطاعت می‌کند ولی پدر و مادرش را نافرمانی می‌کند و برای به هلاکت رسانیدن برادرش تلاش می‌کند، به همسایه‌اش ستم روا می‌دارد و پیوند خویشاوندی را قطع می‌کند و صدای فاجران بلند می‌شود.»

تعبیر به قبله قرار دادن زنان، چندین معنا می‌تواند داشته باشد:

۱- پرستش و آلهه قرار دادن زن، همان گونه که قرآن درباره ی هواپرستی می‌فرماید: (أفرأیتَ من اتَّخذَ إلهَهُ هواهُ…)(۱۰)
«آیا دیدی کسی را که معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده.»

۲- کانون توجه قرار دادن زن در همه زندگی به طور مطلق همانند رو به سوی قبله ایستادن در نماز و از همه به غیر از زن، سلب توجه و علاقه نمودن

۳- تواضع و ذلت افراطی در برابر زن همانند فردی که در حال نماز رو به سوی قبله در برابر خداوند رکوع و سجود می‌کند.
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): *(إذا رأیت المرأهَ تَقهُرُ زَوجَها و تَعمَلُ مالایَشتَهی و تُنفِقُ عَلیه مِن کَسبِها فَیَرضی بِالدَّنیءِ مِنَ الطَّعام و الشَّرابِ!)(۱۱)

«آخرالزمان هنگامی است که زن را ببینی با خشونت با همسرش رفتار می‌کند. آنچه را که او نمی‌خواهد انجام می‌دهد و از درآمد شخصی خود به شوهرش انفاق می‌کند و شوهرش برای چیزی اندک از متاع دنیا خشنود می‌شود و ناملایمات همسرش را تحمّل می‌کند.»

۳- عدم احسان در رسیدگی به والدین

یکی از مشکلات خانوادگی در آخرالزمان، ایجاد گسست و گسیختگی بین اعضاء خانواده و بی‌توجهی فرزندان نسبت به والدین می‌باشد.
قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم): *(….و رأیتَ العُقُوقَ قَد ظَهَرَ و استُخِفَّ بِالوالدین.)(۱۲)
«و می‌بینی که عاقّ والدین شدن رواج یافته، پدر و مادر سبک شمرده می‌شوند.»

*(یَفتَری الوَلَدُ عَلی أبیه و یَدعُو عَلی والِدَیه و یفرَحُ بِمَوتِهِما.)(۱۳)
«فرزند به پدرش تهمت می‌زند، پدر و مادرش را نفرین می‌کند و از مرگ آنها مسرور می‌شود.»

۴- عدم توجه به معنویت و تربیت دینی فرزندان

یکی از ناهنجارهای دوره آخرالزمان، کم توجهی والدین به امور معنوی و دینی فرزندان و مانع تراشی آنان برای آشنایی علمی و گرایش‌های دینی می‌باشد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:

(یکونُ هلاکُ الرَّجُل عَلی یَدَی أبَوَیه فَإن لَم یَکُن لَهُ أبوانِ فَعَلی یَدَی زوجَتِهِ و وَلَدهِ فإن لم یکن له زوجَهٌ و وَلَدٌ فعلی یَدَی قَرابَتِهِ و جِیرانِهِ.)(۱۴)
«هلاکت انسان به دست پدر و مادرش تحقق می‌یابد، اگر پدر و مادر نداشته باشد، به دست همسر و فرزندانش و اگر همسر و فرزندی نداشته باشد، به دست خویشان و همسایگانش.»

روایت شده که روزی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به برخی از کودکان نظری کرد و فرمود:

(ویلٌ لأولاد آخرالزّمان مِن آبائِهم ! فقیل: یا رسول الله! من آبائِهم المشرکین؟ فقال: لا مِن آبائِهم المؤمنین، لا یُعَلِّمُونَهُم شَیئاً مِنَ الفرائضِ و إذا تَعَلِّموا أولادَهم مَنَعُوهُم و رَضُوا عنهم بِعرَضٍ یَسیر مِن الدُّنیا فَأنَا مِنهم بَریءٌ وهم مِنّی براءٌ.)(۱۵)

«وای بر فرزندان آخرالزمان از روش پدرانشان! عرض شد: یا رسول الله ! از پدران مشرک آنها؟ فرمود: نه، از پدران مسلمانشان که چیزی از فرائض دینی را به آنها یاد نمی‌دهند و اگر فرزندان خود از پی فراگیری بروند منعشان می‌کنند. و تنها از این خشنودند که آنها درآمد مالی داشته باشند هر چند ناچیز باشد. سپس فرمود: من از این پدران بیزارم و آنان نیز از من بیزارند.»

۵- قطع رحم

از معضلات و آسیب‌های خانوادگی دوره ی آخرالزمان، قطع رحم و ناآشنایی با آشنایان و بی‌وفایی و کم توجهی و عدم ارتباط بین اقوام و خویشان می‌باشد. این معضل خانوادگی در حالی است که ارتباطات اجتماعی و روابط با غیر اقوام در برخی موارد جدی گرفته شده و در آن افراط می‌شود.

رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در این زمینه می‌فرمایند:
(إذا قَطَعُوا الأرحام و مَنُّوا بِالطَّعام….)(۱۶)
«هنگامی که پیوند خویشاوندی قطع شود و برای اطعام و میهمانی دادن بر یکدیگر منت گذارند…»

۶- همسایه‌آزاری

یکی از آفات خانواده‌ها در آخرالزمان، عدم رعایت حقوق همسایگان و همسایه ‌آزاری ه طرق گوناگون می‌باشد. امام صادق(علیه السلام) فرمودند:

(یُؤذِی الجارُ جارَهُ، لَیسَ لَهُ مانِعٌ.)(۱۷)
«همسایه به همسایه‌اش آزار و اذیت می‌کند و کسی جلوگیری نمی‌کند.»

*(و رأیتَ الجارَ یُؤری جارَهُ خوفاً من لسانِهِ.)(۱۸)
«و همسایه را می‌بینی که همسایه‌اش را اذیت می‌کند و همسایه از زبان او وحشت دارد.»

۷- کثرت طلاق

از دیگر آفات و آسیب‌های خانوادگی آخرالزمان، سست شدن نهاد خانواده و فروپاشی روابط خانوادگی و گسستگی و سپس گسیختگی خانواده هاست و اخبار آخر الزمان از شیوع طلاق در آن دوره خبر می‌دهد.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند:

*(إذا کَثُرَ الطَّلاقُ و لا یُقامُ حَدٌّ.)(۱۹)
«هنگامی که طلاق بسیار باشد و حدود الهی اقامه نشود.»

۸- لذت‌گرایی افراطی و غیر مشروع

امام صادق(علیه السلام) می‌فرمایند:

(یکونُ هَمُّ النَّاسِ بُطُونُهُم و فروجُهُم، فَلا یُبالُونَ بِما أکَلُوا و لا بِما نَکَحُوا.)(۲۰)
«هم و غم مردم(در آخرالزمان) همه همت مردم به سیر کردن شکم و رسیدگی به شهوتشان خلاصه می‌شود، دیگر اهمیت نمی‌دهند که آنچه می‌خورند حلال است یا حرام؟ و این که آیا راه اطفای غرایزشان مشروع است یا نامشروع؟!»

۹- حرام خوری

یکی از وظایف والدین، هدیه رزق حلال و پاک به فرزندان و کسب تقوای اقتصادی است، به طوری که بایستی پرورش و تربیت فرزندان توأم با تقوی اقتصادی باشد، چرا که رزق ناپاک و آلوده، تأثیرات تخریبی عمیقی بر روح و روان و معنویت‌گرایی افراد خواهد داشت.
قرآن کریم در این زمینه می‌فرمایند:

(یا أیُّها الرُّسل کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ وَ اعمَلُوا صالِحاً…)(۲۱)
«ای پیامبران! از غذاهای پاکیزه بخورید و کار شایسته انجام دهید….»

در دوره آخرالزمان، بحران معنوی به عرصه اقتصاد خانواده کشیده می‌شود و خانواده‌ها تقوای اقتصادی را از دست داده و خود را به انواع آلودگی‌های اقتصادی دچار می‌سازند، آلودگیهایی همچون ربا، کم فروشی، رشوه خواری، گران فروشی و… که اهل البیت(علیهم السلام) به گوشه‌هایی از این انحرافات اشاره کرده اند.

قال الصادق(علیه السلام):
*(… وَ رَأیتَ الرَّجُل إذا مَرَّ به یومٌ و لَم یکسِب فیه الذَّنبَ العظیم مِن فُجورٍ أو بَخس مکیالٍ أو میزانٍ أو غَشیانِ حَرامٍ أو شُربٍ مُسکرٍ، کییباً حزیناً، یحسِبُ أنَّ ذلک الیوم علیه ضَیعَهٌ مِن عُمرهِ.)(۲۲)
«هنگامی که ببینی که اگر مردی یک روز گناه بزرگی انجام نداده باشد از قبیل: فحشاء، کم فروشی، کلاهبرداری و شرب خمر، بسیار غمگین و اندوهگین می‌شود که گویی آن روز عمرش تباه شده است.»

*(و رأیتَ الرَّجلَ معیشتُهُ مِن بَخس المِکیال و المیزان)(۲۳)
«و می‌بینی که زندگی مرد از کم فروشی و تقلب تأمین می‌شود.»

قال رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم):
*(إذا شارکَتِ النِّساءُ ازواجهنَّ فی التِّجاره حِرصاً عَلَی الدُّنیا.)(۲۴)
«هنگامی که زن‌ها برای طمع دنیا در داد و ستد همسرانشان شرکت کنند.»

*(و عِندها یَظهَرُ الرِّبا و یَتَعامَلونَ بِالرُّشی و یُوضَعُ الدّینُ و تُرفَع الدُّنیا.)(۲۵)
«در آن زمان وبا شایع می‌شود. کارها با رشوه انجام می‌یابد، مقام و ارزش دین تنزّل می‌نماید و دنیا در نظر آنها ارزش پیدا می‌کند.»

*(لَیَأتینَّ عَلَی النّاسِ زمانٌ، لا یبقی أحَدٌ إلاّ أکَلَ الرِّبا فَإن لَم یَأکُلهُ أضابَهُ غبارُهُ.)(۲۶)
«برای مردم زمانی پیش می‌آید که أحدی یافت نمی‌شود جز این که به ربا آلوده گردد، اگر مستقیماً هم ربا نخورد، گرد ربا به او می‌رسد.»

پی‌نوشت‌ها

۱- از آنجا که «حیا» به معنای التزام به قانون عقل و عرف است، «بی‌حیایی» به معنای شکستن قوانین عقل و عرف است.
۲- روزگار رهایی، حدیث ۱۰۹۵
۳- حجاب، ص ۶۲
۴- روزگار رهایی، حدیث ۱۰۸۷
۵- همان، حدیث ۱۰۹۰
۶- همان، حدیث ۱۱۰۶
۷- مجموعه آثار شهید مطهری(ره)، ج ۱۹، ص ۴۱۶
۸- روزگار رهایی، حدیث ۱۰۶۹
۹- روزگار رهایی، حدیث ۱۰۶۸
۱۰- جاثیه / ۲۳
۱۱- روزگار رهایی، حدیث ۱۱۰۹
۱۲- روزگار رهایی، حدیث ۹۹۱
۱۳- همان، حدیث ۹۹۴
۱۴- همان، حدیث ۹۹۷
۱۵- جامع الأخبار، ص ۱۰۶
۱۶- روزگار رهایی، حدیث ۹۹۶
۱۷- همان، حدیث ۱۰۴۲
۱۸- همان، حدیث ۱۰۴۳
۱۹- روزگار رهایی، حدیث ۱۰۱۳
۲۰- همان، حدیث ۱۰۵۸
۲۱- مؤمنون / ۵۱
۲۲- روزگار رهایی، حدیث ۱۰۹۳
۲۳- همان، حدیث ۱۰۹۴
۲۴- همان، حدیث ۱۰۹۷
۲۵- روزگار رهایی، حدیث ۹۶۹
۲۶- همان، حدیث ۹۷۰

منبع: نیلی‌پور، مهدی؛ (۱۳۸۸)، خانواده مهدوی، اصفهان: مرغ سلیمان، چاپ سوم