حدیث برتری علما بر پیامبران بنی اسرائیل چگونه معنا می‌شود؟

شبهه

حدیث مروی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) که: علماء و فقهاء امت من برتر و والاتر از پیغمبران دوره بنی اسرائیل هستند، آیا واقعاً مقام اینها برتر از مقام پیغمبران الهی است؟

پاسخ شبهه

برای علماء راستین و فقهای صادق و امین، مقام و منزلت والایی در قرآن و روایات اهل بیت ـ علیهم السلام ـ آمده است.(۱) نمونه هایی از آیات قرآن، که تصریح به ارزش علم و عالم دارد، توجه می کنیم:

۱. انما یخشی الله من عباده العلماء(۲) از میان بندگان خدا، تنها علماء و دانشمندان از او می ترسند.

۲. یرفع الله الذین آمنوا منکم و الّذین اُوتوا العلم درجات(۳) خداوند کسانی را که ایمان آورده اند و کسانی را که علم به آنها داده شده درجات عظیمی می بخشد.

اینک دو نمونه از سخنان پیشوایان معصوم ـ علیهم السلام ـ را ملاحظه می کنیم:

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «اِنّ مَثَل العلماءِ فی الارض کمثلِ النجومِ فی السماء یهْتدی بها فی ظلمات البرِّ و البحرِ»(۴) و نیز آن حضرت فرمود: «و انّ الملائکه لَتَضَعُ اجنحتها لطالبِ العلمِ رِضاً به و انه یستغفر لطالب العلمِ مَن فی للسماء و مَن فی الارض…»(۵) همانا ملائکه، بال و پرشان را به خاطر خوشنودی طالب علم، فرش زیر پایش می کنند و تمام موجودات در آسمان و موجودات روی زمین برایش استغفار و طلب آمرزش می کنند.

نظریه کلامی و فلسفی: همان گونه که ملاحظه شد، دانشمندان دینی، از منزلت و جایگاه ویژه ای برخوردارند، با این وصف دلیل و مدرکی وجود ندارد که مقام و منزلتشان برتر و والاتر از پیامبران بنی اسرائیل باشد، بلکه حقیقت مطلب بر عکس است، چون قواعد و اصول علم کلام اقتضا دارند که پیامبران الهی حتی آنها که در دوران بنی اسرائیل بودند، برتر از دانشمندان و فقها باشد، چون آنان، برگزیدگان خدا، دارای رسالت و مقام عصمت اند و علاوه بر آن از اخلاق علمی و عملی کاملی برخوردار بوده اند و چنین ویژگی های کامل در دانشمندان و فقها یافت نمی شود.(۶)

در مورد پرسش از روایتی که به این مضمون «علماء امت من از پیامبران بنی اسرائیل برترند» نقل شده، اگر چه معروف و زبانزد مردم و بعضی از اهل علم و اهل منبر می باشد، ولی تا آنجایی که ما از منابع و کتب شیعه تحقیق کرده ایم، اثری از آن یافت نشده است. در چهار کتب معتبر شیعه (کافی کلینی (ره)، و من لا یحضره الفقیه و تهذیب و استبصار) و نیز در سایر کتب روایی مانند بحارالانوار، وسائل الشیعه، مستدرک الوسائل هم به این مضمون روایتی نقل نشده است. از این رو، به نظر می رسد که روایت مذکور از احادیث مجهوله باشد. آری در روایتی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود: «علماء امّتی کانبیاء بنی اسرائیل»(۷) در این روایت، برتری فقهاء بر بنی اسرائیل مطرح نشده است و علاوه آن که از حیث سند و معنا دلالت نارسایی دارد، از لحاظ سند، سلسله روات ذکر نشده و به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) استناد داده شده است.

معنای حدیث هم روشن نیست، همین مقدار که پیامبر (صلی الله علیه و آله) علماء امت خود را تشبیه به پیامبران بنی اسرائیل نموده، امّا تشبیه در چه چیز، بیان نشده است و نیز وجه شباهت نامعلوم است. احتمال دارد جهت تشبیه، تبلیغ معارف دین باشد و احتمال دارد، خدمت و هدایت مردم و یا به لحاظ مقام و منزلت و عظمت باشد و یا…

پس حدیث مجمل است و معنای روشنی ندارد. با صرف نظر از اجمال معنای آن، آنچه از حدیث استفاده می شود این است که مقام و منزلت علماء، به اندازه مقام و منزلت پیامبران بنی اسرائیل است. اما این که علماء برتر و والاتر از پیامبران باشند، چیزی از حدیث استفاده نمی شود و دلالتی بر آن ندارد.

خلاصه: پیامبران نسبت به همه مردم حتی علماء و فقهاء، امتیاز برتری دارند و عکس آن یعنی مقایسه کردن علماء امت پیامبر خاتم (صلی الله علیه و آله) به انبیاء بنی اسرائیل، از حیث مقام و عظمت، ناصواب و بدون دلیل و برهان است. نه در علم کلام برهانی ذکر شده است و نه در روایات حدیثی وجود دارد که بیانگر برتری علماء از انبیاء بنی اسرائیل باشد.

پی نوشت:

۱.شهید ثانی، منیه المرید، چاپ ناشر جمعه مدرسین، ص ۶ـ۲۳ کلینی (ره)، کافی، ناشر دارالکتب الاسلامیه، ج ۱، فضل العلم و للعالم.
۲.فاطر: ۲۸.
۳.مجادله: ۱۱.
۴.شهید ثانی (ره)، منیه المرید، قم، ناشر جامعه مدرسین، طبع دوم، ص ۱۴
۵.شهید ثانی (ره)، منیه المرید، قم، ناشر جامعه مدرسین ص ۱۷، کلینی (ره)، کافی، دارالکتب الاسلامیه، ج ۱، ص ۳۴.
۶.خرازی، سید محسن، بدایه المعارف الالهیه فی شرح عقائد الامامیه، قم، ناشر مرکز مدیریت حوزه علمیه ج ۱، ص ۲۶۷.
۷.مجلسی، محمد باقر، البحار، تهران، ناشر دارالکتب الاسلامیه، ج ۲، ص ۲۳، و نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، ناشر مؤسسه آل البیت لاحیا و التراث، ج ۱۷، ص ۳۲۰.

منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه