تفاوت بین حسینیه و خانقاه صوفیه  از حیث بدعت

اشاره:

برای روشن شدن مسأله لازم است که در ابتدا واژه «خانقاه» «حسینیه» و «بدعت» و انگیزه پیدایش حسینیه در میان شیعیان و خانقاه در جامعه تصوّف توضیح داده شود: خانقاه محلی است که درویشان در آن تجمع کرده و آداب و رسوم تصوّف را اجرا می‌نمایند. اوّلین خانقاه توسط یک فرمانروای مسیحی در رمله شام برای صوفیان ساخته شد.(۱) و گفته شده: قبل از اینکه صوفیه اسم خانقاه را برای محل مراسم مخصوص خویش انتخاب نمایند، منزلگاه طبقات مانوی نیز به همین عنوان خوانده می‌شده است.(۲) صوفیان این مکان را جایگاه عبادت خویش قرار داده‌اند. حسینیه جایی است که برای اقامه سوگواری اباعبدالله الحسین (علیه السّلام) ساخته می‌شود. حسینیه‌هایی که در شهرهای مختلف مذهبی ساخته می‌شود، اغلب علاوه بر تجمع عزاداران و اقامه سوگواری، حالت زائر سرا و مسافرخانه‌ای را دارد که زائران از آن استفاده می کنند و جنبه رایگان دارد.(۳)

علّت روی آوردن شیعه به «حسینیه» در دوران‌های کهن به خاطر آن بوده که مساجد، أغلب در اختیار و زیر سلطه حکومت‌هایی بوده که برای تشیع و اقامه عزاداری و مراسم دینی شیعه، محدودیت ایجاد می‌کردند.(۴) علّت دیگر ایجاد حسینیه در میان شیعیان این است که رفتن در مساجد برای زنها در ایام عادت ماهانه جایز نیست و همچنین افراد دیگر نیز محدودیت دارند و لکن این مشکل در حسینیه نیست و همه می‌توانند در آن داخل شوند و مراسم عزاداری خویش را بجا آورند. لذا مکان خاصی به نام حسینیه در کنار مساجد برای مراسم عزاداری در نظر گرفته شده است. بدیهی است که ایجاد حسینیه به جهت احترام به مساجد می‌باشد نه در جهت تضعیف آنها.

واژه «بدعت» از ریشه «بدع» به معنای پدید آمدن چیزی است که سابقه نداشته باشد. طریحی در مجمع البحرین در این مورد می‌گوید:«بدعت عبارت است از پدید آوردن چیزی در دین که در قرآن و سنّت ریشه‌ای ندارد، بدعت را از آن جهت بدعت می‌گویند که چون بدون آن که صاحب شریعت آن مطلب را گفته باشد، در دین وارد گردیده است. از آنجا که سابقه در دین نداشته آن را بدعت می‌گویند.»(۵)

در نتیجه بدعت عبارت است از صدور حکم یا عملی به عنوان حکمی شرعی و دینی بدون آن‌که آن حکم جزء شریعت بوده و یا از کتاب و سنّت برای وقوع آن حجّت و دلیل وجود داشته باشد.(۶)

با توجّه به مطالب یاد شده از آنجا که «خانقاه» به قصد جایگاه عبادت و برای کمرنگ نمودن حضور مسلمین در مسجد به وجود آمده و موجب تفرقه بین مسلمین شده است و در هیچ یک از منابع اسلامی (قرآن و سنّت) به آن اشاره نگردیده و در زمان رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) و ائمه (علیهم السّلام ـ نیز چیزی به نام «خانقاه» وجود نداشته است، قطعاً از جمله بدعت‌هایی است که تصوّف در دین به وجود آورده‌اند. زیرا مکان عبادت در اسلام «مسجد» است که از اهمیت و ارزش بسیار زیادی برخوردار است، تا جایی که یک نماز در مسجد الحرام برابر با صد هزار نماز است و یک نماز در مسجد رسول خدا مساوی با ده‌هزار نماز و یک نماز در مسجد جامع مساوی است با صد نماز در جای دیگر و یک نماز در مسجد محله برابر با بیست و پنج نماز است.(۷)

فقهای عظیم الشأن شیعه به پیروی از مکتب اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ حضور در خانقاه را ولو به قصد دعا و عبادت و اجرای مراسم مذهبی جایز نمی‌دانند. فقیه عالیقدر شیعه آیت الله العظمی گلپایگانی در جواب کسی که در خانقاه برای عبادت شرکت می‌نموده، فرموده است:«واضح است که معبد مسلمانان مسجد است و رفتن به خانقاه اگر برای این باشد که گمان کنید آنجا خصوصیت و شرافتی بر سایر امکنه دارد، بدعت و حرام است و علاوه این تشکیلات، موجب تفرقه بین مسلمین و اختلاف و ضعف آنها می‌شود و ذکرهایی که در آنجا خوانده می‌شود، اگر سند و مدرک معتبر نداشته باشد خواندنش مطلقاً حرام است.(۸)

بنابراین در اسلام مسجد محل عبادت و بهترین مکان برای تقرب بندگان به سوی خداوند متعال است. در حالی که مسجد از دیدگاه اهل خانقاه قدر و اعتباری ندارد. چه اینکه بسیاری از احکام شرعی در نزد آنان از اهمیت برخوردار نیست. آنها به صراحت می‌گویند:

ابلهان تعظیم مسجد می‌کند

در جفای اهل دل جد می‌کند.

آن مجاز است این حقیقت ای خوان

نیست مسجد جز درون سروران.(۹)

مطلب قابل توجه دیگر اینکه شباهت‌هایی بین خانقاه و مسجد ضرار وجود دارد. که قابل بحث و بررسی است در زمان رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ منافقین خواستند مسجد ضرار بنا کند، آیه ۱۰۷ سوره توبه. بر مذمت و کفر آنها اینگونه نازل شد:«کسانی هستند که مسجدی ساختند برای زیان رساندن ( به مسلمانان) و (تقویت) کفر و تفرقه افکنی میان مؤمنان و کمین‌گاه برای کسی که از پیش با خدا و پیامبرش مبارزه کرده بود.»(۱۰)

در این آیه علّت ضرار بودن مسجدی که منافقان خواستند بنا کند دو چیز ذکر شده یکی تفرقه بین مسلمین و دیگری کمینگاه برای دشمنان.

هاتف اصفهانی وضعیت خانقاه‌ها را شناخته و اخطار می‌دهد و می‌گوید: «به خانقاه منه پا که صوفیان مستند».(۱۱)

عطار می‌گوید:

اندر میان صفه نشینان خانقاه

یک صوفی محقق پرهیزگار کو(۱۲)

در نتیجه: خانقاه صوفیان جایگاه بدعت‌گزاری در دین و محل تجمع انسان‌های بی‌بند و بار است که ایجاد چنین مکانی در برابر مسجد در هیچ منبع اسلامی اشاره نشده است و هدف از تأسیس آن کمرنگ نمودن مسجد بوده است، لذا از دیدگاه اسلامی بدعت به حساب می‌آید.

امّا حسینیه با هدف خاصی برای احترام به مسجد بعضاً در کنار آن ساخته می‌شود. آن هم برای عزاداری سرور و سالار شهیدان و ایراد سخنرانی که در منابع اسلامی شدیداً به آن توصیه شده است. به عبارت دیگر صوفیه خانقاه را در برابر مسجد و با هدف کمرنگ نمودن آن ترویج می‌کنند، در حالیکه شیعیان حسینیه را برای بجا آوردن مراسم خاصی غیر از آن مراسم که باید در مساجد انجام شود، تأسیس نموده‌اند. پس فرق اساسی و جوهری بین خانقاه و حسینیه وجود دارد. لذا ایجاد خانقاه بدعت محسوب می‌گردد در حالی که ایجاد حسینیه دارای اجر و پاداش اخروی می‌باشد.

پی نوشت:

۱. بهبهانی، محمدعلی، خیر اتیه، بی‌جا، بی‌تا، ج۱، ص۱۰۴.
۲. همان.
۳. مصاحب، غلام حسین ، دائره المعارف فارسی، تهران، فلوکس، بی‌تا، ج۱، ص۸۸۵.
۴. دائره المعارف، تشیع، ج۴، ص۴۴۷.
۵. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق، ج۴، ص۲۹۸.
۶. مجلسی، محمّد باقر، مرآه العقول، ج۲، ص۲۶۶.
۷. صدوق، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵۲.
۸. گلپایگانی، محمّد رضا، مجمع المسائل، قم، دار القرآن، ۱۴۱۴ه‍ ، ص۱۵۵.
۹. ملای رومی، جلال الدین، مثنوی، معنوی، تهران، هرمس، ۱۳۸۱، ص ۱۰۷۰.
۱۰. توبه:۱۰۷٫
۱۱.اصفهانی، هاتف، دیوان اشعار، غزل، ۳۲.
۱۲. دیوان عطار، غزل ۷۰۶.

    منبع: نرم افزار پاسخ ۲ مرکز مطالعات حوزه.