جوان شادی و نشاط-۲

ب) شادى ناپسند

بعضى شادى ها که با هدف تکاملى انسان سنخیت ندارد و یا با گناه، لهو و لعب، اتلاف وقت، هیجان کاذب و اذیت و آزار دیگران توأم است، از نظر شرع مقدس، مذموم و ناپسند است. در این جا به مهم ترین آنها اشاره مى کنیم:

۱ . شادى از طریق گناه

کسى که با گناه و معصیت خدا به شادى بپردازد، با این کار دو عمل زشت انجام داده است: یکى، خودِ معصیت، و دیگرى شادى به گناه. امام على (علیه السلام) مى فرماید: «شادى به گناه، از انجام آن زشت تر است.»(۲۶)

۲ . شادى در برابر افراد محزون

شادى در برابر فرد مصیبت زده و غصه دار، دور از ادب و جوانمردى است. امام حسن عسکرى (علیه السلام) مى فرماید: «از ادب انسانى دور است که آدمى در برابر افراد محزون، اظهار شادى کند.»(۲۷)

گر لب پر خنده دارى شادمان باش ولى

ترک شادى کن چو دیدى چشم گریان کسى

۳ . شادى تمسخرآمیز

یکى از شیوه هاى مستکبران در برابر حق طلبان، شادى تحقیرآمیز به منظور تضعیف روحیه آنان است؛ همان گونه که فرعون در مواجهه با معجزات روشن حضرت موسى (علیه السلام) خندید و شادى ظاهرى خویش را اظهار کرد.(۲۸)

۴ . شادى در برابر لغزش دیگران

بعضى افراد با دیدن لغزش دیگران یا وقوع حادثه اى مانند زمین خوردن یا تپق زدن فرد در سخن گفتن، خوش حال و شاد مى شوند. این شادى از نظر اسلام، مردود است. امام على (علیه السلام) مى فرماید: «به لغزش دیگران خوش حال مشو، زیرا تو نمى دانى که زمانه با تو چه خواهد کرد».(۲۹) تجربه نیز این موضوع را ثابت کرده است کسى که به دیگران خندیده، دیگران نیز بر او خندیده اند.

۵ . شادى مغرورانه

افراد کم ظرفیت، با دست یابى به مال و ثروت و مقام، چنان به شادى مى پردازند که از خود بى خود مى شوند. این نوع شادى، ناپسند است، چون حاکى از غرور و غفلت مى باشد. قرآن کریم مى فرماید: «اگر آدمى را پس از محنت، به نعمتى رساندیم، مى گوید: دوران زحمت و رنج به سر آمد و در این حال، سرگرم شادمانى و فخر فروشى مى گردد.»(۳۰)

۶ . شادى با حرکات موزون

یکى از شادى هاى ناروا، شادى با رقص و سوت و دست زدن در مجالس لعو و لهب و شهوت‌آمیز همراه با مفاسد و گناهان دیگر است. البته به نظر اکثر فقها، اگر کف زدن به نحو غنایى نباشد؛ مثلاً تشویق کردن کسى، اشکال ندارد؛ اما اگر شکل غنایى به خود بگیرد، از نظر شرع، گناه محسوب مى شود. رقص نیز اَشکال مختلفى دارد؛ مانند: رقص مفسده انگیز و بدون مفسده، رقص مختلط با نامحرم و رقص مردان در جمع مردان و زنان در جمع زنان و…، که هر یک احکام جداگانه اى دارند و باید هر کس نظر مرجع تقلید خود را در مورد آن جویا شود.

فواید شادى

۱ . سلامت روان

سرور و شادى، از ابتلا به افسردگى و ناراحتى هاى روحى و روانى پیشگیرى کرده و سلامت روان را تضمین مى کند. برخى کشورها براى درمان بیمارى هاى روانى، به خنده درمانى روى آورده اند. باشگاه خندان هاى هند، نام تشکیلاتى با اهداف بهداشت روانى است که در شهر بمبئى هند فعالیت مى کند و از استقبال زیادى برخوردار شده است.

گردانندگان این تشکیلات معتقدند: عمل خندیدن، ضمن این که تنش هاى روحى و عصبى را رفع مى نماید، در بهبود اغلب بیمارى هاى روحى و حتى جسمى نیز مؤثر مى باشد.(۳۱) امام على (علیه السلام) در این باره فرموده اند: «السرور یبسط النفس و یثیر النشاط؛(۳۲) شادمانى، موجب انبساط روح و مایه وجد و نشاط مى شود.»

حق، تو را از بهر شادى آفرید

تا زتو آرامشى گردد پدید

پس در آرامش نمایى زندگى

وا رهى از مشکلات زندگى

۲ . سلامت جسم

شادى، نقش مهمى در سلامتى بدن و درمان بیمارى ها دارد، زیرا خنده که حاکى از نشاط و شادى است، نوعى آنتى بیوتیک طبیعى مى باشد که جسم را در مقابل بیمارى ها قوى ساخته و اثر دردها را تخفیف مى دهد. «نورمن کازنیز» معتقد است که از طریق خنده، با بیمارى فلج مبارزه کرده است و اعتقاد دارد که از طریق خنده مى تواند وضعیت معکوس را به وجود بیاورد.(۳۳) مى گویند: یک دقیقه خنده، معادل با ۴۵ دقیقه ورزش، ارزش دارد.(۳۴)

قرنهاست که انسان به رابطه مستقیم بین اندوه با ابتلا به انواع بیمارى ها اعتقاد داشته است، اما به تازگى در یک کنفرانس علمى در آمریکا، تعدادى از کارشناسان رشته هاى مختلف پزشکى و روان درمانى، وجود این رابطه را به طور علمى مورد تأیید قرار دادند.

نتیجه کنفرانس این بود که بین ناراحتى هاى روانى و بیمارى ها، رابطه مستقیم وجود دارد. «دکتر واینبرگر» گفته است: بروز سرطان سینه در زنان، بالا رفتن فشار خون، سرطان ریه و بیمارى آسم، رابطه اى مستقیم با سرکوب کردن احساسات دارد و کسانى که عادت دارند از بروز عوارض خارجى اندوه و غصه جلوگیرى کنند، به این بیمارى مبتلا مى شوند.(۳۵) به قول فردوسى:

مده دل به غم تا نکاهد روان

به شادى همى دار تن را جوان

۳ . امنیت اجتماعى

رواج فرهنگ شادى و نشاط در جامعه، عصبانیت و تند خویى را کمتر مى کند، از میزان جرایم مى کاهد و از تنش و برخورد فیزیکى با مردم جلوگیرى مى نماید. بسیارى از ناهنجارى ها و جرم و جنایت ها، ناشى از عدم تعادل روحى افراد است. کارمندان شاد، با ارباب رجوع خود برخوردى عاطفى و محبت آمیز دارند و وظیفه خود را به طور شایسته انجام مى دهند.

۴ . رشد اقتصادى

نقش شادى و نشاط در پیشبرد امور اقتصادى، غیر قابل انکار است، زیرا در این صورت، مدیران و کارمندان انرژى مضاعف پیدا مى کنند و درصد تولید و بهره ورى افزایش مى یابد. بر این اساس، بعضى از کشورها براى بالا بردن میزان تولید، سعى مى کنند در محل کار مدیران و کارگران، فضایى از شور و نشاط ایجاد نمایند.

۵ . رشد معنوى

انجام هر کارى و از جمله عبادات، نیاز به حوصله و آرامش دارد. کسى که غمگین است، حوصله هیچ کارى را ندارد؛ اما افراد شاد از انجام عبادات لذت مى برند و احساس خستگى نمى کنند. امام على علیه السلام مى فرماید: «این دل ها همانند بدن ها خسته مى شوند و نیاز به استراحت دارند، در این حال به دنبال نکته هاى زیبا و نشاط آور باشید.»(۳۶)

۶ . استحکام نظام خانواده

یکى از فواید شادى و نشاط، استوارى پیوند خانواده و تأمین سلامت روان کودکان است. پدر و مادرى که در خانه، با شادى و نشاط خود، محیطى آکنده از صفا و صمیمیت را براى خود و فرزندانشان فراهم کرده اند، در حقیقت، اولین گام را در جهت تقویت روحیه و انگیزه و عزت نفس فرزندان خود برداشته اند.

رابطه مثبت زناشویى مى تواند دست مایه شادى فرزندان باشد. ریچارد استیل مى گوید: «زندگى زناشویى همراه یا بدون عاطفه مناسب با آن، کامل ترین شکل تصور از بهشت و جهنمى است که ما در زندگى قادر به ایجاد، به دست آوردن و یا رسیدن به آن هستیم.»(۳۷)

زندگى مشترک ایجاب مى کند زن و شوهر در غم و شادى یکدیگر شریک باشند. در این میان، بانوى خانواده نقش تعیین کننده اى دارد. امام على (علیه السلام) مى فرماید: «به خدا سوگند، هیچ گاه حضرت فاطمه (علیها السلام) را در زندگى به خشم نیاوردم و او را بر کارى که میل نداشت، وادار نکردم تا روزى که از دنیا رفت و او نیز هیچ گاه مرا به خشم نیاورد و از فرمان هاى من سرپیچى نکرد و هر گاه به او نگاه مى کردم، نگرانى ها و غم هایم از بین مى رفت.»(۳۸)

البته پدر خانواده نیز نباید غصه هاى خارج از خانه ها را به خانه ببرد. پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم) مى فرماید: «اگر یکى از شما در تنگنا قرار گرفت، از خانه بیرون رود و خود و خانواده اش را محزون نسازد.»(۳۹)

وظایف والدین در ایجاد نشاط فرزندان

دین مقدس اسلام به منظور حفظ شادابى در خانواده، توصیه هایى دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از:

۱- بازى با کودکان

جنب و جوش داشتن و ورزش کردن، فشار روانى را کاهش مى دهد و فرزندان از این طریق، انرژى درونى شان را آزاد کرده و احساس شادى و نشاط مى کنند. لقمان حکیم مى گوید: سزاوار است شخص عاقل در زندگى خانوادگى همچون کودک باشد در شوخ طبعى، خوش اخلاقى، بازى و خوش گفتار بودن، و در جامعه، با وقار زندگى کند.(۴۰)

۲- در آغوش گرفتن کودکان

طبق گفته روان شناسان، هر کودکى براى کسب قواى روزانه اش به چهار بار، براى افزایش انگیزه به هشت بار، و براى رشد و نمو جسمانى به شانزده بار در آغوش کشیده شدن احتیاج دارد.(۴۱)

۳- شاد کردن کودکان

اسلام بر شاد کردن کودک بسیار تأکید کرده است. پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم) مى فرماید: «بهشت را خانه اى است به نام خانه شادى، کسى در آن داخل نمى شود، مگر این که کودکان را شاد کرده باشد».(۴۲) و نیز آن حضرت فرمود: «کسى که کودکان را شاد کند، خداوند او را در قیامت شاد خواهد نمود.»(۴۳)

عوامل شادمانى

بعضى در پاسخ به این سؤال که عوامل شادى آفرین کدام اند؟ مى گویند: نباید عوامل را مشخص کرد، چون اگر به شادى بیندیشى، در واقع شادى را از بین برده اى؛(۴۴) اما به نظر مى رسد این سخن درست نباشد، زیرا شاد بودن، یک نوع مهارت در زندگى است که مانند مهارت هاى دیگر، نیاز به آموختن دارد.

البته هر چند در پاره اى از موارد، موروثى است ؛ ولى معمولاً شادى، امرى اکتسابى است که باید آن را به دست آورد و در حفظ و پایدارى آن کوشا بود. از طرفى، انسان براى هر کارى نیاز به آگاهى و شناخت دارد و شادى، از این قاعده مستثنا نیست.

الف) شادى، به ثروتمندى نیست

بعضى از مردم، ثروت، شهرت و قدرت را از اسباب شادى مى شمارند، اما به تجربه ثابت شده که میان ثروت و شادى، رابطه منطقى وجود ندارد. این تجربه با بررسى و تحقیقات صاحب نظران در کشورهاى مختلف نیز موافق است.(۴۵)

دکتر دیوید مایزر در کتاب خود از افرادى که با آنان مصاحبه شده، گفته هاى متعددى نقل مى کند؛ نظیر: ترجیح مى دهیم تمام ثروت خانوادگى ام را با خانه اى پر از محبت عوض کنم، یا پول به هر اندازه اى که باشد نمى تواند تأثر و غمى را که از ناراحتى فرزندانم برایم به وجود آمده، بر طرف کند.(۴۶)

ادیب نیشابورى مى گوید:

شادى آن شادى است کز جان رویدت

تا درون از هر ملالى شویدت

ورنه آن شادى که از سیم و زر است

آتشى دادن کاخرش خاکستر است

ب) شادى، اکتسابى است

هر چند روان شناسان، افراد انسانى را از نظر شخصیت به چهار دسته تقسیم کرده اند: برونگراى روان رنجور، برون گراى با ثبات، درون گراى روان رنجور، درونگراى با ثبات، و به این نتیجه رسیده اند که فقط برون گراهاى با ثبات، شادى را به خوبى احساس مى کنند، چون داراى ژن شادى هستند و از عاطفه مثبت بالا برخوردارند، و برونگراهاى روان رنجور در سطح متوسط قرار دارند؛ اما درونگراهاى با ثبات، عاطفه منفى اندکى را تجربه مى کنند، در عین حال ندرتاً عاطفه مثبت بالا را تجربه مى کنند؛ از این رو به ندرت شدیداً غمگین و یا بسیار خوش حال مى شوند. و درونگراهاى روان رنجور، مستعد اضطراب و عاطفه منفى اند.(۴۷)

به نظر مى رسد وراثت، عامل تعیین کننده شادى یا غم نیست. البته نمى توان نقش وراثت را به کلى نادیده گرفت، ولى عوامل مختلفى در شکل گیرى شخصیت انسان مؤثر است که مهم تر از همه، اراده و انتخاب خود فرد است. کسى که ژن شادى ندارد، مى تواند با توجه به عوامل شادى آفرین، آن را به دست آورد و بر اندوه و غم درونى چیره گردد و شادى را تجربه نماید.

ج) شادى، به سلامتى نیست

برخى سلامتى را عامل مهم شادى مى دانند و از این رو فکر مى کنند کسى که به هر دلیلى بیمار یا معلول و یا نقص عضو شد، دیگر نباید شاد باشد. البته سلامتى جسم در شادى انسان بى تأثیر نیست، ولى لازمه شاد زیستن، سلامتى نیست. شادى، بیش از آن که به عوامل خارجى بستگى داشته باشد، به عوامل درونى مرتبط است. در جامعه افراد فلجى را سراغ داریم که در نشاط عجیبى به سر مى برند.

ناتوانى یا بیمارى، دل مردگى نمى آورد، بلکه احساس ناتوانى است که شادى را از انسان سلب مى کند. شاد زیستن، یک تصمیمِ همراه با عقیده و نوع نگرش است و کسى که به این تصمیم رسیده باشد، به شادى دست یافته است، چه سالم باشد و چه بیمار؛ در این صورت در ناگوارترین شرایط نیز شادمانى خویش را حفظ مى کند، خود را با هر وضعیت دشوارى تطبیق مى دهد و احساس رضایت دارد. یک ضرب المثل عربى مى گوید: اگر انسان را در دریا بیندازى، ماهى خواهد شد.

اگر آدمى تصویرى منفى براى خود ساخته باشد، سموم حاصل از آن، انرژى مثبت وى را خواهد گرفت و در نتیجه، در شادترین موقعیت ها، غمگین خواهد بود. در یک بررسى معلوم شد با وجود موانع فراوانى که نابینایى به همراه دارد، معمولاً این افراد به اندازه بینایان شادند.(۴۸)

«کن کایز»، کاملاً فلج بود و روى صندلى چرخ دار زندگى مى کرد، اما یک لحظه لبخند از لب بر نمى داشت؛ لبخندى که از یک شادمانى خالص، واقعى و زیبا حکایت مى کرد.(۴۹)

اینک که مشخص شد شادى، به ثروت مندى و سلامتى نیست و وراثت نیز نقش عمده اى در آن ندارد، پس باید علل واقعى آن را در چیزهاى دیگرى جست و جو کرد.

شاد زیستن، یک هنر، و شاد ساختن، هنرى بزرگ تر است. به نظر روان شناسان، شادمانى، هنرى خدادادى نیست، بلکه مهارت است.(۵۰) بنابر این باید هنر و مهارت آن را آموخت و پس از شناسایى، آنها را به کار بست.

راه کارهاى شادى آفرین

مهم‏ترین راه کارهاى شادى آفرین عبارت اند از:

۱ . ایمان‏

قرآن مجید رسیدن به اطمینان قلبى را منحصراً در یاد خدا می‌‏داند و این اطمینان، اساس هر نوع شادى است. پژوهش‌‏هاى روان‌شناسان غربى نیز نشان می‌‏دهد که افراد معتقد به خدا و جهان آخرت و تعالیم کتاب مقدس، شادتر و براى زندگى، پر انگیزه‏ترند. همچنین افرادى که به طور مرتب به کلیسا می‌‏روند، شادتر از کسانى هستند که به کلیسا نمی‌‏روند.(۵۱)

۲ . رضایت و تحمل‏

یکى از راه‏هاى مهم شادى، کنار آمدن با مشکلات و رضامندى از مقدرات الهى است. امام صادق (علیه السلام) ‏می‌‏فرماید: «نشاط و شادى، در پرتو راضى بودن به رضاى خدا و یقین به دست می‌‏آید و اندوه و غم، در شک و ناخشنودى به مقدرات الهى حاصل می‌‏شود.»(۵۲)

۳ . عبادت‏

یکى از اسباب شادى و نشاط، نماز و ارتباط و مناجات با خداست. افرادى که به دعا و نماز می‌‏پردازند، کمتر دچار نگرانى و اندوه می‌‏شوند. امام صادق (علیه السلام) ‏به یکى از یارانش فرمود: «چه عاملى شما را مانع شده در وقتى که غم و اندوه دنیوى برایتان ایجاد گردید، وضو بگیرد و داخل مسجد شود و دو رکعت نماز بخواند و خداوند بزرگ را صدا بزند و از او کمک بخواهد!؟ آیا نشنیده‏اى کلام خدا را که فرموده: از نماز و روزه کمک بگیرید.»(۵۳)

کسى که گناهى مرتکب شده و عذاب وجدان او را غمگین کرده، به وسیله توبه و استغفار، از احساس گناه رهایى می‌‏یابد و نشاط اولیه را به دست می‌‏آورد. پیامبر اکرم ‏(صلى الله علیه و آله و سلم) ‏می‌‏فرماید: «کسى که بسیار استغفار کند، خداوند او را از هر اندوهى، گشایشى و از هر تنگنایى، راه نجاتى می‌‏بخشد.»(۵۴)

ذکر خدا، آرامبخش دل و نشاط دهنده روح است. امام صادق (علیه السلام) ‏می‌‏فرماید: «اى سفیان! زمانى که چیزى تو را محزون ساخت، لا حول و لا قوه الا بالله زیاد بگو، زیرا این جمله، کلید شادى است.»(۵۵)

۴ . هدف مندى در زندگى‏

کسى که در زندگى خود، هدف متعالى و معقولى را دنبال می‌‏کند، در پى یافتن معنا در زندگى است. تلاش براى یافتن معنا در زندگى، انسان را به حرکت در می‌‏آورد، در او شور و شوق وصف ناپذیرى ایجاد می‌‏کند و انرژى وى را مضاعف می‌‏سازد.

روان‏شناس شهیر، ویکتور فرانکل که در اسارت نازی‌ها به کشف معنا درمانى نایل گردید، در همان زمان همه نزدیکان خود را از دست داد. پدر، برادر و همسرش در تنورهاى آتش از بین رفتند. همه اعضاى خانواده‏اش از بیمارى جان دادند، اما گرسنگى، سرما و شکنجه هرگز زانوان پر توان فرانکل را خم نکرد. او در این باره می‌‏گوید: آنچه انسان را از پاى در می‌‏آورد، رنج‏ ها و سرنوشت نامطلوب نیست، بلکه بى معنا شدن زندگى است که مصیبت بار است. معنا تنها در لذت و شادمانى و خوشى نیست، بلکه در رنج و مرگ هم می‌‏توان معنایى یافت.(۵۶)

ادامه دارد…