جامع ترین آیه ی قرآن کریم درباره ی مکارم الاخلاق

بحث اخلاق در قرآن، بسیار مهمّ است. کتاب های زیادی در این خصوص تدوین شد. قرآن کریم، زیباترین صفات اخلاقی را به رسول رحمت نسبت می دهد. و انّک لَعَلی خُلُق عظیم(۱)و رحمه للعالمین(۲)، از جمله صفات اخلاقی است که قرآن کریم به رسول اکرم (ص) نسبت داده است. پیروزی پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ هر چند با تأیید و امداد الهی همراه بود. ولی عوامل زیادی در آن نقش داشت که یکی از مهم ترین آن ها جاذبه اخلاقی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بود، آن چنان صفات عالی انسانی و مکارم اخلاق در او جمع بود که دشمنان سرسخت را تحت تأثیر قرار می داد و به تسلیم وادار می کرد و این است که قرآن کریم فرمود:

«به برکت رحمت الهی، در برابر آنان نرم (و مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراکنده می شدند، پس آن ها را ببخش و برای آن ها آمرزش بطلب و در کارها با آنان مشورت کن، اما هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کننده را دوست دارد.»(۳)

رسول گرامی اسلام نیز در این خصوص می فرماید: من به پیامبری برگزیده شده ام تا مکارم اخلاق را تمام کنم.(۴)

در گرو این کارهای نیک و اخلاق پسندیده است که خداوند متعال به پیامبرش فرمود: خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ. یعنی: «(با آن ها مدارا کن) و عذرشان را بپذیر و به نیکی ها دعوت نما و از جاهلان روی بگردان.»(۵)

این آیه را جامع ترین آیه برای مکارم اخلاق دانسته اند چنان چه امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: خداوند پیامبرش را به مکارم اخلاق امر نموده و در قرآن کریم، آیه ای جامع تر از این آیه درباره مکارم اخلاق وجود ندارد.(۶)

در روایت دیگر نیز از امام صادق ـ علیه السلام ـ نقل شده است که فرمودند: آگاه باشید که مکارم (خوبی ها و نیکی های) دنیا و آخرت در سه حرف قرآن کریم آمده است:

خُذِ الْعَفْوَ ۲. وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ ۳. وَأَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلِینَ

سپس فرمود: تفسیر این آیه این است که:

رابطه برقرار کن با کسی که با تو قطع رابطه کرده است.
کسی را که به تو ظلم نموده است ببخش.
عطا کن به کسی که تو را محروم ساخته است.(۷)

پی نوشت:

۱. سوره ی قلم:۶۸:۴.
۲. سوره ی انبیاء:۲۱:۱۰۷.
۳. آل عمران : ۱۵۹.
۴. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء، دوم، ۱۴۰۳هـ.ق، ج۱۶، ص ۲۱۰.
۵. اعراف : ۱۹۹.
۶. کاشانی، فتح الله، منهج الصادقین، تهران، کتاب فروشی محمد حسن علمی، ۱۳۳۶هـ.ش، ج۴، ص ۱۶۱.
۷. بحرانی، هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، موسسه البعثه، اول، ۱۴۱۵هـ.ق، ج۲، ص ۶۲۵.