تاریخچه ساخت مسجد مقدس جمکران

مسجد مقدس جمکران مهم ترین پایگاه شیعیان شیفته و عاشقان دل سوخته حضرت بقیه الله ارواحنا فداه بوده که سالانه میلیون ها نفر از عاشقان حضرتش برای عرض ارادت به این مکان مشرف می شوند. این مسجد، روز هفدهم رمضان سال ۳۷۳ هجری قمری به فرمان صاحب الزمان (ع) در نزدیکی روستای جمکران تأسیس شد.[۱] این مطلب نخستین بار توسط شیخ صدوق متوفای سال ۳۸۱هجری قمری در کتاب «مونس الحزین فی معرفه الحق و الیقین» آورده شده و بقیه از او أخذ کرده اند با توجه به این که کتاب شیخ صدوق از بین رفته ولی تاریخ قم نوشته حسن بن محمد قمی معاصر شیخ صدوق از وی نقل کرده است و بقیه از این کتاب نقل کرده اند. هر چند امروزه کل تاریخ قم در دسترس نیست ولی آنچه از آن کتاب نقل شده و مرحوم مجلسی، و دیگران نیز آورده اند مبنی بر این است که زمین مسجد مقدس جمکران متعلق به حسن بن مسلم نبوده است، لذا امام(ع) به حسن بن مثله می فرماید: «برو به حسن بن مسلم بگو: تو، چند سال است که این زمین را عمارت می کنی و ما خراب می کنیم، پنج سال زراعت کردی و امسال دیگر باره شروع کردی، عمارت کنی. رخصت نیست که تو دیگر در این زمین زراعت کنی، باید هر چه از این زمین منفعت برده ای، بر گردانی تا در این موضع مسجد بنا کنند.
و به حسن بن مسلم بگو: این جا، زمین شریفی است و حق تعالی این زمین را از زمین های دیگر برگزیده و شریف گردانیده است، تو آن را گرفته به زمین خود ملحق کرده ای خداوند دو پسر جوان از تو گرفت و هنوز هم متنبه نشده ای، اگر از این کار برحذر نشوی، خشم خداوند، از ناحیه ای که گمان نمی بری بر تو فرو می ریزد».[۲]
با توجه به این نقل که در اغلب منابعی که به تاریخچه بنای مسجد جمکران اشاره نموده اند آمده است، معلوم می شود که زمین مسجد مقدس جمکران متعلق به حسن بن مسلم نبوده و او، این زمین را که همجوار زمین خودش بوده به زمین خود افزوده بود. و لذا به همین خاطر هم دو پسر جوانش از دنیا می روند ولی باز هم متوجه نمی شود.
از طرف دیگر امام می فرمایند: این زمین شریف است و خداوند این زمین رابرگزیده است لذا متعلق به هیچ کس نبوده است، تا امام(ع) آن را به زور از کسی بگیرد یا منافع آن را طلب کند و در ساخت مسجد از آن استفاده کند. این زمین بنا بر روایتی از امام علی (ع )خطاب به حذیفه بن یمان، که گویا در آن زمان هنوز قم برای خیلی ها شناخته شده نبود به عنوان مکان ساخت مسجد معرفی شده است.
حضرت(ع) خطاب به حذیفه بن یمان می فرماید: «ای پسر یمانی، در اول ظهور، خروج نماید قائم آل محمد ( صلی الله علیه و آله ) از شهری که آن را قم گویند و مردم را دعوت به حق می کند، همه خلایق از شرق و غرب، به آن شهر روی آورند و اسلام تازه شود. ای پسر یمانی! این زمین، مقدس است و از همه پلیدی ها پاک است. عمارت آن، هفت فرسنگ در هشت فرسنگ باشد. رایت (پرچم) وی بر این کوه سفید بزنند، به نزد دهی کهن، که در جنب مسجد است، و قصری کهن، که قصر مجوس است، و آن را «جمکران» خوانند. از زیر یک مناره آن مسجد بیرون آید».[۳]
پس مشاهده می شود که قبل از این که قم و جمکران مشهور بشود حضرت علی ( علیه السلام ) طبق این روایت از مسجد بودن این مکان خبر داده اند. پس اینکه برخی ادعا می کنند که امام ( علیه السلام ) زمین را از حسن بن مسلم به زور گرفت و یا اینکه منافع چندین سال زراعت را گرفت و با آن مسجد بنا نمودند این ادعا فقط شبهه افکندن بی اساس بوده و هیچ گونه صحتی ندارد. البته اشتباه برخی هم شاید به این خاطر بوده است که روایت حسن بن مثله را در تاریخچه بنای مسجد مقدس جمکران، به صورت کامل نیاورده اند.
بنابراین با توجه به روایت بنای مسجد جمکران که آن را زمین شریف و برگزیده دانسته که حسن بن مسلم آن را به زمین خود ملحق کرده بود و نیز پیش گوئی امام علی ( علیه السلام ) از مسجد بودن این محل، سه قرن قبل از بنای آن، و اینکه همه زمین ها متعلق به خداوند است و مالک حقیقی اوست ، شبهه کسانی که بر غصبی بودن آن مکان مقدس می کنند بی پایه و اساس است.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱ـ مسجد مقدس جمکران تجلیگاه صاحب الزمان (ع)، نویسنده:سید جعفر میر عظیمی.
۲ـ مجله انتظار، شماره ۵، نویسنده:علی اکبر مهدی پور.
۳ـ سیمای مسجد جمکران.
۴ـ در حریم جمکران.

پی نوشت ها:
[۱]. میرزا حسین نوری،  نجم الثاقب، تهران، انتشارات علمیه، بی تا، ص۲۱۳٫
[۲]. محمد باقر مجلسی،  بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۵۳، ص۲۳۰؛علی یزدی حائری، الزام الناصب فی اثبات الحجه الغائب، بی جا، بی تا، ج۲، ص۵۱٫
[۳]. محمد علی اردستانی کچوئی، انوار المشعشعین، قم، کتابخانه مرعشی نجفی، ۱۳۸۱ش، ج۱، ص۴۵۳٫