تقوای الهی در موعظه امام حسین (علیه‌ السلام)

حدیثی از امام حسین (علیه السلام) درباره تقوای الهی نقل شده است. در این حدیث، آن حضرت، بندگان خدا را بر مبنای تقوای الهی موعظه نموده و در مورد عذاب روز قیامت به آنان هشدار داده است.

تقوای الهی که همان پروا داشتن در برابر خداوند است به این معنا است که انسان در زندگی باید دستورات خداوند را مورد توجه قرار داده و از حد و حدود خداوند تجاوز نکند. زندگی انسان در این عالم فانی، جاوید نیست و دیر یا زود از دنیا رفته و در محضر خدا حاضر می گردد و تنها چیزی که انسان را از عذاب جهنم نجات می دهد تقوای الهی است.

متن حدیث درباره تقوای الهی

أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ أُحَذِّرُکُمْ أَیامَهُ وَ أَرْفَعُ لَکُمْ أَعْلَامَهُ فَکَأَنَّ الْمَخُوفَ قَدْ أَفِدَ بِمَهُولِ وُرُودِهِ وَ نَکِیرِ حُلُولِهِ وَ بَشِعِ مَذَاقِهِ فَاعْتَلَقَ مُهَجَکُمْ وَ حَالَ بَینَ الْعَمَلِ وَ بَینَکُمْ.

فَبَادِرُوا بِصِحَّهِ الْأَجْسَامِ فِی مُدَّهِ الْأَعْمَارِ کَأَنَّکُمْ بِبَغَتَاتِ طَوَارِقِهِ فَتَنْقُلُکُمْ مِنْ ظَهْرِ الْأَرْضِ إِلَى بَطْنِهَا وَ مِنْ عُلْوِهَا إِلَى سُفْلِهَا وَ مِنْ أُنْسِهَا إِلَى وَحْشَتِهَا وَ مِنْ رَوْحِهَا وَ ضَوْئِهَا إِلَى ظُلْمَتِهَا وَ مِنْ سَعَتِهَا إِلَى ضِیقِهَا حَیثُ لَا یزَارُ حَمِیمٌ وَ لَا یعَادُ سَقِیمٌ وَ لَا یجَابُ صَرِیخٌ أَعَانَنَا اللَّهُ وَ إِیاکُمْ عَلَى أَهْوَالِ ذَلِکَ الْیوْمِ وَ نَجَّانَا وَ إِیاکُمْ مِنْ عِقَابِهِ وَ أَوْجَبَ لَنَا وَ لَکُمُ الْجَزِیلَ مِنْ ثَوَابِهِ.

عِبَادَ اللَّهِ فَلَوْ کَانَ ذَلِکَ قَصْرَ مَرْمَاکُمْ وَ مَدَى مَظْعَنِکُمْ کَانَ حَسْبُ الْعَامِلِ شُغُلًا یسْتَفْرِغُ عَلَیهِ أَحْزَانَهُ وَ یذْهَلُهُ عَنْ دُنْیاهُ وَ یککثِرُ نَصَبَهُ لِطَلَبِ الْخَلَاصِ مِنْهُ فَکَیفَ وَ هُوَ بَعْدَ ذَلِکَ مُرْتَهَنٌ بِاکْتِسَابِهِ مُسْتَوْقَفٌ عَلَى حِسَابِهِ لَا وَزِیرَ لَهُ یمْنَعُهُ وَ لَا ظَهِیرَ عَنْهُ یدْفَعُهُ وَ یوْمَئِذٍ لا ینْفَعُ نَفْساً إِیمانُها لَمْ تَکُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمانِها خَیراً قُلِ انْتَظِرُوا إِنَّا مُنْتَظِرُونَ.

 أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ قَدْ ضَمِنَ لِمَنِ اتَّقَاهُ أَنْ یحَوِّلَهُ عَمَّا یککرَهُ إِلَى مَا یحِبُ وَ یرْزُقْهُ مِنْ حَیثُ لا یحْتَسِبُ فَإِیاکَ أَنْ تَکُونَ مِمَّنْ یخَافُ عَلَى الْعِبَادِ مِنْ ذُنُوبِهِمْ وَ یأْمَنُ الْعُقُوبَهَ مِنْ ذَنْبِهِ فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَا یخْدَعُ عَنْ جَنَّتِهِ وَ لَا ینَالُ مَا عِنْدَهُ إِلَّا بِطَاعَتِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.^[۱]

ترجمه حدیث

شما را به تقوای الهی سفارش می کنم، از عذاب هایش بیم می دهم، درفش ها و پرچم هایش را برابرتان می افرازم، بسی نمانده که (مرگ) ترسناک با هول و وحشت هایی که همراه دارد، و چیز هایی که آمدنش را خوش ندارید و در کامتان تلخ و ناگوار است، در رسد، به قلب هایتان در آویزد، و میان شما و عمل حائل گردد.

پس در این مهلت عمر و سلامت تن (به عمل) شتابید که ناگهان حوادث و مصائب شبیخون می زند و شما را از پشت زمین به درونش می کشد، از بلندی به پستی، از الفت به وحشت، از راحتی و روشنایی به تاریکی و از گشایش آن به تنگنایش می برد، آنجا که نه خویش را زیارت کنند، نه بیمار را عیادت و نه فریادگر را اجابت. خدا ما و شما را بر هول های آن روز مدد فرماید و از کیفرش نجات بخشد، به ما و شما ثواب فراوان عنایت فرماید.

بندگان خدا! اگر در آخرین منزل هستی و مقصد نهایی همین (مرگ و سکراتش و قبر و مشکلاتش) بود باز هم برای مرد کار، مشغله ای کافی بود تا تمام غصه هایش را به آن اختصاص دهد، از دنیا به کلی غافل گردد و برای نجات از آن (سختی ها) رنج فراوان برد.

چه رسد به اینکه (این آغاز کار و نخستین منزل راه است و) از این پس در گرو کردار و بازداشت برای حساب است، نه یاوری دارد که مانع عذاب گردد، نه پشتیبانی که از او دفاع کند و آن روز هیچ کس را که از پیش ایمان نیاورده یا در حال ایمان خیری نیندوخته (و عمل صالحی نکرده) ایمان سودی نبخشد، بگو چشم به راه باشید که ما هم منتظریم.

به شما توصیه می کنم که تقوای الهی داشته باشید که خدا هر که را تقوای الهی داشته باشد ضمانت کرده که ناخوشایندش را به خوشایند تبدیل کند، از راه بی گمان روزیش دهد. (تو ای شنونده) مبادا از آن ها باشی که بر جان دیگران از گناهشان بیمناکند و از کیفر گناه خود آسوده خاطر، که بهشت را نتوان با فریب از خدا گرفت و جز از راه طاعت و بندگی به ثواب و نعمت خدا نتوان رسید.^[۲]

توضیحاتی از روایت تقوای الهی امام حسین (علیه السلام)

اینکه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و همه امامان معصوم (علیهم السلام) ما را به تقوای الهی توصیه نموده اند، از اهمیت آن حکایت می کند؛ زیرا تقوای الهی به دلیل اینکه انسان را به خدا نزدیک می کند و موجب سعادت انسان می شود، کار هر کسی نیست.

تقوای الهی در حقیقت جهاد اکبر است که انسان باید با نفس خود و شیطانی که در کمین اوست بجنگد. جنگیدن با شیطانی که دیده نمی شود و  انسان را به سوی بی تقوایی تشویق و تحریک می کند، کاری بس مشکل است و به همین سبب جهاد اکبر نامیده شده است.

دشمنان انسان

انسان دو نوع دشمن دارد: یکی دشمن خارجی است که می توان آن را با چشم دید و او را شناخت و در برابر او ایستاد و با او به مبارزه پرداخت. این رویارویی در روایات معصومان (علیهم السلام) جهاد اصغر نامیده شده است.

نوع دوم دشمن، دشمن ناپیدا است و در کمین نفس اماره انسان نشسته و او را به کار های ناپسند و غیر انسانی تشویق و تحریک می کند. این دشمن همان شیطان است که به ذات خداوند قسم یاد کرده که مانع رستگاری انسان شود.

خداوند از زبان شیطان نقل می کند: «قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعینَ إِلاَّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصینَ‏»^[۳]  شیطان گفت: «به عزتت سوگند، همه آنان را گمراه خواهم کرد مگر بندگان خالص تو، از میان آنها».

به همین دلیل خداوند  شیطان را در آیات متعدد، دشمن انسان معرفی نموده و در یکی از آیات می فرماید: «إِنَّ الشَّیْطانَ لَکُمْ عَدُوٌّ فَاتَّخِذُوهُ عَدُوًّا إِنَّما یَدْعُوا حِزْبَهُ لِیَکُونُوا مِنْ أَصْحابِ السَّعیرِ»^[۴]، البته شیطان دشمن شماست، پس او را دشمن بدانید؛ او فقط حزبش را به این دعوت می ‏کند که اهل آتش سوزان (جهنم) باشند»

روش فریب دادن انسان توسط شیطان

روش اغوا کردن و دشمنی شیطان با زینت دادن دنیا و جذاب نمودن آن انجام می گیرد. خداوند متعال در این مورد می فرماید:

«قالَ رَبِّ بِما أَغْوَیْتَنی لَأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الْأَرْضِ وَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعینَ» ^[۵]

پروردگارا! چون مرا گمراه ساختی، من (نعمت های مادی را) در زمین در نظر آن ها زینت می ‏دهم و همگی را گمراه خواهم ساخت.

به همین دلیل، خداوند به انسان ها توصیه کرده که فریب زینت های دنیا را نخورند: «یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیاهُ الدُّنْیا وَ لا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ»^[۶]، اى مردم! وعده خداوند حق است؛ مبادا زندگی دنیا شما را بفریبد و مبادا شیطان شما را فریب دهد و به (کرم) خدا مغرور سازد.

شیطان از راه زینت دنیا و از راه لذت زود گذر برخی افعال و اعمال با انسان دشمنی می کند. تنها سلاحی که در این نبرد کاربرد دارد تقوای الهی است.

نتیجه گیری

در مسیر انسان امور وحشتناک و نا خوشایندی قرار دارند که هیچ راه گریزی از آن ها نیست. هر انسانی بعد از مرگش با این پدیده ها مواجه می شود و تنها چیزی که انسان را از این گردنه های خطرناک سالم رد می کند، تقوای الهی و فرمانبری از دستورات خداوند است. پروا داشتن در برابر خدا، زمانی تحقق پیدا می کند که انسان در این دنیا وظایف شرعی خود را در در مورد خدا، مردم و خود به درستی انجام دهد.

پی نوشت ها

[۱] . تحف العقول‏، ص ۲۳۹ – ۲۴۰.

[۲]. ترجمه تحف العقول، ص ۳۷۹.

[۳] . ص، ۲.

[۴] . فاطر، ۶.

[۵] . حجر، ۳۹.

[۶] . فاطر، ۵.

منابع

1. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، مصحح: غفاری، علی اکبر، قم، جامعه مدرسین، چ۲، ۱۴۱۴ق.
2. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، ترجمه تحف العقول، ترجمه: احمد جنتی، قم، انتشارات آل علی (علیه السلام)، چ۱، ۱۳۸۲ش.