ترکیه

ترکیه به ترکی استانبولی (Türkiye) با نام رسمی جمهوری ترکیه، کشوری در جنوب شرقی اروپا و شمال غربی آسیا است. ترکیه دو همسایه اروپایی و شش همسایه آسیایی دارد و با ایران حدود ۴۵۴ کیلومتر مرز مشترک دارد. پایتخت جمهوری ترکیه شهر آنکارا و از شهرهای مهم آن می توان استانبول، ازمیر، آدانا و بورسا را نام برد.

جمهوری ترکیه حدودا ۷۲ میلیون نفر جمعیت داشته و اکثر آنان شهرنشینند. زبان رسمی مردم این کشور ترکی است. در قانون اساسی حاضر، ترکیه با نزدیک به ۹۸% مسلمان، کشوری لائیک شناخته می‌شود. از جمعیت این کشور تنها ۲ درصد را مسیحیان، یهودیان و پیروان دیگر ادیان تشکیل می‌دهند.

مسلمانان ترکیه بیشتر پیرو مذاهب اهل سنت هستند که از میان آنها حنفی‌ها بزرگترین گروه به‌شمار می‌آیند که عمدتاً در مرکز و غرب ترکیه ساکن هستند. شافعی‌ها با جمعیتی کمتر در مناطق شرقی ترکیه مستقرند و اکثرا کرد هستند. شمار پیروان مذاهب دیگرِ اهل سنت بسیار کم است.

این کشور بیش از ۲۵ میلیون شیعه و علوی دارد که قائل به حقانیت امام علی (ع) هستند و غالبا در استانهای مرکزی و مناطق شرقی این کشور و همچنین استان قارص زندگی می‌کنند.

ترکیه، سرزمینی در غرب آسیا و جنوب شرق اروپا، با ۸۱۴۵۷۸ کیلومتر مربع (۲۳۷۲۰ کیلومتر مربع در قاره اروپا) وسعت، از دو شبه جزیره آناتولی (۹۷ درصد خاک ترکیه و بخش آسیایی) و تراس شرقی (۳ درصد خاک ترکیه و بخش اروپایی) تشکیل یافته است. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد و دو همسایه اروپایی و شش همسایه آسیایی دارد: از شرق، با کشورهای ارمنستان، گرجستان، آذربایجان و ایران، و از طرف جنوب با عراق و سوریه، و از غرب با یونان و بلغارستان مرز مشترک دارد. دریای سیاه در شمال، دریای مرمره در شمال غرب، دریای اژه در غرب و دریای مدیترانه در جنوب ترکیه قرار دارند.

زبان

گروه‌های قومی در ترکیه[۱]

زبان بیش‌تر مردم در ترکیه ترکی است [یادداشت ۱] ولی در کنار آن زبانهای کردی، زازاها، ترکی آذربایجانی در میان گروه‌های قومی استفاده می‌شود. گروه‌های قومی کوچک‌تری چون لازها، ارمنی‌ها، عربها، و چرکس‌ها به تنوّع زبانی و فرهنگی این کشور افزوده‌اند. پس از اعلام جمهوری (در سال ۱۹۲۳)، الفبای لاتین جایگزین الفبای عربی گردید (۱۹۲۸) و پس از تغییر الفبا اصلاح دستور زبان نیز توسط دولت آغاز و پی گیری شد. [۲]

جمعیت

ترکیه حدود ۷۶ میلیون تن (برآورد ۲۰۱۳) جمعیت دارد. از این تعداد حدود ۷۰٪-۷۵٪ درصد مردم ترک، ۱۸٪ درصد کرد و ۷٪-۱۲٪ را سایر باشندگان قومی ترکیه تشکیل می‌دهند.[۱] تراکم جمعیت ۸/۵۶ نفر در کیلومتر مربع می‌باشد. ۴۳% مردم کشور ساکن شهرها می‌باشند.

نقشه استانهای ترکیه

از جمله پرجمعیت‌ترین شهرهای کشور ترکیه می‌توان به استانبول (۱۰میلیون نفر)،آنکارا (۴میلیون نفر)، ایزمیر(۴/۳ میلیون نفر)، برسا (۱/۲ میلیون نفر)، کنیا (۲/۲ میلیون نفر)و ادنا (۸/۱میلیون نفر) اشاره نمود. از لحاظ توزیع سنی ۸/۴۱% جمعیت را افراد کمتر از ۱۴ سال، ۵۱% را افراد ۱۵ تا ۵۹ سال و ۲/۷% را نیز افراد بالاتر از ۶۰ سال تشکیل داده و متوسط عمر مردان و زنان ۷/۵۳ سال است.

دین

نخستین قانون اساسی جمهوری ترکیه که در سال ۱۹۲۴ میلادی تهیه شده است دین رسمی جامعه را اسلام تعیین نموده است ولی در اصلاحات قانونی سال ۱۹۲۸م این ماده قانونی حذف و با تأکید بر جدایی دین از سیاست، ترکیه کشوری با دولت و حکومت لائیک (تفکیک دین از سیاست) معرفی گردیده است. بنابر آخرین آمار موجود در ترکیه حدود ۹۶% جمعیت این کشور را مسلمان و حدود ۴% را مسیحیان و یهودیان و دیگر ادیان تشکیل میدهند.[۳]

از مسلمانان ترکیه حدوداً ۷۵ تا ۸۵ درصد مردم سنی و ۱۵ تا ۲۵ درصد هم علوی هستند. حکومت ترکیه لائیک است ولی بسیاری از مردم به دین اسلام پایبند هستند و عید فطر و عید قربان در این کشور تعطیل رسمی است.[۱]

از میان اهل سنتِ ترکیه حنفی‌ها بزرگترین گروه محسوب می‌گردند که عمدتا در مرکز و غرب ترکیه ساکنند. شافعی‌ها با جمعیتی کمتر در مناطق شرقی ترکیه مستقر شده واکثرا کرد هستند. شمار پیراوان مذاهبی دیگر بسیار کم است.

شیعیان امامی مذهب

شیعیان امامی مذهب به شرق ترکیه و مهاجران به استانبول و سایر نقاط مربوط می‌شوند و به لحاظ تاریخی مربوط به دوران آق قویونلو و قراقویونلو در قرن نهم هجری هستند که در حد فاصل اردهان تا حکاری به دلیل همسایگی با دولت صفوی و رفت و آمد آنان به اردبیل به تشیع امامی گرویدند. همچنین در تمام ادواری که دولت ایران بر بخش‌هایی از ارمنستان و گرجستان تسلط داشت؛ تبلیغات مذهبی شیعه میان مردم این نواحی منتشر می‌گشت. آثار آن تبلیغات امروزه در قارص و ایغدیر و اغری دیده می‌شود. طی این سالها شیعیان فشار مضاعفی را تحمل کرده و در تقیه و انزوا به سر می‌بردند؛ بسیاری از شیعیان این نواحی با ارسال روحانیون به نجف؛ مبلغان مورد نیاز خود را تأمین می‌کردند.[۴]

الف: چگونگی پیدایش مذهب شیعه

پیش از آنکه مردم ترکیه اسلام بپذیرند، پیرو نظام اعتقادی «شمنیسم» بوده و برخی نیز پیرو ادیانی چون زرتشت، بودیسم، یهودیت و مسیحیت بودند. به همین جهت، هرگز تا پیش از پذیرش دین اسلام، اتحاد و اتفاق لازم از طریق پذیرش دین واحد و مشترک را به دست نیاوردند. پس از آنکه ترکان شکل تسنن اسلام را پذیرفتند، در زمان خواجه علی، نوه شیخ صفی الدین اردبیلی با مذهب تشیع آشنا شدند.

«شیخ شاه» پس از درگذشت خواجه علی، رهبر شیعیان شد و پس از او پسر شیخ؛ یعنی «جنید» رهبر شیعیان در ایران شد که این امر نقطه عطفی در نفوذ تشیع در آسیای صغیر است. پادشاه ایران، که از نفوذ بیش از حد جنید و علاقه مردم نسبت به وی می‌ترسید، اقامت او را در ایران صلاح ندید و وی را تبعید کرد و جنید به عثمانی رفت. وقتی غزنویان (۳۶۶ – ۵۸۳ هجری) بر حکومت ایران دست یافتند، دوران تسلط ترکان بر این سرزمین آغاز شد و مذهب تسنن رونق گرفت و شدت عمل نسبت به تشیع فزونی یافت. اما پس از آن، در دوران خوارزمشاهیان و سلجوقیان، نفوذ رجال شیعه در دستگاه دولتی باعث شد که بسیاری از ترکان به مذهب شیعه روی آورند.

نخستین حرکت جانبداری از تشیع، در دوره ایلخانان پدید آمد. در این حرکت، تعدادی از علمای شیعه مقیم سایر کشورها به ایران آمدند و در همین دوران نام ائمه اطهار در سکه‌ها نقش بست و روستاییان و مهاجران آسیای صغیر، تشیع را با آغوش باز پذیرفتند. موفق‌ترین پادشاه صفویان در اشاعه تشیع در ایران و کشورهای همسایه شاه اسماعیل بود. هنگامی که شاه اسماعیل به سلطنت رسید، مذهب شیعه را به صورت مذهب رسمی ایران اعلام کرد و هواخواهان بسیاری در منطقهی آسیای صغیر به دست آورد. در زمان شاه اسماعیل تشیع در آسیای صغیر به دو صورت متجلی شد:

قزلباش‌ها، که به تکیه اردبیل وابسته بودند و مرادشان اسماعیل بود.

بکتاشی‌ها، که به تکیه حاجی بکتاش ولی وابسته بودند و مرشد ایشان بالیم سلطان بود.

تقویت روز افزون شاه اسماعیل و نفوذ معنوی او در میان ترکمن‌های آسیای صغیر، عثمانیان را به وحشت انداخت، به همین سبب «بایزید دوم» تعدادی از شیعیان را به مورا، گیریت، مودون و کورون تبعید کرد. در زمان سلطنت «سلطان سلیم اول» در عثمانی، نفوذ تشیع در آن دوره در آسیای صغیر به حدی بود که حتی برخی شاهزادگان عثمانی به صف قزلباش‌ها در آمده و کلاه قرمز بر سر گذاشتند. گفته می‌شود که سلطان سلیم برای مقابله با شیعیان و طرفداران اهل بیت(ع) به سوی بکتاشی‌ها روی آورد و با ملاطفت و مهربانی با آنان پرداخت، او همچنین «شیخ الاسلام ابن کمال» را واداشت که فتوایی بر ضد قزلباش‌ها صادر کند و پس از صدور این فتوا، دستور قتل افراد زیادی را صادر کرد و پس ا ز آن، به فکر جنگ با شاه اسماعیل افتاد. سلطان سلیم از این جنگ دو هدف عمده داشت؛ یکی این که او قصد داشت خاک عثمانی را از نفوذ شیعه پاک سازد و بر خراسان بزرگ مسلط شود و دوم آن که با فتح مصر، خلافت را به آل عثمان منتقل کند که با جنگ «چالدران» هر دو هدف او محقق شد و توانست از گسترش تشیع در آسیای صغیر جلوگیری کند.

پس از سقوط دولت صفوی، شیعیان آسیای صغیر به تدریج از ایران دور و در نتیجه از تشیع بیگانه شدند که این گسستگی در ادوار بعدی نیز ادامه یافت. برای منشاء شیعیان منطقی وجود دارد که بر طبق آن حضور شیعیان در منطقه آناتولی را توجیه می‌کند: شیعیان امامی، که تحت فشار حکمرانان سنی حاکم بر شامات یا سوریه بزرگ بودند، متواری شده و به مناطق صعب الوصول کوهستانی پناهنده شد و به این ترتیب، رابطه آنان با مراکز علمی شیعه قطع شد و در طول زمان باورهای ایشان تحت تأثیر اعتقادات دیگر ادیان، مذاهب و اندیشه‌های رایج درآمد و گروهی از آنان بعدها علویان ترکیه را تشکیل دادند.[۵] پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، فعالیت‌های فردی و گروهی پراکنده اما فراگیر در میان علویان به مذهب اهل بیت(ع) آغاز گردید و اکنون روز به روز به تعداد شیعیان افزوده می‌شود.

شیعیان جعفری ترکیه در گذشته، تقریباً دارای هویتی ناپیدا بودند و به دلیل اشتراک در مذهب، گویش یا به تعبیری قومیت با شهروندان آذری ایران، به رغم اینکه جزء اقوام ترک محسوب می‌گردند، «عجم» خوانده می‌شدند.[۶]

ب: تعداد شیعیان جعفری و مناطق شیعه‌نشین

شیعیان جعفری که تعداد آنها نزدیک به یک و نیم میلیون نفر است، در نزدیکی مرزهای ایران سکونت دارند و برخی از آنها مهاجرانی هستند که از ایران به ترکیه رفته‌اند. پراکندگی جمعیت شیعیان جعفری ترکیه را می‌توان به صورت زیر ذکر کرد:

شرق و شمال شرقی ترکیه: در مرز ایران، ارمنستان و نخجوان، شهرها و روستاهای این منطقه؛ مانند شهرهای ایغدیر، قارص، توزلوجا، آرالیک، تاشیلی چای، آکیاکا و آرپاچای بیشتر شیعه‌نشین هستند.

شمال غربی ترکیه: بیشتر در شهرهای استانبول، بورسا و ازمیر سکونت دارند.

مرکز ترکیه: بیشترین تجمع شیعیان جعفری در مرکز ترکیه در پایتخت این کشور، آنکارا و سایر شهرهای بزرگ است.

غرب ترکیه: در شهرهایی چون ازمیر و تورگوتلو[۷]

ج: استانها و شهرهای شیعه نشین

استانبول: در این شهر نزدیک به ۸۰۰ هزار نفر شیعه زندگی می‌کنند که عموما در منطقه حاکلالی متمرکز هستند. شیعیان این شهر بیشتر مهاجرانی هستند که از شرق ترکیه به خصوص منطقه ایغدیر و قارص به استانبول آمده‌اند. گروه زینبیه نام شمار فراوانی شیعه است که در حاکلالی استقرار یافته و به رهبری شیخ صلاح الدین اورگندوز به سر می‌برند. نزدیک به ۶۰% مساجد برای شیعان است. از دیرباز مراسم عزاداری عاشورا توسط شیعان آذربایجانی در استانبول برگزار می‌شود و محل آن تکیه خان والده متعلق به ایرانیان مقیم استانبول است. در حال حاضر پس از فزونی شمار مهاجران ایغدیر و قارص مراسم عاشورا در حسینیه‌ها و مساجد برگزار می‌شود و در محله شیعه نشین باق جولار میدان بزرگی به نام (اوک میدان) مراسم عاشورا را در آنجا بر پا می‌کنند. مراسم عزاداری و تعزیه خوانی شیعیان استانبول در ماه محرم و صفر مورد اقبال عمومی بوده و حتی از شبکه‌های خبری پخش می‌شود.

ایغدیر: ایغدیر بزرگترین مرکز شیعیان ترکیه است که در شرق ترکیه قرار دارد و با ایران، نخجوان و ارمنستان همسایه است. اکثر ساکنان این شهر یعنی ۶۰% آن شیعه آذری زبان هستند، اکثر ساکنین این شهر ساکنان قره باغ بوده‌اند که در اوائل قرن ۱۹ بعد از فشار روسیه آن نقطه را ترک و به این مناطق آمده‌اند. اغلب شهرهای تابع مانند توزلوجا، ارالیک، و قاضی عینیاب شیعه هستند. شیعیان در این شهر صاحب یک کتابخانه به نام طه و یک روزنامه به نام علمدار هستند

قارص: قارص در شرق ترکیه است و جمعیتی بالغ بر یکصد هزار نفر و اکثریت شیعه امامی هستند. بسیاری از شیعیان پس از تسلط کمونیستها در روسیه به قارص تبعید و تبعه ترکیه شده‌اند. در این شهر تعدادی از علویان نیز زندگی می‌کنند.

امروزه جعفریان به جز استانبول، قارص و اغدیر در شهرهای آنکارا، ازمیر، بورسا، یالوا، ازمیت، گبزه، توگوتلو و برخی شهرهای دیگر پراکنده شده‌اند.[۸]

د: موقعیت شیعیان در ساختار حکومت

در کشور ترکیه میان شیعه و سنی نزاعی وجود ندارد، اما شیعیان همواره از سوی حکومتها، به ویژه حکومت عثمانی تحت فشار بوده‌اند تا اینکه به دنبال استقلال جمهوری آذربایجان، میزان توجه حکومت نسبت به شیعیان جعفری ترکیه، که دارای قومیت آذری هستند، بیشتر شد و سیاست پردازان برای اقلیت، جای ویژه‌ای در معادلات سیاسی ترکیه گشودند.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تحولی بنیادین در جامعه شیعه جعفری ترکیه به وجود آمد، که نگاه اکثریت جامعه و توجه حکومت به این اقلیت مذهبی رابه دنبال داشت. شیعیان جعفری این سرزمین، از خود فراموشی، به نوعی خود باوری رسیدند و برای دستیابی به منزلتی متناسب با میزان توجهی که در جهان اسلام و از جمله ترکیه به مذهب اصیل تشیع صورت گرفته بود، به تحرک درآمدند. توده اهل سنت، تفاوت میان شیعه امامیه و علویان را دریافت و به ویژه در میان نسل جوان متعهد، نسبت به شیعیان متدین، صمیمیت و نزدیکی ایجاد شد.

حکومت ترکیه با توجه به ارتباطات دیرین و رو به گسترش جامعه شیعه جعفری این کشور با حوزه‌های علمیه ایران و تأثیرات احتمالی این اقلیت کوچک بر اقلیتی بزرگتر یعنی علویان، توجه خود را به سوی شیعیان جعفری معطوف نمود. لازم به ذکر است که شیعیان ترکیه مسئولیت‌های مهمی در ارکان قدرت ندارند و بیشتر به مشاغل آزاد و غیر دولتی اشتغال دارند.

ه: وضعیت اقتصادی شیعیان

بیشتر شیعیان ترکیه وضع مالی و اقتصادی مناسبی ندارند. جامعه شیعیان جعفری از نظر اقتصادی نسبتاً فقیر محسوب می‌شوند و جزو طبقات محروم جامعه ترکیه به شمار می‌آیند. منطقه اصلی جعفری نشین ترکیه، یعنی شرق و شمال شرقی آناتولی، از مناطق محروم این کشور به حساب می‌آید.

شایان ذکر است که شیعیان مهاجر، که از مناطق شرقی ترکیه به استانبول آمده‌اند، وضعیت اقتصادی خوبی دارند و برخی از این افراد عضو گروه زینبیه هستند و با توان اقتصادی خود گروه زینبیه را که یکی از گروه‌های شیعیان است، حمایت می‌کنند. در آنکارا بیشتر شیعیان، کارمند دولت هستند و در استانبول، ازمیر و بورسا بسیاری از آنان مشاغل تجاری و تولیدی دارند. ولی در هر حال نمی‌توان گفت که شیعیان وضعیت مالی خوبی دارند، بلکه در سطح متوسط و پایین‌تر از آن، زندگی می‌کنند.[۹]

و: مراکز دینی شیعیان و حوزه‌های علمیه

شیعیان در ترکیه از نظر ظاهری تقریبا حضور بارز و برجسته‌ای ندارند و به عنوان اقلیت نیز فاقد رسمیت لازم هستند. مساجد شیعیان در بیشتر شهرها اکثراً غیر قانونی تلقی می‌شوند. در آنکارا دو مسجد برای بیست هزار شیعه ساکن آن، وجود دارد؛ یکی مسجد «الله اکبر» است که امام جماعت آن شخصی است به نام شیخ حسن از اهالی قارص. امامت مسجد دوم را هم میر عبدالله بر عهده دارد. لازم به یادآوری است که عبارت «اشهد ان علی ولی الله» نیز در اذان شیعیان از سوی سازمان دیانت ممنوع شد.[۱۰] یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مساجد شیعه در استانبول، که از نظر تاریخی و معنوی اهمیت بسیاری دارد مسجد «والده خان» است. این مسجد در قرن هفدهم برای آذری‌ها وقف شده است. این مسجد که به مسجد ایرانی‌ها نیز شهرت دارد، کاملاتحت نظارت دولت قرار دارد.

اکنون در استانبول بالغ بر ۲۰ مسجد، در از میر ۳ مسجد، در بورسا ۳ مسجد، در آنکارا ۲ مسجد و در دیگر شهرهای شیعه نشین دست کم یک مسجد متعلق به شیعیان وجود دارد. شهر ایغدیر مرکز شیعیان ترکیه است و بیشتر مساجدِ شهر متعلق به شیعیان است. البته در بسیاری از این مساجد، تنها فعالیت‌های عادی مانند برگزاری نمازهای یومیه و نماز جمعه انجام می‌گیرد.[۱۱]

ح: مراکز و مؤسسات علمی-فرهنگی

به جز مساجد، برخی مؤسسه‌های وابسته به شیعیان، برای فعالیت‌های فرهنگی؛ مانند وقف و مراکز انتشاراتی ایجاد شده است. بخشی از این مؤسسه‌ها در استانبول و یک مؤسسه در آنکارا به نام وقف باب علی فعالیت می‌کنند. همچنین مراکز انتشاراتی شیعیان، نیز فعالیت‌هایی در زمینه انتشار کتب اسلامی و شیعی انجام می‌دهند:

گروه زینبیه: قدیمی‌ترین گروه شیعی در ترکیه، گروه زینبیه به رهبری شیخ صلاح‌الدین اوزگوندوز است. این گروه بیشتر شامل مسلمانان مهاجر از مناطق شرقی ترکیه به استانبول هستند که به منظور فعالیت‌های اقتصادی به این شهر آمده‌اند. گروه زینبیه ابتدا به‌صورت پراکنده در منطقۀ هالکالی مستقر شدند و فعالیت خود را با تأسیس مسجدی به نام زینبیه و گرد آوردن شیعیان مهاجر در استانبول آغاز کردند. این مسجد یک سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تأسیس شد. شیخ صلاح‌الدین اوزگوندوز رهبر این گروه و شیخ حمید توران امام جماعت مسجد زینبیه، در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی ایران از وقایع رخ‌داده در ایران حمایت کردند و به همین علت از سوی نظام لائیک به زندان محکوم شدند. در آن ایام مسئولان گروه زینبیه معتقد بودند که اگر تنها یک مسجد داشته باشند، به‌راحتی می‌توانند آن را تعطیل کنند، اما اگر شیعیان دارای چندین مسجد باشند، امکان مقابله با آنها کمتر خواهد شد. از همین‌رو طرح احداث مسجد در مناطق شیعه‌نشین استانبول را آغاز کردند. در همین راستا مساجد متعددی همچون مسجد امام علی(ع)، مسجد امام حسن (‌ع)، مسجد امام حسین(ع)، مسجد ابوطالب و … احداث شد که همان ایام روزنامۀ حریت (از پرتیراژترین روزنامه‌های ترکیه) نسبت به افزایش مساجد شیعیان در این کشور هشدار داد. در حال حاضر مسئولان زینبیه روابط نسبتاً خوبی با دولت اردوغان دارند و دولت ترکیه شیخ‌صلاح‌الدین را به عنوان رهبر شیعیان ترکیه مورد توجه قرار می‌دهد. اگر چه مسئولان آن روابط خوبی با مقامات و نهادهای ایرانی هم دارند و در برنامه‌های مختلف دینی و سیاسی در ایران از ایشان دعوت بعمل می‌آید اما گفته می‌شود آنها چندان تمایلی برای آشکار نمودن این روابط در داخل ترکیه ندارند. این گروه پایگاه اینترنتی چند زبانه‌ای به آدرس www.zeynebiye.com دارد.

ناگفته نماند حمید توران امام جماعت مسجد زینبیه، در ۲۲ بهمن ۱۳۹۵ به دلیل بیماری قلبی در بیمارستان محمت آکیف درگذشت و تشییع جنازه وی با حضور چشمگیر مردم و بسیاری از شخصیت های اسلامی و دولتی برگزار شد.[۱۲]

انتشارات آل بیت ترکیه: هدف تأسیس کنندگان آن، که در استانبول فعالیت می‌کند، آگاه سازی جامعه با فرهنگ و زندگانی اهل بیت(ع) از راه پژوهش‌های علمی و آموزشی است.

گروه کوثر: کوثر اولین مؤسسه رسمی شیعیان ترکیه است که از سال ۱۹۹۲م فعالیت خود را در زمینۀ علمی فرهنگی آغاز نمود. هستۀ مرکزی این گروه را روحانیان آذری زبان ترکیه‌ای که در قم تحصیل کرده‌اند، تشکیل می‌دهد و با مدیریت یک گروه دوازده نفره فعالیت می‌نماید. دفتر اصلی آن در استانبول قرار دارد و در شهرهای دیگر ترکیه همچون آنتالیا، ازمیر و آنکارا نیز دارای چندین دفتر و نمایندگی است. انتشارات کوثر که منظم‌ترین مؤسسۀ انتشاراتی شیعیان ترکیه به‌شمار می‌آید وابسته به این گروه است و تاکنون بالغ بر شصت جلد کتاب منتشر نموده است. از جمله منشورات این انتشارات می‌توان به ترجمه و انتشار تفسیر المیزان، کتب امام خمینی و شهید مطهری اشاره کرد. مدیریت این انتشارات بر عهدۀ عباس کاظمی است. همچنین مجلۀ «قبله» نیز از طرف این مؤسسه به انتشار می‌رسد که غدیر آکاراس، امام جماعت مسجد مهدیه استانبول، سردبیری آن را برعهده دارد. از فعالیت‌های فرهنگی دیگر این گروه می‌توان به دوبلۀ چند فیلم شیعی مانند سریال ولایت عشق به زبان ترکی اشاره کرد. مَشی گروه کوثر، مشی فرهنگی است.

انجمن تایدر (TAYDER) (انجمن تحقیقات و همیاری اجتماعی): این انجمن در سال ۲۰۰۶م، با هدف شناسایی، سازماندهی و آموزش دانشجویان شیعه ترکیه و نیز بسط اندیشۀ انقلاب اسلامی در این کشور تأسیس شد. این انجمن پس از شناسایی و ارتباط‌گیری با دانشجویان شیعه در شهرهای مختلف ترکیه فعالیت‌های خود را در زمینۀ حفظ و تقویت هویت مذهبی آنها و سازماندهی و ایجاد اتحاد بین آنها ادامه داد. دفتر مرکزی انجمن تایدر در شهر استانبول قرار دارد. علاوه بر آن، این انجمن دارای دفا‌تر (خوابگاه‌های دانشجویی) در پانزده شهر ترکیه است. یکی از مهمترین کارهای این انجمن فعالیت‌های رسانه‌ای است. وب سایت خبری تحلیلی [۱]، پایگاه خبری اصلی شیعیان ترکیه در اینترنت است که توسط این انجمن راه‌اندازی شده است. این سایت پس از تثبیت جایگاه خود بین مسلمانان و به‌ویژه شیعیان ترک زبان، بخش آذری خود را نیز در دو قسمت اخبار و مقالات آغاز نموده است. سایت (rasthaber) در حال حاضر علاوه بر پیشرو بودن در اطلاع‌رسانی و تحلیل سیاسی اجتماعی در امور منطقه‌ای بین‌المللی بین سایت‌های متعلق به شیعیان ترکیه به پایگاهی برای نویسندگان جوان شیعی و بستری جهت هدایت فکری آنها و تشویق دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها به نویسندگی و تحقیقات اجتماعی سیاسی در بستر این سایت تبدیل شده است. این سایت در حال حاضر پربیننده‌ترین سایت شیعی ترکیه به‌شمار می‌آید. همچنین سایت‌های وابسته تخصصی در چهار حوزۀ چندرسانه‌ای، بانوان، کودکان و اندیشه نیز در حال راه اندازی است. مدیریت این انجمن برعهدۀ ضیاء یلماز است.[۱۳]

مؤسسه آل البیت در استانبول

مؤسسه آل البیت در سال ۱۳۸۰ش در شهر استانبول در کشور ترکیه در روز ولادت حضرت فاطمه(س) و با شرکت علمای دینی و اندیشمندان، اساتید دانشگاه‌های ترکیه و میهمانان داخلی و خارجی افتتاح گردید. احیاء فرهنگ اهل بیت(ع) و آشنا ساختن مردم ترکیه با این مکتب و حفظ ارزش‌های اسلامی و مذهبی از اهداف این شعبه است.[۱۴][۱۵]

    ی: تشکل‌های دینی و سیاسی شیعیان

بنا به دلایل تاریخی، از جمله ظلم شاهان عثمانی علیه علویان و شیعیان، پس از شکل گیری جمهوری ترکیه و آ زادی بسیار اندکی که به آنان داده شد، شیعیان و علویان با رژیم لائیک ترکیه کنار آمدند و از هر گونه درگیر شدن با دولت اجتناب نموده‌اند. به همین دلیل هیچ گروه فعال سیاسی و یا مخالف دولت در میان شیعیان وجود ندارد و بنا به اظهارات مقامات ترکیه، هیچ تهدیدی از ناحیه شیعیان این کشور، متوجه حکومت نیست.

در ترکیه، دو جماعت و یا گروه عمده شیعی جعفری وجود دارد که مرکزیت هر دو در استانبول است. گروه نخست، گروه زینبیه به رهبری شیخ صلاح الدین اوزگوندوز است و گروه دوم، گروه کوثر است که به شکل شواریی اداره می‌شود. گروه کوثر تزدیک به ۱۳ سال قبل، توسط تعدادی از علمای تحصیل کرده در قم بنیان گذاشته شد و به فعالیت پرداخت.

شیعیان ترکیه دارای حزب سیاسی مشخصی نبوده و در انتخابات معمولا از احزاب راست گرای ملی و اسلامی حمایت می‌کنند. بدین ترتیب که بیشتر شیعیان جعفری مناطق شمال شرقی از حزب افراطی ملی به نام حرکت ملی گرا حمایت می‌کنند و در مناطق غربی نیز در ازمیر، بورسا و استانبول معمولا طرفدار احزاب اسلامی و ملی هستند.[۱۶]

ک: شخصیت‌های مهم شیعی

از شخصیت‌های مهم شیعی می‌توان از افراد زیر یاد کرد:[۱۷]

شیخ صلاح الدین اوزگوندوز: که رئیس جماعت زینبیه استانبول است. وی تحصیل کرده نجف و قم است و از طرف حکومت ترکیه همواره به عنوان رهبر جعفری‌های ترکیه مورد خطاب قرار می‌گیرد.

        شیخ موسی آیدین: رئیس بنیاد باب علی آنکارا، ازمیر و اغدیر و عضو گروه کوثر.

شیخ قدیر آکاراس: امام جمعه مسجد مهدیه استانبول و عضو گروه کوثر.

شیخ حمزه آیدین: امام جمعه و جماعت مسجد محمدیه استانبول.

شیخ رحمان کارانلوک: امام جمعه و جماعت مسجد اهل بیت بایراکلی ازمیر

شیخ بهرام گلیی: امام جمعه در مسجد مرکزی قارص.

سید علی اورمیش: امام جمعه در مسجد اهل بیت چوروم.

میر عبدالله و شیخ حسن: هر یک از این دو امام جماعت یکی از مساجد دو گانه شیعیان در آنکارا را بر عهده دارند.

عباس کاظمی: رئیس مؤسسه علمی فرهنگی و انتشارات کوثر.

عبدالله توران: رئیس مؤسسه آل طه.

از دیگر شخصیت‌های شیعی می‌توان به عیسی گونش، جعفر صادقی، کاظم شیکتاش، مهدی قائمی، ولی بدر، قربان اولوسوز، پروفسور حسین حاتمی، بلند آی یلدیز، شیخ صفر جوشکون، شیخ توکل ارون، شیخ حمید ارون، شیخ حیدر توران، شیخ صباح الدین یلماز، میکائیل کایلد و شیرعلی بیات اشاره کرد.[۱۸]

ل: شیعیان ترکیه پس از انقلاب اسلامی ایران وتاثیر انقلاب بر آنها

تفسیر المیزان به زبان ترکی استانبولی

پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران تحولات بزرگی در ترکیه رخ داد:

اینکه شیعیان احساس کردند که باید یک بازخوانی در عقائد خود داشته باشند و همزمان با دیگر گروهای مذهبی به اصلاح و سر و سامان دادن به وضع خویش بپردازند.

دیگر اینکه شماری از علویان که گرفتار نوعی بحران فکری بوده‌اند راه نجات خویش را در پیوستن به مذهب امامی دیدند، علاوه بر این نشر افکار علمای شیعه ایران و ترکیه سبب شد تا بسیاری از جوانان ترک به مذهب امامی روی آورند و بدین ترتیب علاوه بر جامعه سنتی امامی به تدریج جامعه جدید از علویان و سنیان شیعه شده در شهرهای مختلف پدید آمدند و این تحول بر افکار عالمان و انقلابیون ایران و روی روشنفکران مذهبی اهل سنت ترکیه نیز تاثیر قابل ملاحظه‌ای گذاشت و به دنبال انتقال شیعیان منطقه قارص و ایغدیر به شهرهای استانبول و آنکارا و ازمیر در برخی شهرها، محلات شیعه نشین پدید آمد. همچنین پدید آمدن برخی از مرکز فرهنگی شیعی مانند انتشارات کوثر به تقویت فرهنگی شیعی کمک فراوانی کرد و در سالهای اخیر یکی از مهمترین اقدامات فرهنگی ترجمه چندین مجلد تفسیر المیزان به ترکی و چاپ آثاری چون کتب شهید مطهری نه تنها موجب تقویت اندیشه‌های شیعی شده بلکه تقویت اندیشه فلسفی را نیز موجب شده است.[۱۹]

علویان

علویان ترکیه یکی از گروه‌های منسوب به شیعه در کشور ترکیه هستند که از حیث اصول اعتقادی شیعه اثناعشری بوده اما به سبب تأثیر پذیری از عقاید باطنی و فاصله گرفتن از فقه جعفری -که از حیث نظر بدان ملتزمند- در مرحله عملی از اثناعشریه دور افتادهاند. سابقه علویان به حمله مغول باز می‌گردد که مهاجرت گسترده‌ای از ایران و آسیای میانه به سمت آناتولی صورت گرفت. گروهی از آنان به بکتاشیه معروفند. بکتاشیه یکی از طریقتهای تصوف است. بکتاشیه به حاجی بکتاش بنیانگذار این طریقت منسوب است. این طریقت در قرن هفتم هجری شکل گرفت.

علویان غیر بکتاشی نیز جذب طریقت شیخ صفی الدین اردبیلی شدند و کم کم حامی دولت صفوی به شمار آمدند. حمایت علویان غیربکتاشی از صفویه موجب شد تا به قزلباش ملقب گردند. قزلباش به سربازان صفوی گفته میشد اما در ادبیات عثمانی‌ها به معنای کافر، زندیق و رافضی ملحد به کار میرفت.

آنچه حائز اهمیت است اینکه علوی‌گری از تلفیق تصوف با تشیع به وجود آمده است، با این حال مظاهر تشیع در آن وجود دارد. باور آنان به پنج تن آل عبا که به نام پنجه آل عبا از آن یاد می‌کنند، اعتقاد به دوازده امام و برگزاری مراسم سوگواری عاشورا و نیز احترام فراوان به امام حسین(ع) و امام صادق(ع) و نیز باور به تولی و تبری از مظاهر اعتقاد آنان به تشیع است.

درباره جمعیت علویان ترکیه، آمارهای کاملا متفاوتی داده می‌شود. علویان جمعیت خود را حدود ۲۰ میلیون می‌دانند، در حالی که غیرعلویان تعداد آنها را ۵ تا ۷ میلیون نفر برآورد می‌کنند.[۲۰]

پی نوشت ها:

1. The Word factbook- CIA
2. سایت فارسی ترکیه
3. تدوین واحد پژوهش و تألیف گیتاشناسی زیر نظر سعید بختیاری، اطلس جامه گیتاشناسی، مؤسسه جغرافیایی و کارتوگرافی، چاپ۱۳۸۹، ص۸۵.
4. جعفریان، رسول، اطلس شیعه، ص۶۴۷-۶۴۹.
5. ابوالقاسمی، محمد جواد، اردوش حسین، ترکیه در یک نگاه، انتشارات الهدی، چاپ اول، ۱۳۷۸، ص۱۴۰.
6. فلاح زاده، آشنایی با کشورهای اسلامی، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.
7. پرند، شادان، سبحانی، زهرا، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین المللی، چاپ اول، ۱۳۷۳، ص۸۰.
8. جعفریان، رسول، اطلس شیعه، ص۶۴۷-۶۴۹.
9. فلاح زاده، محمد هادی، آشنایی با کشورهای اسلامی، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.
10. پرند، شادان، سبحانی، زهرا، زمینه شناخت جامعه و فرهنگ ترکیه، ص۸۰.
11. فلاح زاده، محمد هادی، آشنایی با کشورهای اسلامی، ج۳، ص۱۳۵-۱۴۴.
12. تشییع با شکوه و کم نظیر شیخ توران در ترکیه، پایگاه خبری تحلیلی شیعه نیوز، بازدید،۱۳۹۵/۱۱/۲۵.
13. علوی، سید صادق، ماهنامه زمانه، شماره ۲۹-۳۰.
14. سایت رسمی آیت الله سیستانی.
15. مؤسسه آل البیت در استانبول سایت مؤسسه آل البیت در استانبول
16. فلاح زاده، محمد هادی، آشنایی با کشورهای اسلامی، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.
17. حکیم پور، علی، مرجانی، علی، شناسنامه فرهنگی ترکیه، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۳، ص۳۴.
18. فلاح زاده، محمد هادی، آشنایی با کشورهای اسلامی، ج۳، ص۱۳۵ -۱۴۴.
19. جعفریان، رسول، اطلس شیعه، ص۶۴۹.
20. جعفریان، رسول، اطلس شیعه، ص۶۴۹-۶۵۵.